Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đã trở thành xu hướng tất yếu trong nền kinh tế hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế sâu rộng. Tại Việt Nam, mặc dù Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy TTKDTM, tỷ lệ giao dịch không dùng tiền mặt vẫn còn hạn chế, đặc biệt trong các giao dịch liên quan đến ngân sách nhà nước. Tỉnh Long An, với vị trí cửa ngõ kinh tế của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, có khối lượng giao dịch tiền mặt lớn, trong đó thanh toán qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) chiếm tỷ trọng đáng kể. Giai đoạn 2014-2018, tỷ lệ thu ngân sách nhà nước (NSNN) bằng chuyển khoản qua KBNN tỉnh Long An đạt bình quân 95,32%, trong khi chi NSNN bằng chuyển khoản đạt 95,27%, cho thấy sự phát triển tích cực nhưng vẫn còn khoảng 4-5% giao dịch bằng tiền mặt.

Luận văn tập trung phân tích thực trạng TTKDTM tại KBNN tỉnh Long An trong giai đoạn này, đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi NSNN, góp phần hiện đại hóa hệ thống kho bạc và thúc đẩy thanh toán điện tử. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của các tổ chức, cá nhân có quan hệ với NSNN qua KBNN tỉnh Long An, với dữ liệu thu thập từ năm 2014 đến 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan xây dựng chiến lược phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, giảm thiểu rủi ro và chi phí liên quan đến tiền mặt, đồng thời nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về thanh toán không dùng tiền mặt và phát triển hệ thống thanh toán trong nền kinh tế hiện đại.

  • Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt: Là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt trực tiếp mà thực hiện qua việc trích chuyển vốn từ tài khoản người trả sang tài khoản người thụ hưởng thông qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán. Các thể thức phổ biến gồm ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, séc, thẻ ngân hàng và thanh toán điện tử (Internet banking, Mobile banking).

  • Lý thuyết phát triển: Theo quan điểm biện chứng, phát triển là quá trình vận động đi lên, cải thiện cả về lượng và chất trong hệ thống kinh tế xã hội. Áp dụng vào TTKDTM, phát triển được hiểu là tăng tỷ lệ giao dịch không dùng tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán, đồng thời cải tiến về công nghệ, quy trình và khung pháp lý.

  • Các chỉ tiêu đánh giá phát triển TTKDTM: Bao gồm mức tăng tuyệt đối và tốc độ tăng doanh số TTKDTM, số lượng món thanh toán, thu phí dịch vụ, tỷ trọng chi NSNN bằng chuyển khoản so với tổng chi NSNN.

  • Nhân tố ảnh hưởng: Phân tích các yếu tố khách quan như môi trường pháp lý, ứng dụng công nghệ, môi trường kinh tế xã hội, mạng lưới dịch vụ thanh toán và hoạt động kiểm toán nhà nước; cùng các yếu tố chủ quan như nguồn nhân lực, kiểm soát nội bộ, quy trình thanh toán và triển khai công nghệ hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp phân tích định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tổng kết hoạt động của KBNN tỉnh Long An giai đoạn 2014-2018, các văn bản pháp luật liên quan, giáo trình chuyên ngành, các bài viết khoa học và thông tin từ hệ thống website chính thức.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu thu chi NSNN qua KBNN, đánh giá tỷ trọng và tốc độ tăng trưởng TTKDTM. Phân tích so sánh các chỉ tiêu qua các năm để nhận diện xu hướng và hạn chế. Phương pháp diễn dịch, quy nạp và tổng hợp được sử dụng để hệ thống hóa lý luận và rút ra các giải pháp phát triển.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các giao dịch thu chi NSNN qua KBNN tỉnh Long An trong giai đoạn 2014-2018, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại địa phương.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong 5 năm (2014-2018), đồng thời tham khảo các chính sách và xu hướng phát triển đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thu NSNN bằng chuyển khoản đạt bình quân 95,32% trong giai đoạn 2014-2018, tăng dần qua các năm, thể hiện sự chuyển dịch tích cực từ tiền mặt sang thanh toán điện tử. Thu tiền mặt chiếm khoảng 4,68% tổng thu NSNN, giảm nhẹ so với các năm trước.

  2. Tỷ lệ chi NSNN bằng chuyển khoản đạt bình quân 95,27%, với mức tăng trưởng bình quân hàng năm khoảng 10,34%. Chi tiền mặt chiếm khoảng 4,73%, cho thấy vẫn còn tồn tại các khoản chi bằng tiền mặt, đặc biệt trong các đơn vị sự nghiệp và chi thường xuyên.

  3. Số lượng đơn vị sử dụng tài khoản tại KBNN tỉnh Long An là 32.148 đơn vị, trong đó có 160 đơn vị sử dụng ngân sách trung ương và 8.837 đơn vị sử dụng ngân sách địa phương, cho thấy quy mô khách hàng tham gia TTKDTM khá lớn.

  4. Quy trình thu chi NSNN qua KBNN được thực hiện khoa học, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về thói quen sử dụng tiền mặt của một số đối tượng, cũng như hạn chế trong việc mở rộng các hình thức thanh toán điện tử như POS.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy KBNN tỉnh Long An đã đạt được những bước tiến quan trọng trong phát triển TTKDTM, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và giảm thiểu rủi ro liên quan đến tiền mặt. Tỷ lệ thu chi bằng chuyển khoản trên 95% phản ánh sự chuyển đổi tích cực, phù hợp với định hướng của Chính phủ về xây dựng kho bạc không tiền mặt đến năm 2020.

Tuy nhiên, tỷ lệ còn lại gần 5% giao dịch bằng tiền mặt cho thấy thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến, đặc biệt trong các khoản chi thường xuyên và chi cho các đơn vị sự nghiệp. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích của TTKDTM, hạn chế về hạ tầng công nghệ, cũng như các quy trình thủ tục còn phức tạp.

So sánh với các tỉnh thành khác như TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai, Long An còn nhiều tiềm năng phát triển hơn nữa, đặc biệt trong việc mở rộng dịch vụ thanh toán điện tử, tăng cường phối hợp với các ngân hàng thương mại và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Việc áp dụng các công nghệ hiện đại như Internet banking, Mobile banking và POS cần được đẩy mạnh để tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tỷ lệ thu chi bằng chuyển khoản qua các năm, bảng tổng hợp số liệu thu chi NSNN và sơ đồ quy trình thanh toán thu chi tại KBNN tỉnh Long An, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức về lợi ích của TTKDTM cho các đơn vị sử dụng ngân sách và người dân trên địa bàn tỉnh Long An. Mục tiêu tăng tỷ lệ giao dịch không dùng tiền mặt lên trên 98% vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: KBNN tỉnh phối hợp với Sở Tài chính và các cơ quan truyền thông.

  2. Mở rộng đối tượng và quy mô mở tài khoản thanh toán tại KBNN cho các tổ chức, cá nhân có quan hệ với NSNN, đặc biệt là các đơn vị sự nghiệp và doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: KBNN tỉnh Long An và các phòng giao dịch.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại trong thanh toán không dùng tiền mặt, bao gồm phát triển hệ thống Internet banking, Mobile banking, POS và dịch vụ công trực tuyến. Mục tiêu nâng cao chất lượng dịch vụ, giảm thiểu lỗi và thời gian giao dịch. Chủ thể: KBNN phối hợp với các ngân hàng thương mại và Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Nâng cao năng lực nguồn nhân lực và quản trị rủi ro thanh toán tại KBNN tỉnh Long An thông qua đào tạo chuyên sâu, cập nhật kiến thức công nghệ và quy trình kiểm soát nội bộ. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Ban lãnh đạo KBNN tỉnh và Bộ Tài chính.

  5. Hoàn thiện khung pháp lý và quy trình thanh toán không dùng tiền mặt phù hợp với thực tiễn địa phương, tăng cường kiểm soát và xử lý vi phạm trong thanh toán NSNN. Chủ thể: Bộ Tài chính, KBNN Việt Nam và KBNN tỉnh Long An.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ Kho bạc Nhà nước các cấp: Nhận diện thực trạng, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu chi NSNN qua TTKDTM, từ đó cải tiến quy trình nghiệp vụ và nâng cao chất lượng dịch vụ.

  2. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và định hướng phát triển thanh toán điện tử trong quản lý ngân sách.

  3. Ngân hàng thương mại và tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán: Hiểu rõ vai trò, quy trình phối hợp với KBNN trong phát triển TTKDTM, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ, mở rộng mạng lưới khách hàng và giảm thiểu rủi ro.

  4. Các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân có quan hệ với NSNN: Nắm bắt các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, lợi ích và quy trình thực hiện, giúp tiết kiệm chi phí, thời gian và đảm bảo an toàn trong giao dịch tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. TTKDTM là gì và tại sao cần phát triển tại KBNN tỉnh Long An?
    TTKDTM là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt mà thực hiện qua chuyển khoản hoặc các hình thức điện tử. Phát triển TTKDTM tại KBNN Long An giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giảm chi phí và rủi ro liên quan đến tiền mặt, đồng thời phù hợp với xu hướng hiện đại hóa nền kinh tế.

  2. Tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt tại KBNN Long An hiện nay ra sao?
    Giai đoạn 2014-2018, tỷ lệ thu NSNN bằng chuyển khoản đạt bình quân 95,32%, chi NSNN bằng chuyển khoản đạt 95,27%, cho thấy phần lớn giao dịch đã chuyển sang hình thức không dùng tiền mặt.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển TTKDTM tại KBNN Long An là gì?
    Khó khăn gồm thói quen sử dụng tiền mặt còn phổ biến, hạn chế về hạ tầng công nghệ, quy trình thủ tục phức tạp, nhận thức chưa đầy đủ của một số đối tượng và nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu hiện đại.

  4. Các giải pháp chính để thúc đẩy TTKDTM tại KBNN Long An là gì?
    Bao gồm tuyên truyền nâng cao nhận thức, mở rộng đối tượng mở tài khoản, ứng dụng công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực nguồn nhân lực và hoàn thiện khung pháp lý.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp và cá nhân tham gia TTKDTM qua KBNN?
    Doanh nghiệp và cá nhân cần mở tài khoản thanh toán tại KBNN, sử dụng các hình thức chuyển khoản, thanh toán điện tử qua Internet banking, Mobile banking hoặc POS, đồng thời tuân thủ các quy định về chứng từ và thủ tục thanh toán.

Kết luận

  • TTKDTM tại KBNN tỉnh Long An đã có sự phát triển tích cực với tỷ lệ thu chi bằng chuyển khoản trên 95% trong giai đoạn 2014-2018.
  • Vẫn còn khoảng 4-5% giao dịch bằng tiền mặt, chủ yếu do thói quen, hạn chế công nghệ và quy trình thủ tục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao tỷ lệ TTKDTM, bao gồm tuyên truyền, mở rộng đối tượng, ứng dụng công nghệ, nâng cao năng lực nhân sự và hoàn thiện pháp lý.
  • Việc phát triển TTKDTM góp phần hiện đại hóa quản lý ngân sách, giảm chi phí và rủi ro, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế số của tỉnh và cả nước.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, giám sát và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, hướng tới mục tiêu kho bạc không tiền mặt vào năm 2025-2030.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan cần phối hợp chặt chẽ, chủ động áp dụng và phát triển thanh toán không dùng tiền mặt để góp phần xây dựng nền tài chính minh bạch, hiện đại và hiệu quả tại tỉnh Long An.