Tổng quan nghiên cứu

Văn hóa đọc đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển tư duy, giáo dục và rèn luyện nhân cách con người, đồng thời góp phần xây dựng xã hội học tập và nâng cao dân trí. Tại Việt Nam, các hoạt động phát triển văn hóa đọc được chú trọng qua các sự kiện như Ngày hội sách Việt Nam (bắt đầu từ năm 2011) và Ngày Sách Việt Nam (được Thủ tướng Chính phủ quyết định lấy ngày 21/4 hàng năm từ năm 2014). Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và truyền thông, văn hóa đọc đang đối mặt với nhiều thách thức như thông tin nhiễu, thông tin rác và sự thay đổi phương thức tiếp cận thông tin.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng văn hóa đọc của sinh viên Trường Đại học Thương mại (ĐHTM) trong giai đoạn hiện nay, nhằm nhận diện ưu điểm, hạn chế và đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa đọc phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trên đối tượng sinh viên hệ chính quy của ĐHTM với quy mô khảo sát 294 phiếu điều tra, kết hợp với các số liệu thống kê từ Trung tâm Thông tin - Thư viện nhà trường. Mục tiêu chính là nâng cao kỹ năng tự học, khả năng nghiên cứu và khai thác nguồn lực thông tin, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học của sinh viên.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường ĐHTM, với các phân tích về nhu cầu đọc, thói quen đọc, kỹ năng đọc và ứng xử với tài liệu của sinh viên. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ mang tính khoa học làm rõ khái niệm và vai trò văn hóa đọc trong môi trường đại học mà còn có giá trị ứng dụng thực tiễn trong việc xây dựng môi trường đọc thuận lợi, nâng cao hiệu quả sử dụng thư viện và phát triển văn hóa đọc bền vững cho sinh viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn hóa đọc, bao gồm:

  • Khái niệm văn hóa đọc: Văn hóa đọc được hiểu là tổng thể các ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của cá nhân và xã hội, bao gồm nhu cầu đọc, kỹ năng đọc và ứng xử văn hóa với tài liệu. Văn hóa đọc không chỉ là thói quen đọc mà còn là năng lực nhận thức và phát triển tinh thần con người trong bối cảnh xã hội hiện đại.

  • Thành tố của văn hóa đọc: Bao gồm năng lực định hướng đọc (nhu cầu và mục đích đọc), thói quen đọc, khả năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu, kỹ năng đọc (phương pháp đọc, tiếp nhận nội dung, vận dụng tri thức), và ứng xử với tài liệu (thái độ và hành vi).

  • Ảnh hưởng của môi trường đọc: Các yếu tố như chính sách phát triển văn hóa đọc, khoa học công nghệ, môi trường tâm lý sư phạm, phương pháp giáo dục đại học và hoạt động thông tin - thư viện đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển văn hóa đọc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát 294 sinh viên hệ chính quy của Trường ĐHTM năm 2015 thông qua bảng hỏi gồm 35 câu hỏi về nhu cầu, thói quen, kỹ năng và thái độ đọc. Ngoài ra, dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tổng kết năm học của Trung tâm Thông tin - Thư viện, các cuộc phỏng vấn trực tiếp với cán bộ thư viện và sinh viên, cùng các quan sát tại thư viện.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, xây dựng bảng biểu, biểu đồ minh họa các đặc điểm văn hóa đọc của sinh viên. Phân tích định tính được áp dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và nhận xét về thực trạng văn hóa đọc.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2015, với các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp được triển khai liên tục trong năm học.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu 300 phiếu phát ra, thu về 294 phiếu hợp lệ, được chọn ngẫu nhiên trong sinh viên các năm 1, 2, 3 nhằm đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ sinh viên hệ chính quy của trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhu cầu đọc đa dạng và tập trung vào tài liệu chuyên môn: 50,1% sinh viên ưu tiên sử dụng tài liệu chuyên môn phục vụ học tập và nghiên cứu. Ngoài ra, 46% sinh viên quan tâm đến tài liệu về văn học và kỹ năng sống, 29% sử dụng tài liệu giải trí, trong khi tài liệu ngoại ngữ, tin học chiếm 27%. Tài liệu chính trị, lịch sử, xã hội chỉ chiếm 11,2%, cho thấy nhu cầu đọc có sự phân hóa theo lĩnh vực.

  2. Loại hình tài liệu sử dụng chủ yếu là sách tham khảo và giáo trình: 52,7% sinh viên sử dụng sách tham khảo, 47% sử dụng giáo trình, trong khi báo, tạp chí chỉ chiếm 28%. Luận văn, báo cáo khoa học chiếm 11,9%, từ điển và bách khoa thư chiếm 8%. Hình thức tài liệu truyền thống (in giấy) chiếm ưu thế với 80,3%, tài liệu điện tử được sử dụng bởi 44,6%.

  3. Thói quen đọc và kỹ năng tìm kiếm còn hạn chế: Sinh viên chưa hình thành thói quen sử dụng thư viện thường xuyên, chỉ tập trung đông vào các kỳ thi. Kỹ năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu trên Internet và thư viện còn yếu, với tỷ lệ sinh viên được đào tạo kỹ năng tìm kiếm trên Internet chỉ khoảng 30-40%. Việc lựa chọn tài liệu còn dựa nhiều vào cảm tính, chưa có sự đánh giá kỹ lưỡng về uy tín và tính cập nhật của tài liệu.

  4. Ứng xử với tài liệu và thái độ đọc: Sinh viên có thái độ tích cực với tài liệu, tuy nhiên hành vi ứng xử với tài liệu chưa đồng đều, còn tồn tại hiện tượng làm hư hỏng tài liệu, chưa tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bản quyền và sử dụng tài liệu hợp pháp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng văn hóa đọc của sinh viên ĐHTM chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ đặc điểm tâm lý lứa tuổi, môi trường học tập và sự phát triển của công nghệ thông tin. Việc tập trung vào tài liệu chuyên môn và kỹ năng sống cho thấy sinh viên có ý thức học tập và phát triển bản thân, tuy nhiên sự hạn chế trong kỹ năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu làm giảm hiệu quả khai thác nguồn lực thông tin.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng thói quen đọc chưa bền vững và kỹ năng đọc còn yếu là vấn đề phổ biến ở nhiều trường đại học. Việc sử dụng tài liệu điện tử tuy tăng nhưng chưa tương xứng với tiềm năng do hạn chế về kỹ năng và hạ tầng công nghệ. Thư viện trường cần đổi mới hoạt động, nâng cao chất lượng dịch vụ và phối hợp chặt chẽ với giảng viên để hỗ trợ sinh viên phát triển văn hóa đọc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng tài liệu theo nội dung, loại hình và hình thức, cùng bảng tổng hợp kết quả khảo sát kỹ năng và thái độ đọc, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng thông tin cho sinh viên: Tổ chức các khóa học, hội thảo về kỹ năng tìm kiếm, lựa chọn và sử dụng tài liệu, đặc biệt là tài liệu điện tử và nguồn học liệu mở. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên được đào tạo kỹ năng lên trên 70% trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Thông tin - Thư viện phối hợp với khoa đào tạo.

  2. Xây dựng môi trường đọc thuận lợi và thân thiện: Cải thiện cơ sở vật chất thư viện, tăng số lượng chỗ ngồi, trang thiết bị công nghệ hiện đại, mở rộng giờ phục vụ. Tạo không gian đọc đa dạng, kết hợp truyền thống và hiện đại nhằm thu hút sinh viên thường xuyên đến thư viện. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể: Ban quản lý trường và Trung tâm Thông tin - Thư viện.

  3. Đổi mới phương pháp giáo dục và phối hợp giảng dạy: Khuyến khích giảng viên tích hợp nội dung hướng dẫn kỹ năng đọc, tìm kiếm tài liệu vào chương trình học, tăng cường hoạt động học nhóm, thảo luận và nghiên cứu khoa học. Mục tiêu nâng cao ý thức tự học và phát triển văn hóa đọc trong sinh viên. Chủ thể: Khoa đào tạo và giảng viên.

  4. Phát triển nguồn lực thông tin và dịch vụ thư viện: Mở rộng và cập nhật nguồn tài liệu chuyên môn, tăng cường đầu tư tài liệu điện tử, xây dựng các sản phẩm dịch vụ thông tin đa dạng như thư viện số, cổng thông tin học liệu. Thời gian thực hiện: 3 năm. Chủ thể: Trung tâm Thông tin - Thư viện và Ban giám hiệu.

  5. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về văn hóa đọc và bản quyền: Tổ chức các chiến dịch truyền thông, sự kiện văn hóa đọc, phổ biến quy định về bản quyền và sử dụng tài liệu hợp pháp nhằm xây dựng thái độ và hành vi ứng xử văn hóa với tài liệu. Chủ thể: Ban truyền thông trường, Trung tâm Thông tin - Thư viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên đại học và sau đại học: Nghiên cứu giúp sinh viên hiểu rõ hơn về vai trò và tầm quan trọng của văn hóa đọc, từ đó nâng cao kỹ năng tự học, tự nghiên cứu và phát triển bản thân hiệu quả.

  2. Giảng viên và cán bộ đào tạo: Tham khảo để đổi mới phương pháp giảng dạy, tích hợp kỹ năng đọc và khai thác thông tin vào chương trình học, hỗ trợ sinh viên phát triển năng lực học tập độc lập.

  3. Nhân viên thư viện và trung tâm thông tin: Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến dịch vụ, xây dựng môi trường đọc thân thiện, phát triển nguồn lực thông tin phù hợp với nhu cầu người dùng, đồng thời tổ chức các hoạt động đào tạo kỹ năng thông tin.

  4. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan hoạch định chính sách: Tham khảo để xây dựng các chính sách phát triển văn hóa đọc trong môi trường đại học, đầu tư cơ sở vật chất, công nghệ và nguồn lực nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa đọc là gì và tại sao nó quan trọng với sinh viên?
    Văn hóa đọc là tổng thể các thói quen, kỹ năng và thái độ đọc của cá nhân và xã hội. Đối với sinh viên, văn hóa đọc giúp phát triển tư duy, nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu, từ đó hỗ trợ học tập và phát triển toàn diện.

  2. Sinh viên ĐHTM thường đọc những loại tài liệu nào?
    Sinh viên chủ yếu sử dụng sách tham khảo (52,7%) và giáo trình (47%) phục vụ học tập. Ngoài ra, họ cũng quan tâm đến tài liệu về văn học, kỹ năng sống và giải trí, tuy nhiên việc sử dụng báo, tạp chí khoa học còn hạn chế.

  3. Những khó khăn chính trong việc phát triển văn hóa đọc hiện nay là gì?
    Khó khăn bao gồm thói quen đọc chưa bền vững, kỹ năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu còn yếu, sự phát triển nhanh của công nghệ thông tin gây ra thông tin nhiễu và thiếu kiểm soát chất lượng thông tin, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và dịch vụ thư viện.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng đọc và tìm kiếm tài liệu cho sinh viên?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng thông tin, hướng dẫn sử dụng thư viện và công cụ tìm kiếm, phối hợp giữa giảng viên và thư viện trong việc tích hợp kỹ năng đọc vào chương trình học, đồng thời khuyến khích sinh viên thực hành thường xuyên.

  5. Vai trò của thư viện trong phát triển văn hóa đọc là gì?
    Thư viện cung cấp nguồn lực thông tin đa dạng, môi trường đọc thuận lợi và các dịch vụ hỗ trợ tìm kiếm, khai thác tài liệu. Thư viện còn đóng vai trò đào tạo kỹ năng thông tin, góp phần xây dựng và duy trì văn hóa đọc trong cộng đồng sinh viên.

Kết luận

  • Văn hóa đọc là yếu tố then chốt giúp sinh viên Trường Đại học Thương mại phát triển kỹ năng tự học, nghiên cứu và hoàn thiện nhân cách toàn diện.
  • Thực trạng văn hóa đọc của sinh viên còn nhiều hạn chế về thói quen, kỹ năng tìm kiếm và lựa chọn tài liệu, cũng như ứng xử với tài liệu.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa đọc bao gồm đặc điểm cá nhân, môi trường đọc, chính sách phát triển văn hóa đọc, khoa học công nghệ, phương pháp giáo dục và hoạt động thư viện.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ từ đào tạo kỹ năng, cải thiện môi trường đọc, đổi mới phương pháp giảng dạy, phát triển nguồn lực thông tin và tuyên truyền nâng cao nhận thức.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các chương trình phát triển văn hóa đọc trong giai đoạn 2024-2026 nhằm nâng cao hiệu quả học tập và nghiên cứu khoa học của sinh viên, góp phần xây dựng xã hội học tập bền vững.

Call-to-action: Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp phát triển văn hóa đọc, đồng thời sinh viên cần chủ động nâng cao kỹ năng đọc và khai thác thông tin nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế.