Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và hội nhập quốc tế, hoạt động phục vụ người dùng tin tại các trung tâm thông tin thư viện đóng vai trò then chốt. Trường Đại học Thương mại, với quy mô đào tạo trên 20.000 sinh viên và cán bộ giảng viên, đã chuyển đổi sang hình thức đào tạo theo học chế tín chỉ từ năm học 2007-2008, tạo ra nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng và phức tạp. Trung tâm Thông tin Thư viện (TTTTTV) của trường chịu trách nhiệm cung cấp nguồn tài liệu phong phú, đa dạng nhằm hỗ trợ giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, với sự gia tăng nhanh chóng về số lượng người dùng tin và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng dịch vụ, việc nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động phục vụ người dùng tin tại TTTTTV là rất cấp thiết.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát đặc điểm người dùng tin, nhu cầu tin, đánh giá thực trạng hoạt động phục vụ và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ tại Trung tâm. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hoạt động phục vụ người dùng tin tại TTTTTV trường Đại học Thương mại từ năm 2007 đến nay, với đối tượng khảo sát là cán bộ lãnh đạo, giảng viên và sinh viên chính quy. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ đổi mới phương thức đào tạo theo tín chỉ, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập, đồng thời góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học thông tin - thư viện, tập trung vào ba khái niệm chính: người dùng tin (NDT), nhu cầu tin (NCT) và hoạt động phục vụ người dùng tin. Người dùng tin được định nghĩa là chủ thể sử dụng thông tin để thỏa mãn nhu cầu học tập, nghiên cứu và công tác. Nhu cầu tin là đòi hỏi khách quan của con người đối với việc tiếp nhận và sử dụng thông tin nhằm duy trì và phát triển hoạt động sống và xã hội. Hoạt động phục vụ người dùng tin là quá trình thư viện cung cấp tài liệu, hướng dẫn và hỗ trợ người dùng tiếp cận thông tin một cách hiệu quả.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình đánh giá chất lượng hoạt động phục vụ dựa trên các tiêu chí: mức độ đáp ứng nhu cầu tin, mức độ lôi cuốn người dùng tin đến thư viện và mức độ khai thác nguồn lực thông tin. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phục vụ như nguồn lực thông tin, cán bộ thư viện, cơ sở vật chất kỹ thuật và bộ máy tra cứu cũng được phân tích để làm rõ bối cảnh thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu liên quan, kết hợp quan sát thực tế và điều tra xã hội học bằng phiếu hỏi và phỏng vấn trực tiếp. Mẫu khảo sát gồm 357 người dùng tin đại diện cho ba nhóm: 21 cán bộ lãnh đạo, 60 giảng viên và 276 sinh viên chính quy, đạt tỷ lệ thu hồi 91,5%. Việc chọn mẫu đại diện nhằm đảm bảo tính khách quan và phản ánh đúng đặc điểm người dùng tin tại Trung tâm.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm để so sánh và đánh giá các chỉ số về nhu cầu tin, mức độ hài lòng và hiệu quả phục vụ. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2015, phù hợp với quá trình chuyển đổi sang đào tạo theo học chế tín chỉ tại trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin:

    • Nhóm sinh viên chiếm khoảng 77% tổng số người dùng tin khảo sát, là nhóm đông đảo và thường xuyên nhất.
    • Nhu cầu tin theo lĩnh vực chuyên môn tập trung chủ yếu vào các ngành Quản trị kinh doanh (42,9%), Kinh tế (52,2%) và Marketing (42,9%).
    • Loại hình tài liệu được sử dụng nhiều nhất là sách giáo trình (53,1%), tài liệu trên internet (45,4%) và sách tham khảo (38,7%).
    • Ngôn ngữ tài liệu chủ yếu là tiếng Việt (92,4%), tiếp theo là tiếng Anh (17,1%), trong khi các ngôn ngữ khác như Pháp, Trung Quốc chiếm tỷ lệ rất thấp.

  2. Thực trạng hoạt động phục vụ người dùng tin:

    • Trung tâm phục vụ người dùng tin theo giờ hành chính và có mở cửa buổi tối, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên và giảng viên.
    • Việc quản lý người dùng tin và tài liệu được thực hiện hiệu quả qua phần mềm quản lý thư viện Ilib 6.0, giúp kiểm soát mượn trả và tra cứu tài liệu nhanh chóng.
    • Các dịch vụ cung cấp tài liệu tại chỗ, hỏi đáp thông tin, sao chụp tài liệu và bán giáo trình được tổ chức bài bản, đáp ứng phần lớn nhu cầu người dùng.
    • Tuy nhiên, nguồn lực thông tin điện tử còn hạn chế, số lượng tài liệu ngoại văn và cơ sở dữ liệu toàn văn chưa phong phú, dẫn đến việc khai thác sử dụng chưa cao.

  3. Đánh giá chất lượng phục vụ:

    • Mức độ đáp ứng nhu cầu tin được đánh giá ở mức khoảng 70-80% theo khảo sát người dùng.
    • Mức độ lôi cuốn người dùng tin đến thư viện thể hiện qua số lượt người dùng tăng dần hàng năm, với khoảng 400-500 lượt/ngày tại phòng đọc sinh viên.
    • Vòng quay tài liệu trung bình đạt khoảng 3-4 lần/năm, cho thấy tài liệu được khai thác tương đối hiệu quả nhưng vẫn còn dư địa cải thiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động phục vụ người dùng tin tại Trung tâm Thông tin Thư viện trường Đại học Thương mại đã đạt được nhiều thành tựu tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập theo học chế tín chỉ. Việc áp dụng phần mềm quản lý hiện đại giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ, đồng thời tạo thuận lợi cho người dùng trong việc tiếp cận tài liệu.

Tuy nhiên, hạn chế về nguồn lực thông tin điện tử và tài liệu ngoại văn là điểm nghẽn cần khắc phục để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng và chuyên sâu của giảng viên và sinh viên. So sánh với các nghiên cứu trong ngành thư viện đại học, việc phát triển cơ sở dữ liệu điện tử và đa dạng hóa dịch vụ thông tin là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng phục vụ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố nhu cầu tin theo lĩnh vực chuyên môn, biểu đồ tỷ lệ sử dụng loại hình tài liệu và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dùng, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và nhu cầu cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa hình thức phục vụ và tăng cường dịch vụ thông tin

    • Phát triển các dịch vụ trực tuyến như tra cứu tài liệu, mượn trả điện tử, hỏi đáp qua mạng để nâng cao trải nghiệm người dùng.
    • Mở rộng giờ phục vụ, đặc biệt vào buổi tối và cuối tuần nhằm đáp ứng nhu cầu học tập linh hoạt của sinh viên.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với phòng CNTT.

  2. Nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng phục vụ của đội ngũ cán bộ

    • Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ thư viện hiện đại, kỹ năng giao tiếp và hỗ trợ người dùng tin.
    • Khuyến khích cán bộ tham gia các hội thảo, tập huấn trong và ngoài nước để cập nhật xu hướng mới.
    • Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể: Trung tâm Thông tin Thư viện phối hợp với Khoa Thông tin - Thư viện.

  3. Tăng cường công tác đào tạo người dùng tin

    • Xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng tìm kiếm, khai thác tài liệu cho sinh viên và giảng viên.
    • Tổ chức các buổi hướng dẫn sử dụng thư viện điện tử, cơ sở dữ liệu chuyên ngành.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các khoa đào tạo.

  4. Phát triển nguồn lực thông tin, đặc biệt là tài liệu điện tử và ngoại văn

    • Đầu tư mua sắm, đăng ký các cơ sở dữ liệu điện tử chuyên ngành kinh tế, quản trị kinh doanh, tài chính ngân hàng.
    • Số hóa tài liệu truyền thống để mở rộng khả năng truy cập và bảo quản.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Ban Giám hiệu, Trung tâm Thông tin Thư viện.

  5. Nâng cấp cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ thông tin

    • Cải tạo, nâng cấp phòng đọc, trang thiết bị máy tính, hệ thống mạng để đảm bảo môi trường học tập hiện đại, tiện nghi.
    • Đầu tư hệ thống bảo mật, camera giám sát và phần mềm quản lý tiên tiến.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban Quản trị, Trung tâm Thông tin Thư viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện và trung tâm thông tin đại học

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin trong môi trường đào tạo theo tín chỉ.
    • Use case: Áp dụng mô hình quản lý và phát triển dịch vụ phù hợp với đặc thù từng trường.

  2. Giảng viên và cán bộ nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học thông tin - thư viện

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về hoạt động phục vụ người dùng tin.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, cải tiến dịch vụ thư viện điện tử.

  3. Sinh viên ngành khoa học thông tin - thư viện và quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về tổ chức và vận hành hoạt động phục vụ người dùng tin trong thư viện đại học.
    • Use case: Chuẩn bị luận văn, đề tài tốt nghiệp hoặc thực tập chuyên ngành.

  4. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và đào tạo đại học

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của trung tâm thông tin thư viện trong đổi mới phương thức đào tạo và nâng cao chất lượng giáo dục.
    • Use case: Xây dựng chính sách đầu tư, phát triển nguồn lực thông tin và hạ tầng công nghệ cho các cơ sở đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động phục vụ người dùng tin tại Trung tâm Thông tin Thư viện trường Đại học Thương mại có điểm gì nổi bật?
    Trung tâm đã áp dụng phần mềm quản lý thư viện Ilib 6.0 giúp quản lý hiệu quả người dùng và tài liệu, đồng thời mở rộng dịch vụ phục vụ tại chỗ và trực tuyến, đáp ứng nhu cầu học tập và nghiên cứu theo học chế tín chỉ.

  2. Nguồn lực thông tin điện tử tại Trung tâm hiện nay như thế nào?
    Nguồn lực điện tử còn hạn chế với khoảng 1.570 đĩa CD-ROM và một số cơ sở dữ liệu toàn văn ngoại văn, dẫn đến việc khai thác chưa cao do hạn chế về số lượng và trình độ ngoại ngữ của người dùng.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin tại Trung tâm?
    Cần đa dạng hóa dịch vụ, nâng cao trình độ cán bộ, phát triển nguồn lực thông tin điện tử, mở rộng đào tạo người dùng tin và cải thiện cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ.

  4. Người dùng tin chủ yếu là ai và nhu cầu của họ ra sao?
    Sinh viên chiếm đa số (khoảng 77%), nhu cầu chủ yếu là sách giáo trình, tài liệu tham khảo và tài liệu trên internet. Giảng viên và cán bộ quản lý cần tài liệu chuyên sâu, báo tạp chí chuyên ngành và đề tài nghiên cứu.

  5. Thời gian phục vụ của Trung tâm có đáp ứng nhu cầu người dùng không?
    Trung tâm phục vụ theo giờ hành chính và mở cửa buổi tối, thứ bảy phục vụ cả ngày, tạo điều kiện thuận lợi cho người dùng tin, tuy nhiên có thể mở rộng thêm giờ phục vụ để đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập linh hoạt.

Kết luận

  • Hoạt động phục vụ người dùng tin tại Trung tâm Thông tin Thư viện trường Đại học Thương mại đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu theo học chế tín chỉ.
  • Nhu cầu tin của người dùng đa dạng, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế, quản trị kinh doanh và tài chính ngân hàng, với ưu tiên sử dụng tài liệu tiếng Việt và sách giáo trình.
  • Trung tâm đã áp dụng công nghệ quản lý hiện đại, tổ chức dịch vụ phục vụ hiệu quả nhưng còn hạn chế về nguồn lực thông tin điện tử và tài liệu ngoại văn.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đa dạng hóa dịch vụ, nâng cao trình độ cán bộ, phát triển nguồn lực thông tin và cải thiện cơ sở vật chất nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dùng.
  • Đề nghị Ban Giám hiệu và Trung tâm Thông tin Thư viện triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả hoạt động phục vụ, góp phần phát triển bền vững của nhà trường.

Call-to-action: Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật xu hướng mới nhằm không ngừng nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin trong môi trường giáo dục đại học hiện đại.