Quản lý chất thải rắn tại thành phố Thái Nguyên: Đề xuất giải pháp hiệu quả

Theo Thông tư liên tịch số 58/2015/TTLT-BYT-BTNMT, chất thải y tế là chất thải phát sinh trong quá trình hoạt động của các cơ sở y tế. Chất thải y tế nguy hại là chất thải y tế chứa yếu tố lây nhiễm hoặc đặc tính nguy hại vượt ngưỡng chất thải nguy hại. Quản lý chất thải y tế bao gồm giảm thiểu, phân định, phân loại, thu gom, lưu giữ, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải và giám sát quá trình thực hiện. Giảm thiểu chất thải là các hoạt động hạn chế tối đa sự phát thải chất thải y tế. Thu gom chất thải là quá trình tập hợp chất thải từ nơi phát sinh về khu vực lưu giữ, xử lý trong khuôn viên cơ sở y tế. Vận chuyển chất thải y tế là quá trình chuyên chở chất thải từ nơi lưu giữ đến nơi xử lý.

Thành phần chất thải rắn y tế rất đa dạng, bao gồm đồ bông vải sợi, đồ giấy, đồ thủy tinh, đồ kim loại, đồ nhựa, chất hữu cơ, chất vô cơ và thành phần sinh học. Theo Nguyễn Đức Khiển, chất thải rắn y tế gồm 9 loại cơ bản, trong đó tỷ lệ chất thải nguy hại chiếm 22,6%. Mặc dù chỉ chiếm ¼ thành phần, nhưng tính chất lại rất nguy hại với môi trường và sức khỏe con người nếu không được thu gom, vận chuyển và xử lý đúng quy định. Theo kết quả điều tra trong dự án hợp tác giữa Bộ Y tế và tổ chức WHO, thành phần một số chất thải ở bệnh viện Việt Nam có sự khác biệt so với các nghiên cứu khác, đòi hỏi sự phân tích cụ thể cho từng địa phương.

Chất thải sắc nhọn được coi là loại chất thải nguy hiểm, có nguy cơ gây tổn thương kép tới sức khỏe con người. Vừa gây chấn thương do vết cắt, vết đâm, và thông qua vết chấn thương để gây bệnh truyền nhiễm nếu trong chất thải có các mầm bệnh viêm gan B (HBV), viêm gan C (HCV) và virus HIV…Việc quản lý chất thải sắc nhọn cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình để giảm thiểu tối đa nguy cơ phơi nhiễm.

Chất thải y tế lây nhiễm có chứa các vi sinh vật gây bệnh truyền nhiễm như tụ cầu, HIV, viêm gan B… Chúng có thể xâm nhập vào cơ thể người thông qua các hình thức như: qua da, qua các niêm mạc (màng nhầy), qua đường hô hấp và qua đường tiêu hóa. Việc quản lý chất thải y tế lây nhiễm không đúng cách còn có thể là nguyên nhân lây nhiễm bệnh cho con người thông qua môi trường trong bệnh viện. Điều này dẫn đến nguy cơ lây nhiễm bệnh cho những người đến khám chữa bệnh.

Mặc dù chiếm tỷ lệ nhỏ, nhưng chất thải hóa học và dược phẩm có thể gây ra các nhiễm độc cấp tính, mãn tính, chấn thương, bỏng… Hóa chất độc hại và dược phẩm ở các dạng dung dịch, sương mù, hơi,… có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường da, hô hấp và tiêu hóa… gây bỏng, tổn thương da, mắt, màng nhầy đường hô hấp và các cơ quan quan trọng trong cơ thể như gan, thận,… Thủ‌y ngân là một chất độc trong chất thải y tế, có mặt trong một số thiết bị y tế như nhiệt kế thủy ngân, huyết áp kế thủy ngân,… và một số nguồn khác như khí bóng đèn huỳnh quang, compact sử dụng bị vỡ.

Chất thải rắn sinh hoạt cần được phân loại thành các nhóm: chất thải có khả năng tái chế (giấy, nhựa, kim loại, thủy tinh), chất thải thực phẩm (rau, củ, quả, thức ăn thừa), và chất thải còn lại (vải, da, cao su...). Cần trang bị các thùng chứa rác có màu sắc và nhãn mác khác nhau để dễ dàng phân biệt. Nên có hướng dẫn cụ thể về việc phân loại từng loại rác thải để người dân dễ thực hiện.

Chất thải y tế nguy hại cần được phân loại theo các nhóm: chất thải lây nhiễm (bông, băng, gạc, kim tiêm), chất thải hóa học (hóa chất, dược phẩm), chất thải phóng xạ. Sử dụng các thùng chứa rác chuyên dụng có nắp đậy kín và dán nhãn cảnh báo nguy hiểm. Chất thải sắc nhọn cần được đựng trong hộp cứng, chống thủng. Quy trình phân loại cần được thực hiện bởi nhân viên y tế đã được đào tạo bài bản.

Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo, chiến dịch truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc phân loại rác tại nguồn. Sử dụng các hình thức truyền thông đa dạng, dễ hiểu, dễ tiếp cận (tờ rơi, poster, video, mạng xã hội...). Kêu gọi sự tham gia của các tổ chức xã hội, đoàn thể, trường học vào công tác tuyên truyền.

Đốt rác phát điện là công nghệ xử lý rác thải tiên tiến, giúp giảm thiểu lượng rác thải chôn lấp và tạo ra nguồn năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, công nghệ này đòi hỏi chi phí đầu tư lớn và cần có hệ thống xử lý khí thải hiện đại để đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường. Cần nghiên cứu kỹ lưỡng về tính khả thi và hiệu quả kinh tế của công nghệ này trước khi triển khai.

Sản xuất phân compost là phương pháp xử lý rác thải hữu cơ hiệu quả, giúp biến rác thải thành nguồn phân bón hữu ích cho nông nghiệp. Công nghệ này phù hợp với điều kiện của Thái Nguyên, nơi có ngành nông nghiệp phát triển. Cần có quy trình sản xuất phân compost đảm bảo chất lượng và an toàn vệ sinh.

Tái chế rác thải là giải pháp quan trọng để giảm thiểu lượng rác thải chôn lấp và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các nhà máy tái chế rác thải nhựa, giấy, kim loại, thủy tinh. Cần có chính sách hỗ trợ các hoạt động thu gom, phân loại rác thải tái chế.

Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về phân loại rác tại nguồn, thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải, và xử phạt vi phạm. Xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng rác thải sau xử lý, đảm bảo an toàn cho môi trường và sức khỏe cộng đồng. Cập nhật các quy định pháp luật mới nhất của Trung ương về quản lý chất thải.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định về quản lý chất thải của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, và các hộ gia đình. Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường trong lĩnh vực quản lý chất thải, như xả thải trái phép, không phân loại rác tại nguồn, không thực hiện đúng quy trình xử lý rác thải.

Xây dựng cơ chế thu phí xử lý rác thải hợp lý, đảm bảo đủ nguồn lực cho các hoạt động quản lý chất thải. Khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các dự án xử lý rác thải bằng các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai, tín dụng. Xây dựng quỹ bảo vệ môi trường để hỗ trợ các hoạt động quản lý chất thải và bảo vệ môi trường.

Mô hình quản lý chất thải khép kín bao gồm các giai đoạn: giảm thiểu chất thải, tái sử dụng, tái chế, xử lý, và chôn lấp. Cần tập trung vào việc giảm thiểu lượng chất thải phát sinh tại nguồn thông qua các biện pháp tuyên truyền, giáo dục, và khuyến khích tiêu dùng bền vững. Tái sử dụng và tái chế rác thải giúp giảm thiểu lượng rác thải cần xử lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Xử lý rác thải bằng các công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường. Chôn lấp rác thải là giải pháp cuối cùng, chỉ áp dụng cho các loại rác thải không thể tái chế hoặc xử lý.

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng trong việc thực hiện các hoạt động quản lý chất thải. Các cơ quan nhà nước đóng vai trò quản lý, điều phối, và giám sát. Doanh nghiệp chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải. Cộng đồng tham gia vào việc phân loại rác tại nguồn và giám sát các hoạt động quản lý chất thải.

Khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân vào các hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải thông qua các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai, tín dụng. Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tiếp cận với các công nghệ xử lý rác thải tiên tiến. Xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp tham gia vào công tác quản lý chất thải.