Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nông nghiệp bền vững, cây quế được xem là một trong những cây trồng chủ lực tại các vùng miền núi Việt Nam, đặc biệt là huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. Với diện tích trồng quế đạt khoảng 3.000 ha trong giai đoạn 2017-2019, cây quế không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người dân mà còn đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, sản xuất quế tại Ba Chẽ vẫn còn nhiều hạn chế như quy mô nhỏ lẻ, manh mún, năng suất và chất lượng sản phẩm chưa ổn định, cùng với sự biến động của thị trường đầu ra. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phát triển sản xuất quế trên địa bàn huyện Ba Chẽ trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, cải thiện đời sống người dân và bảo vệ môi trường sinh thái. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, với số liệu điều tra khảo sát năm 2019 và các báo cáo thống kê giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, chính quyền địa phương và người dân trong việc phát triển cây quế bền vững, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn và giảm nghèo bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển bền vững, trong đó tập trung vào ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Khái niệm phát triển bền vững được định nghĩa theo Báo cáo Brundtland (1987) là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển bền vững được hiểu là quản lý và bảo tồn cơ sở tài nguyên thiên nhiên, đồng thời áp dụng công nghệ và thể chế phù hợp để đảm bảo sự thỏa mãn liên tục các nhu cầu của con người hiện tại và tương lai. Các khái niệm chính bao gồm: phát triển kinh tế bền vững (tăng trưởng GDP ổn định, cơ cấu kinh tế hợp lý), phát triển xã hội bền vững (công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống), và phát triển môi trường bền vững (bảo vệ tài nguyên, giảm thiểu ô nhiễm). Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển sản xuất quế tại huyện Ba Chẽ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, kế hoạch, tài liệu chính sách địa phương, các công trình nghiên cứu liên quan và dữ liệu thống kê của huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra 90 hộ gia đình trồng quế tại 3 xã trọng điểm của huyện Ba Chẽ, sử dụng phương pháp chọn mẫu theo công thức Slovin với sai số 10%. Phương pháp điều tra hộ sử dụng câu hỏi mở nhằm thu thập thông tin về thực trạng sản xuất, khó khăn, thuận lợi và nguyện vọng của người dân. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để mô tả xu hướng và biến động, phương pháp so sánh dãy số thời gian để đánh giá sự thay đổi qua các năm, và phân tích SWOT để đánh giá tổng thể các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 với khảo sát thực địa năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sản xuất quế: Diện tích trồng quế tại huyện Ba Chẽ đạt khoảng 3.000 ha trong giai đoạn 2017-2019, tuy nhiên có xu hướng giảm do thời gian sinh trưởng dài và giá cả bấp bênh. Năng suất trung bình đạt khoảng 3 tấn vỏ quế/ha/năm, sản lượng vỏ quế đạt khoảng 9.000 tấn/năm. Lao động tham gia sản xuất quế chiếm 71,3% tổng số lao động toàn huyện, với 90 hộ điều tra có diện tích trồng quế trung bình 1,5 ha/hộ.

  2. Hiệu quả kinh tế: Thu nhập bình quân từ sản xuất quế đạt khoảng 120 triệu đồng/ha/năm, đóng góp quan trọng vào thu nhập của các hộ dân. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 15% năm 2017 xuống còn khoảng 10% năm 2019, phần lớn nhờ vào thu nhập từ cây quế. So sánh với các huyện lân cận như Văn Yên (Yên Bái) và Trà Bồng (Quảng Ngãi), hiệu quả kinh tế của Ba Chẽ còn thấp hơn do quy mô sản xuất nhỏ và thiếu liên kết thị trường.

  3. Phát triển bền vững về xã hội: Sản xuất quế đã tạo việc làm ổn định cho khoảng 1.500 lao động địa phương, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo và nâng cao đời sống người dân. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng từ 46,7% năm 2017 lên 63,5% năm 2019, giúp nâng cao kỹ năng sản xuất và quản lý.

  4. Phát triển bền vững về môi trường: Diện tích đất rừng sản xuất đạt 45.000 ha, trong đó đất trồng quế chiếm tỷ lệ lớn. Việc trồng quế giúp bảo vệ đất đai, chống xói mòn và duy trì đa dạng sinh học. Tuy nhiên, khoảng 50% các công trình thủy lợi còn xuống cấp, ảnh hưởng đến nguồn nước tưới cho cây quế. Sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật còn hạn chế, góp phần bảo vệ môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong phát triển sản xuất quế tại Ba Chẽ là do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết giữa các hộ nông dân và doanh nghiệp, cũng như hạn chế về vốn và công nghệ. So với các địa phương như Văn Yên, nơi có diện tích quế lớn và sản phẩm được chứng nhận chỉ dẫn địa lý, Ba Chẽ còn thiếu các chính sách hỗ trợ và cơ chế thị trường hiệu quả. Việc đầu tư vào hạ tầng thủy lợi, đào tạo kỹ thuật và xây dựng thương hiệu sản phẩm là cần thiết để nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và sản lượng quế, bảng so sánh thu nhập và tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, cũng như phân tích SWOT minh họa các yếu tố nội tại và bên ngoài ảnh hưởng đến sản xuất quế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường liên kết sản xuất và thị trường: Xây dựng các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất quế để tạo quy mô lớn, nâng cao năng lực thương thảo và ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm quế được tiêu thụ qua kênh chính thức lên 70% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức nông dân.

  2. Đầu tư phát triển giống và kỹ thuật canh tác: Hỗ trợ người dân tiếp cận giống quế chất lượng cao, áp dụng kỹ thuật thâm canh, phòng trừ sâu bệnh hiệu quả nhằm tăng năng suất lên 4 tấn vỏ quế/ha/năm trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp, các trung tâm nghiên cứu và đào tạo.

  3. Cải thiện hạ tầng thủy lợi và bảo vệ môi trường: Nâng cấp hệ thống kênh mương, đập dâng để đảm bảo tưới tiêu cho diện tích trồng quế, đồng thời khuyến khích sản xuất hữu cơ, giảm sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Mục tiêu hoàn thành nâng cấp 70% công trình thủy lợi trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn.

  4. Xây dựng thương hiệu và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm quế: Hỗ trợ đăng ký chỉ dẫn địa lý, phát triển sản phẩm OCOP từ quế, mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu. Mục tiêu đạt 3 sản phẩm OCOP liên quan đến quế trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, các doanh nghiệp chế biến.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, hỗ trợ phát triển cây quế và giảm nghèo tại các vùng miền núi.

  2. Nông dân và các tổ chức hợp tác xã trồng quế: Tham khảo các giải pháp kỹ thuật, quản lý và thị trường nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững cây quế.

  4. Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh sản phẩm quế: Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội phát triển vùng nguyên liệu quế, từ đó xây dựng chiến lược đầu tư và phát triển sản phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững lại quan trọng đối với huyện Ba Chẽ?
    Phát triển bền vững giúp bảo vệ môi trường, nâng cao thu nhập và ổn định đời sống người dân, đồng thời duy trì nguồn tài nguyên lâu dài cho các thế hệ tương lai. Ví dụ, cây quế góp phần chống xói mòn đất và tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương.

  2. Diện tích và sản lượng quế tại Ba Chẽ hiện nay như thế nào?
    Diện tích trồng quế khoảng 3.000 ha, sản lượng vỏ quế đạt khoảng 9.000 tấn/năm với năng suất trung bình 3 tấn/ha. Tuy nhiên diện tích có xu hướng giảm do nhiều yếu tố như giá cả bấp bênh và thời gian sinh trưởng dài.

  3. Những khó khăn chính trong sản xuất quế tại Ba Chẽ là gì?
    Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết thị trường, hạn chế về vốn và kỹ thuật, cùng với hạ tầng thủy lợi chưa đồng bộ là những khó khăn lớn. Điều này ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả sản xuất quế?
    Các giải pháp bao gồm tăng cường liên kết sản xuất, đầu tư giống và kỹ thuật, cải thiện hạ tầng thủy lợi, phát triển thương hiệu và chuỗi giá trị sản phẩm. Ví dụ, xây dựng hợp tác xã giúp tạo quy mô sản xuất lớn và ổn định đầu ra.

  5. Ai nên tham khảo nghiên cứu này và vì sao?
    Nhà quản lý, nông dân, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp đều có thể sử dụng kết quả để phát triển sản xuất quế bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường, từ đó góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Kết luận

  • Huyện Ba Chẽ có tiềm năng lớn về điều kiện tự nhiên và nguồn nhân lực để phát triển sản xuất quế bền vững.
  • Sản xuất quế đã góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
  • Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết và hạ tầng chưa đồng bộ là những thách thức cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về kỹ thuật, thị trường, hạ tầng và chính sách nhằm phát triển sản xuất quế bền vững đến năm 2025 và định hướng đến 2030.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, nông dân và doanh nghiệp phối hợp thực hiện để khai thác hiệu quả tiềm năng cây quế, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng sản phẩm quế tại huyện Ba Chẽ.