Quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba trong bối cảnh biến đổi khí hậu

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN

2. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN

3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

6. CẤU TRÚC LUẬN ÁN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN NƯỚC

1.1. KHÁI NIỆM QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN NƯỚC

1.2. QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM

1.2.1. Quản lý tổng hợp tài nguyên nước trên thế giới

1.2.2. Quản lý tổng hợp tài nguyên nước ở Việt Nam

1.3. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA VÀ CÁCH TIẾP CẬN NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

1.3.1. Các nghiên cứu về Tài nguyên nước lưu vực sông Ba

1.3.2. Những tồn tại trong nghiên cứu về Tài nguyên nước lưu vực sông Ba

1.3.3. Hướng tiếp cận và nội dung nghiên cứu của luận án

1.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

2. CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

2.1. TỔNG QUAN VỀ LƯU VỰC SÔNG BA

2.1.1. Vị trí địa lý

2.1.2. Thổ nhưỡng

2.1.3. Đặc điểm khí hậu

2.1.4. Đặc điểm thủy văn

2.1.5. Đặc điểm hải văn

2.1.6. Điều kiện kinh tế - xã hội

2.2. HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

2.2.1. Số liệu quan trắc khí tượng thủy văn

2.2.2. Tài nguyên nước mặt

2.2.3. Tài nguyên nước dưới đất

2.3. BIẾN ĐỘNG CỦA TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

2.3.1. Biến động của tài nguyên nước mưa

2.3.2. Biến động của tài nguyên nước mặt

2.4. HIỆN TRẠNG KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA VÀ NHỮNG TỒN TẠI

2.4.1. Đánh giá nhu cầu sử dụng nước trên lưu vực sông Ba

2.4.2. Hiện trạng khai thác, sử dụng Tài nguyên nước

2.4.3. Những tồn tại trong khai thác, sử dụng và quy hoạch phát triển tài nguyên nước lưu vực sông Ba

2.5. ĐÁNH GIÁ CÁC VẤN ĐỀ VÀ THÁCH THỨC TRONG KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

2.5.1. Đánh giá khả năng suy thoái tài nguyên nước lưu vực sông Ba

2.5.2. Đánh giá mâu thuẫn về sử dụng Tài nguyên nước lưu vực sông Ba

2.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

3. CHƯƠNG 3: CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

3.1. NHỮNG VẤN ĐỀ KHÔNG BỀN VỮNG TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

3.1.1. Tồn tại trong quản lý tài nguyên nước lưu vực sông Ba

3.1.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba

3.2. PHƯƠNG PHÁP TÍNH TOÁN CÂN BẰNG NƯỚC HỆ THỐNG LƯU VỰC SÔNG BA

3.2.1. Phân vùng cân bằng nước

3.2.2. Phương pháp tính và sơ đồ tính toán cân bằng nước

3.2.3. Các phương án tính toán

3.3. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

3.3.1. Cơ sở phương pháp tính

3.3.2. Kịch bản biến đổi khí hậu ở lưu vực sông Ba

3.4. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG DỄ BỊ TỔN THƯƠNG TÀI NGUYÊN NƯỚC

3.4.1. Nhân tố tác động đến tình trạng dễ bị tổn thương tài nguyên nước lưu vực sông

3.4.2. Chỉ số dễ tổn thương tài nguyên nước (VI)

3.5. PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP VẤN ĐỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN NƯỚC

3.5.1. Cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp

3.5.2. Xây dựng quy trình tích hợp vấn đề biến đổi khí hậu trong quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba

3.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

4.1. KẾT QUẢ TÍNH CÂN BẰNG NƯỚC HỆ THỐNG LƯU VỰC SÔNG BA

4.1.1. Kết quả tính cân bằng nước theo Phương án hiện trạng

4.1.2. Kết quả tính cân bằng nước theo Phương án 2020

4.1.3. Nhận xét chung

4.2. TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

4.2.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến chế độ dòng chảy

4.2.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến ngập lụt

4.2.3. Tác động của biến đổi khí hậu đến nhu cầu tưới

4.2.4. Tác động của nước biển dâng đến xâm nhập mặn trong sông

4.2.5. Nhận xét chung

4.3. KHẢ NĂNG DỄ BỊ TỔN THƯƠNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

4.3.1. Nhân tố tác động đến tình trạng dễ bị tổn thương tài nguyên nước lưu vực sông Ba

4.3.2. Chỉ số dễ bị tổn thương tài nguyên nước lưu vực sông Ba

4.4. TÍCH HỢP VẤN ĐỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG KHAI THÁC SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

4.4.1. Quy hoạch sử dụng tổng hợp và bảo vệ nguồn nước lưu vực sông Ba

4.4.2. Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Ba

4.5. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG BA

4.5.1. Các giải pháp thực hiện quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba

4.5.2. Tăng cường các công cụ quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba

4.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC HÌNH

I. Tổng quan về quản lý tổng hợp tài nguyên nước

Quản lý tổng hợp tài nguyên nước (QLTHTN) là một khái niệm quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên nước. QLTHTN không chỉ bao gồm việc quản lý nguồn nước mà còn phải xem xét đến các yếu tố môi trường, xã hội và kinh tế. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH), việc áp dụng QLTHTN trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Lưu vực sông Ba, với vị trí địa lý đặc biệt và vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội (KTXH), cần có một chiến lược quản lý hiệu quả để đảm bảo sự bền vững của tài nguyên nước. Việc áp dụng các giải pháp quản lý bền vững tài nguyên nước sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của BĐKH, đồng thời bảo vệ môi trường và phát triển KTXH. Theo đó, các nghiên cứu về QLTHTN trên thế giới và ở Việt Nam đã chỉ ra rằng, việc tích hợp các yếu tố BĐKH vào trong quản lý tài nguyên nước là cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững.

1.1 Khái niệm quản lý tổng hợp tài nguyên nước

Khái niệm QLTHTN được hiểu là một phương pháp quản lý tài nguyên nước một cách toàn diện, bao gồm việc xem xét các yếu tố tự nhiên, xã hội và kinh tế. QLTHTN không chỉ tập trung vào việc khai thác và sử dụng tài nguyên nước mà còn phải đảm bảo sự bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Việc áp dụng QLTHTN giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên nước, giảm thiểu xung đột giữa các ngành sử dụng nước và đảm bảo sự công bằng trong phân bổ tài nguyên. Đặc biệt, trong bối cảnh BĐKH, QLTHTN càng trở nên quan trọng hơn, khi mà các nguồn tài nguyên nước đang bị đe dọa bởi sự biến đổi khí hậu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc áp dụng QLTHTN có thể giúp tăng cường khả năng thích ứng của các hệ sinh thái và cộng đồng đối với những thay đổi do BĐKH gây ra.

II. Đánh giá tài nguyên nước lưu vực sông Ba

Lưu vực sông Ba là một trong những lưu vực lớn tại miền Trung Việt Nam, với nhiều đặc điểm tự nhiên và xã hội đặc trưng. Đánh giá tài nguyên nước trong lưu vực này là rất cần thiết để hiểu rõ hơn về hiện trạng và diễn biến của tài nguyên nước. Các số liệu quan trắc khí tượng thủy văn cho thấy, tài nguyên nước mặt và nước dưới đất trong lưu vực đang chịu áp lực lớn từ sự phát triển KTXH và BĐKH. Việc khai thác tài nguyên nước không hợp lý đã dẫn đến tình trạng suy thoái tài nguyên nước, làm gia tăng mâu thuẫn trong việc phân bổ nguồn nước giữa các ngành và địa phương. Đặc biệt, BĐKH đã làm thay đổi chế độ dòng chảy, gây ra tình trạng ngập lụt và thiếu nước trong mùa khô. Do đó, việc đánh giá hiện trạng tài nguyên nước và các yếu tố tác động đến nó là rất quan trọng để đề xuất các giải pháp quản lý bền vững.

2.1 Tổng quan về lưu vực sông Ba

Lưu vực sông Ba có vị trí địa lý đặc biệt, trải dài qua các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk và Phú Yên. Đặc điểm khí hậu và thổ nhưỡng của khu vực này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nông nghiệp, nhưng cũng đồng thời gây ra nhiều thách thức trong việc quản lý tài nguyên nước. Các nghiên cứu cho thấy, lưu vực sông Ba có tiềm năng lớn về tài nguyên nước, nhưng hiện trạng khai thác và sử dụng tài nguyên nước chưa hợp lý đã dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng. Việc đánh giá tổng quan về lưu vực sông Ba sẽ giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tài nguyên nước và đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả hơn.

III. Cơ sở khoa học quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba

Cơ sở khoa học cho việc quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba bao gồm việc phân tích các yếu tố tự nhiên, xã hội và kinh tế ảnh hưởng đến tài nguyên nước. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, BĐKH có tác động lớn đến tài nguyên nước, làm thay đổi chế độ dòng chảy và gia tăng tình trạng khan hiếm nước. Việc áp dụng các phương pháp tính toán cân bằng nước và đánh giá khả năng dễ bị tổn thương tài nguyên nước là cần thiết để xác định các giải pháp quản lý hiệu quả. Các mô hình toán học như NAM và MIKE BASIN đã được sử dụng để phân tích và dự báo tình hình tài nguyên nước trong bối cảnh BĐKH. Những kết quả này sẽ là cơ sở để đề xuất các giải pháp quản lý bền vững tài nguyên nước trong lưu vực sông Ba.

3.1 Những vấn đề không bền vững trong quản lý tài nguyên nước lưu vực sông Ba

Quản lý tài nguyên nước lưu vực sông Ba hiện đang gặp nhiều vấn đề không bền vững. Tình trạng khai thác tài nguyên nước không hợp lý đã dẫn đến sự suy thoái nghiêm trọng của tài nguyên nước. Các mâu thuẫn trong việc sử dụng tài nguyên nước giữa các ngành và địa phương ngày càng gia tăng, đặc biệt là trong bối cảnh BĐKH. Việc thiếu các quy hoạch và chính sách rõ ràng trong quản lý tài nguyên nước đã làm cho tình hình trở nên phức tạp hơn. Do đó, cần có những giải pháp cụ thể để khắc phục những vấn đề này, đảm bảo sự bền vững của tài nguyên nước trong lưu vực sông Ba.

IV. Đề xuất giải pháp quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba

Để quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba, cần phải áp dụng các giải pháp tổng thể và đồng bộ. Các giải pháp này bao gồm việc xây dựng quy hoạch sử dụng tài nguyên nước hợp lý, tăng cường công tác quản lý và giám sát tài nguyên nước, cũng như nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên nước. Việc áp dụng các công nghệ mới trong quản lý tài nguyên nước cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả sử dụng nước. Đặc biệt, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các địa phương và cộng đồng trong việc thực hiện các giải pháp quản lý bền vững tài nguyên nước.

4.1 Các giải pháp thực hiện quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba

Các giải pháp thực hiện quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông Ba cần được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn. Cần thiết lập các quy trình quản lý rõ ràng, đồng thời tăng cường công tác giám sát và đánh giá tình hình tài nguyên nước. Việc áp dụng các công nghệ mới trong quản lý tài nguyên nước sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nước, giảm thiểu lãng phí và ô nhiễm nguồn nước. Đồng thời, cần có các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cho cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên nước, từ đó tạo ra sự đồng thuận và hợp tác trong việc quản lý tài nguyên nước.

Luận án tiến sĩ về quản lý bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Ba và tác động của biến đổi khí hậu