Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) cho giáo dục là một trong những yếu tố then chốt thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, một địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn với tỷ lệ hộ nghèo trên 45%, ngân sách nhà nước vẫn là nguồn lực chủ đạo để phát triển giáo dục. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2019 đến 2021 cho thấy dự toán chi NSNN cho giáo dục tại huyện Vân Hồ tăng trưởng ổn định, năm 2020 tăng 14,7% so với năm 2019 và năm 2021 tăng 2,4% so với năm 2020, phản ánh sự quan tâm đầu tư của Nhà nước vào lĩnh vực này. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách còn tồn tại nhiều hạn chế như chậm trễ trong phân bổ, thiếu minh bạch và hiệu quả sử dụng chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN cho giáo dục tại huyện Vân Hồ, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển giáo dục đồng bộ, bền vững. Nghiên cứu tập trung vào các khâu lập dự toán, phân bổ, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi NSNN cho giáo dục trên địa bàn huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách và các đơn vị quản lý giáo dục trong việc điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý chi ngân sách cho giáo dục cấp huyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là công cụ điều tiết vĩ mô, phản ánh các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội, trong đó chi ngân sách là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Lý thuyết này nhấn mạnh nguyên tắc quản lý chi theo dự toán, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Lý thuyết quản lý công và quản lý tài chính công: Tập trung vào việc phân cấp quản lý, phân bổ nguồn lực tài chính, kiểm soát chi tiêu và giám sát việc sử dụng ngân sách nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tránh thất thoát, lãng phí.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, chi ngân sách cho giáo dục, quản lý chi ngân sách, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo thống kê kinh tế - xã hội, báo cáo chi ngân sách nhà nước cho giáo dục của huyện Vân Hồ giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 127/2018/NĐ-CP, Thông tư liên tịch 11/2015/TTLT-BGDĐT-BNV, cùng các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý ngân sách giáo dục.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát 90 mẫu gồm kế toán và ban giám hiệu các trường mầm non, tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn huyện. Phương pháp chọn mẫu là chọn điểm nghiên cứu theo nhóm trường để so sánh và đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, phân tích dãy số thời gian để đánh giá biến động chi ngân sách qua các năm. Công cụ xử lý dữ liệu chính là phần mềm Excel, kết hợp trình bày số liệu qua bảng biểu và đồ thị nhằm minh họa rõ ràng các kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng dự toán chi ngân sách cho giáo dục ổn định: Dự toán chi NSNN cho giáo dục tại huyện Vân Hồ tăng từ 2020 đến 2021 với mức tăng lần lượt là 14,7% và 2,4%. Trong đó, chi cho bậc tiểu học chiếm tỷ trọng lớn nhất, năm 2021 đạt khoảng 97.320 triệu đồng, phản ánh ưu tiên đầu tư cho giáo dục cơ bản.

  2. Quy trình lập và phân bổ dự toán được thực hiện theo đúng quy định: Quy trình gồm 8 bước từ hướng dẫn xây dựng dự toán, lập dự toán tại các trường, tổng hợp, thẩm định, phân bổ đến phê duyệt dự toán được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn. Tuy nhiên, việc phân bổ qua nhiều cấp trung gian làm mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến tiến độ chi tiêu.

  3. Cơ cấu bộ máy quản lý chi ngân sách cho giáo dục còn bất cập: Bộ máy quản lý gồm nhiều phòng ban như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Giáo dục - Đào tạo, Kho bạc Nhà nước, Thanh tra huyện, nhưng sự phối hợp chưa thực sự hiệu quả. Phòng Tài chính - Kế hoạch không trực tiếp quản lý dự toán và quyết toán mà thông qua Phòng Giáo dục, gây khó khăn trong việc nắm bắt và chỉ đạo kịp thời.

  4. Hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, còn tồn tại lãng phí và chậm trễ: Qua khảo sát, nhiều đơn vị phản ánh việc cấp phát kinh phí chưa kịp thời, thủ tục hành chính phức tạp, dẫn đến khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn. Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, chưa phát hiện và xử lý triệt để các sai phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội khó khăn của huyện Vân Hồ, với tỷ lệ hộ nghèo cao và cơ sở hạ tầng còn yếu kém, làm hạn chế nguồn thu ngân sách địa phương. Bên cạnh đó, cơ chế phân cấp quản lý ngân sách còn phức tạp, chưa phát huy được tính chủ động, tự chủ của các đơn vị sự nghiệp giáo dục. So sánh với các huyện lân cận như Mộc Châu và Mai Sơn, nơi đã áp dụng phân cấp tài chính hiệu quả hơn, huyện Vân Hồ cần học hỏi để cải thiện.

Việc quản lý chi ngân sách hiệu quả không chỉ giúp cân đối thu chi, kiềm chế lạm phát mà còn nâng cao uy tín của cơ quan nhà nước, tạo niềm tin cho người dân và các nhà đầu tư. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dự toán chi ngân sách theo từng năm, bảng phân bổ chi tiết theo bậc học và sơ đồ bộ máy quản lý để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý ngân sách giáo dục tại huyện Vân Hồ: Tăng cường phối hợp giữa Phòng Tài chính - Kế hoạch và Phòng Giáo dục - Đào tạo, phân công rõ ràng trách nhiệm, giảm bớt các khâu trung gian để rút ngắn thời gian phân bổ ngân sách. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; chủ thể: UBND huyện và các phòng ban liên quan.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán cho cán bộ tài chính các trường và phòng ban liên quan nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: Phòng Giáo dục - Đào tạo phối hợp với Sở Tài chính.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi tiêu để phát hiện kịp thời các sai phạm, giảm thất thoát, lãng phí. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Đẩy mạnh công khai, minh bạch trong quản lý chi ngân sách: Công khai dự toán, phân bổ và quyết toán chi ngân sách trên các phương tiện truyền thông địa phương để người dân giám sát, tạo áp lực nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: ngay trong năm tài chính tiếp theo; chủ thể: UBND huyện, Phòng Giáo dục - Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và giáo dục cấp huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, hoàn thiện quy trình quản lý chi ngân sách giáo dục, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

  2. Các trường học và đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập: Áp dụng các giải pháp quản lý tài chính, nâng cao năng lực kế toán, quản lý chi tiêu nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tham khảo luận văn như tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước cho giáo dục cấp huyện, phục vụ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia tài chính công: Dựa trên kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách tài chính phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của các địa phương khó khăn, góp phần phát triển giáo dục bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cho giáo dục là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước cho giáo dục là quá trình lập dự toán, phân bổ, chấp hành, quyết toán và kiểm tra các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả cho sự nghiệp giáo dục.

  2. Tại sao quản lý chi ngân sách cho giáo dục ở huyện Vân Hồ còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, cơ chế phân cấp quản lý phức tạp, bộ máy quản lý chưa đồng bộ và năng lực cán bộ còn hạn chế, dẫn đến chậm trễ và hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

  3. Các giải pháp chính để hoàn thiện quản lý chi ngân sách giáo dục là gì?
    Bao gồm hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và công khai minh bạch trong quản lý chi ngân sách.

  4. Dự toán chi ngân sách cho giáo dục tại huyện Vân Hồ tăng trưởng như thế nào trong giai đoạn 2019-2021?
    Dự toán chi ngân sách tăng ổn định, năm 2020 tăng 14,7% so với năm 2019 và năm 2021 tăng 2,4% so với năm 2020, phản ánh sự ưu tiên đầu tư cho giáo dục.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Các cơ quan quản lý tài chính và giáo dục cấp huyện, các đơn vị sự nghiệp giáo dục, sinh viên ngành quản lý kinh tế và các nhà hoạch định chính sách tài chính công.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước cho giáo dục tại huyện Vân Hồ có sự tăng trưởng ổn định về dự toán chi, phản ánh sự quan tâm đầu tư của Nhà nước.
  • Quy trình quản lý chi ngân sách được thực hiện theo quy định nhưng còn tồn tại hạn chế về thời gian phân bổ và hiệu quả sử dụng.
  • Bộ máy quản lý chi ngân sách giáo dục cần được hoàn thiện để tăng cường phối hợp và nâng cao năng lực quản lý.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và minh bạch trong quản lý chi tiêu.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách nhằm phát triển giáo dục bền vững tại các địa phương khó khăn.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý huyện Vân Hồ cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách giáo dục, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hơn công tác quản lý tài chính công. Đề nghị các đơn vị liên quan phối hợp chặt chẽ, tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhằm đạt được mục tiêu phát triển giáo dục toàn diện và bền vững.