Nghiên Cứu Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin Tại Các Trung Tâm Thông Tin Thư Viện

• Tác giả: Trịnh Thị Thảo
• Người hướng dẫn: NCVC Phạm Văn Vu
• Trường học: Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Thông Tin – Thư Viện
• Đề tài: Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin Tại Các Trung Tâm Thông Tin Thư Viện
• Loại tài liệu: khóa luận tốt nghiệp
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Mục đích nghiên cứu
• 0.3. Tình hình nghiên cứu theo hướng đề tài
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Những đóng góp của đề tài
• 0.7. Bố cục của khóa luận
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM CHUNG VỀ NGUỒN LỰC THÔNG TIN VÀ VAI TRÒ CỦA NGUỒN LỰC THÔNG TIN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
• 1.1. Khái niệm chung về nguồn lực thông tin
• 1.2. Vai trò của nguồn lực thông tin hiện nay
• 1.2.1. Đối với sự phát triển kinh tế - xã hội
• 1.2.2. Đối với đào tạo đại học
• 1.2.3. Đối với nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ (NCPT)
• 1.2.4. Người dùng tin và nhu cầu thông tin trong các trường đại học
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ NGUỒN LỰC THÔNG TIN CỦA CÁC CƠ QUAN THÔNG TIN VÀ THƯ VIỆN ĐƯỢC KHẢO SÁT
• 2.1. Trung tâm Thông tin - Thư viện của Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông
• 2.1.1. Khái quát về Trung tâm Thông tin - Thư viện
• 2.1.2. Hiện trạng nguồn lực thông tin của Trung tâm Thông tin Thư viện
• 2.2. Trung tâm Thông tin Thư viện Đại học Công nghiệp Hà Nội
• 2.2.1. Giới thiệu về Trung tâm Thông tin Thư viện
• 2.2.2. Hiện trạng nguồn lực thông tin của Trung tâm Thông tin Thư viện
• 2.3. Trung tâm Thông tin Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội
• 2.3.1. Giới thiệu về Trung tâm Thông tin Thư viện ĐH QGHN
• 2.3.2. Hiện trạng về nguồn lực thông tin của Trung tâm TT-TV ĐHQGHN
• 2.4. Thư viện Tạ Quang Bửu trường Đại học Bách khoa Hà Nội
• 2.4.1. Giới thiệu về Thư viện Tạ Quang Bửu
• 2.4.2. Thực trạng về nguồn lực thông tin của Thư viện Tạ Quang Bửu
• 2.5. Nguồn lực thông tin của một số cơ quan thông tin KH&CN thuộc các bộ ngành
• 2.5.1. Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia
• 2.5.2. Thư viện Quốc gia Việt Nam
• 2.5.3. Trung tâm Thông tin – Tư liệu, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam
• NHẬN XÉT CHUNG
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN LỰC THÔNG TIN TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN THƯ VIỆN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
• 3.1. Xây dựng kế hoạch bổ sung mới các tài liệu
• 3.2. Hợp tác trao đổi chia sẻ nguồn lực thông tin
• 3.3. Hiện đại hóa hạ tầng cơ sở thông tin
• 3.4. Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ thư viện
• 3.5. Định hướng và đào tạo người dùng tin
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Nguồn Lực Thông Tin Định Nghĩa và Vai Trò

Trong xã hội hiện đại, thuật ngữ “thông tin” xuất hiện thường xuyên. Nó không chỉ là nguồn lực cho sự phát triển mà còn là nền tảng của nền kinh tế thông tin. Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên thông tin, hướng tới một xã hội thông tin toàn diện. Hoạt động hàng ngày của con người gắn liền với việc trao đổi thông tin về những sự kiện đã xảy ra, những kiến thức đã biết. Điều này định hình bản chất và chất lượng các mối quan hệ xã hội. Thông tin là nội dung con người tiếp nhận từ thế giới bên ngoài, được xác định bởi người sử dụng và mang lại hiểu biết mới. Sau khi tiếp nhận, thông tin có giá trị, có thể thay đổi hành vi và tư duy. Nhu cầu thông tin là nhu cầu cơ bản, không thể thiếu của con người. Thông tin khoa học và công nghệ là động lực thúc đẩy các hoạt động kinh tế, là cơ sở cho các quyết định quản lý và đóng vai trò quan trọng trong giáo dục và đời sống.

1.1. Định Nghĩa Chi Tiết Về Nguồn Lực Thông Tin

Đối với một cơ quan thông tin – thư viện hay một hệ thống thông tin, nguồn lực thông tin là khả năng đảm bảo thông tin, đáp ứng thông tin cho người dùng tin để thỏa mãn nhu cầu thông tin của họ. Đây là một khái niệm tổng quát, bao gồm bộ sưu tập nguồn tin (vốn thông tin – tư liệu), các sản phẩm và dịch vụ thông tin, và các công cụ tra cứu, tìm kiếm và giải đáp thông tin liên quan (kể cả chuyên gia thông tin và thư mục, các phương tiện và thiết bị), giúp người dùng tin tiếp cận và thu nhận được thông tin cần thiết. Nguồn lực thông tin đóng vai trò quan trọng, là nguồn lực phát triển của mỗi quốc gia trong các hoạt động kinh tế, trong phát triển khoa học công nghệ, trong giáo dục – đào tạo và trong đời sống, và là cơ sở của lãnh đạo - quản lý xã hội.

1.2. Phân Loại Nguồn Tin Truyền Thống và Phi Truyền Thống

Ngày nay, người ta phân biệt nguồn tin truyền thống và nguồn tin phi truyền thống. Nguồn tin truyền thống là nguồn tin dưới dạng vật chất, có thể sờ thấy được, là những đối tượng vật chất chứa thông tin. Nguồn tin phi truyền thống là nguồn tin dưới dạng điện tử hay dạng số - là kết quả của quá trình số hóa các nguồn tin dưới dạng vật chất. Trong hoạt động thông tin khoa học và công nghệ, nguồn tin khoa học công nghệ được hiểu là một kết cấu vật chất chứa thông tin khoa học công nghệ, là một vật mang thông tin khoa học công nghệ. Nguồn tin khoa học công nghệ được coi là một thành phần chính cấu thành hệ thống thông tin khoa học và công nghệ.

1.3. Vai Trò Của Nguồn Lực Thông Tin Đối Với Sự Phát Triển

Nguồn lực thông tin là giá trị tiềm tàng về tri thức của mỗi quốc gia, góp phần quan trọng tạo ra của cải cho xã hội, phục vụ trực tiếp các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ (NCPT), giúp nhà lãnh đạo và quản lý các cấp các ngành nắm bắt được những vấn đề thực tiễn, đưa ra những quyết sách giải quyết có hiệu quả các vấn đề nảy sinh. Nguồn lực thông tin là một tập hợp có hệ thống không thể thiếu được của tiềm lực khoa học kỹ thuật (KHKT), đồng thời là một trong những điều kiện quan trọng để giải quyết những vấn đề KHKT hiện tại và tương lai đặt ra cho đất nước.

II. Thách Thức Trong Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin Hiện Nay

Mặc dù vai trò của nguồn lực thông tin là không thể phủ nhận, các trung tâm thông tin thư viện hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc phát triển nguồn lực thông tin. Nguồn lực thông tin chỉ có thể phát triển khi có sự tương tác qua lại giữa những người cung cấp thông tin và những người sử dụng thông tin (người dùng tin). Người dùng tin cần có trình độ (năng lực) nhất định để khai thác và sử dụng nguồn lực thông tin một cách hiệu quả nhất. Đặc biệt, trong thời đại công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ như hiện nay đòi hỏi người dùng tin phải biết cách tìm kiếm, truy cập, khai thác nguồn lực thông tin dưới nhiều phương thức khác nhau và với thời gian nhanh nhất.

2.1. Hạn Chế Về Số Lượng và Chất Lượng Nguồn Lực Thông Tin

Thực tế hiện nay không phải trung tâm thông tin thư viện nào cũng có khả năng đáp ứng đầy đủ và kịp thời nhu cầu thông tin của người dùng tin, do những hạn chế về số lượng và chất lượng nguồn lực thông tin, cũng như cách thức định hướng cho người dùng tin tiếp cận đến nguồn thông tin của cơ quan mình. Để đảm bảo đạt hiệu quả cao trong việc đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng phong phú và đa dạng của người dùng tin (NDT) trong học tập, nghiên cứu và giảng dạy của các trường đại học, đòi hỏi các cơ quan TT-TV của các trường đại học phải có nguồn lực thông tin đủ lớn về lượng và chất, đa dạng và phong phú.

2.2. Khả Năng Tiếp Cận và Khai Thác Nguồn Lực Thông Tin

Yêu cầu đặt ra đối với nguồn lực thông tin hiện nay là phải có khả năng đảm bảo thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời. Đặc biệt là trong xã hội thông tin hiện nay, một yêu cầu quan trọng nữa đặt ra là nguồn lực thông tin phải thân thiện với người dùng tin. Sự thân thiện của nguồn lực thông tin thể hiện ở hình thức thể hiện, phương thức tiếp cận và khai thác thông tin. Người cung cấp thông tin phải biết cách thể hiện thông tin dưới nhiều hình thức khác nhau (đa dạng hóa các hình thức thể hiện) phù hợp với sở thích sử dụng của người dùng tin và quan trọng là thông tin được cung cấp đó phải dễ dùng, dễ tiếp cận và khai thác ở mọi lúc mọi nơi mà không bị hạn chế về không gian và thời gian.

2.3. Thiếu Hụt Kỹ Năng Khai Thác Thông Tin Số

Trong thời đại công nghệ thông tin bùng nổ, việc khai thác hiệu quả nguồn lực thông tin số là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, nhiều cán bộ thư viện và người dùng tin còn thiếu kỹ năng cần thiết để tận dụng tối đa các nguồn tài nguyên trực tuyến, cơ sở dữ liệu điện tử và công cụ tìm kiếm nâng cao. Điều này dẫn đến lãng phí nguồn lực và hạn chế khả năng tiếp cận thông tin chất lượng cao.

III. Giải Pháp Xây Dựng Quản Lý Nguồn Lực Thông Tin Hiệu Quả

Để giải quyết những thách thức trên, các trung tâm thông tin thư viện cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp trong việc xây dựng và quản lý nguồn lực thông tin. Các giải pháp này cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng bộ sưu tập, tăng cường khả năng tiếp cận, hiện đại hóa cơ sở vật chất và nâng cao năng lực cán bộ.

3.1. Xây Dựng Kế Hoạch Bổ Sung Tài Liệu Khoa Học và Hợp Lý

Việc xây dựng kế hoạch bổ sung tài liệu mới là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Kế hoạch này cần dựa trên nhu cầu thực tế của người dùng tin, chiến lược phát triển của nhà trường và xu hướng phát triển của các lĩnh vực khoa học công nghệ. Cần ưu tiên bổ sung các tài liệu có giá trị khoa học cao, cập nhật thông tin mới nhất và phù hợp với chương trình đào tạo, nghiên cứu khoa học của trường. Bên cạnh đó, cần chú trọng đa dạng hóa các loại hình tài liệu, bao gồm sách, tạp chí, báo cáo, luận văn, luận án, cơ sở dữ liệu, tài liệu điện tử, tài liệu nghe nhìn,...để đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của người dùng.

3.2. Hợp Tác Chia Sẻ Nguồn Lực Thông Tin Giữa Các Thư Viện

Hợp tác trao đổi chia sẻ nguồn lực thông tin là một giải pháp hiệu quả để mở rộng phạm vi tiếp cận thông tin và tiết kiệm chi phí. Các trung tâm thông tin thư viện có thể tham gia vào các mạng lưới liên thư viện, chia sẻ tài nguyên thông qua mượn liên thư viện, trao đổi ấn phẩm, mua chung cơ sở dữ liệu,... Ngoài ra, việc hợp tác với các nhà xuất bản, các tổ chức khoa học công nghệ cũng là một cách để tiếp cận các nguồn thông tin độc quyền và có giá trị.

3.3. Hiện Đại Hóa Cơ Sở Hạ Tầng Và Ứng Dụng Công Nghệ

Để nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng phục vụ người dùng tin, các trung tâm thông tin thư viện cần hiện đại hóa cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin. Cần trang bị các thiết bị hiện đại như máy tính, máy chủ, máy quét, máy in, thiết bị kết nối mạng,... Đồng thời, cần xây dựng và phát triển hệ thống phần mềm quản lý thư viện tích hợp, hệ thống thư viện số, hệ thống cổng thông tin điện tử,... để người dùng tin có thể dễ dàng tìm kiếm, truy cập và khai thác thông tin.

IV. Phát Triển Kỹ Năng Cho Cán Bộ Thư Viện Về Nguồn Lực TT

Đội ngũ cán bộ thư viện đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và khai thác nguồn lực thông tin. Nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng cho cán bộ thư viện là một yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng phục vụ. Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ thư viện, công nghệ thông tin, kỹ năng tìm kiếm thông tin, kỹ năng giao tiếp,... cho cán bộ thư viện. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho cán bộ thư viện tham gia các hội thảo, hội nghị khoa học, các chương trình trao đổi kinh nghiệm để nâng cao trình độ và mở rộng kiến thức.

4.1. Đào Tạo Kỹ Năng Quản Lý và Khai Thác Nguồn Lực TT Số

Đặc biệt, cần chú trọng đào tạo kỹ năng quản lý và khai thác nguồn lực thông tin số cho cán bộ thư viện. Điều này bao gồm kỹ năng tìm kiếm, đánh giá, tổ chức, lưu trữ, bảo quản và chia sẻ thông tin số. Cán bộ thư viện cần nắm vững các công cụ và phương pháp khai thác thông tin trên Internet, các cơ sở dữ liệu điện tử, các kho lưu trữ số,... để có thể hướng dẫn và hỗ trợ người dùng tin một cách hiệu quả.

4.2. Nâng Cao Năng Lực Hướng Dẫn Người Dùng Tin Khai Thác TT

Định hướng và đào tạo người dùng tin là một nhiệm vụ quan trọng của các trung tâm thông tin thư viện. Cần tổ chức các buổi hướng dẫn, các lớp tập huấn về kỹ năng tìm kiếm thông tin, kỹ năng sử dụng thư viện, kỹ năng đánh giá thông tin,... cho người dùng tin. Đồng thời, cần xây dựng các tài liệu hướng dẫn, các công cụ hỗ trợ tìm kiếm thông tin để người dùng tin có thể tự khai thác nguồn lực thông tin một cách hiệu quả.

4.3. Xây Dựng Môi Trường Làm Việc Sáng Tạo và Chuyên Nghiệp

Để thu hút và giữ chân cán bộ có năng lực, cần xây dựng môi trường làm việc sáng tạo, chuyên nghiệp và thân thiện. Cần tạo điều kiện cho cán bộ phát huy tối đa năng lực và sở trường của mình, khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trong công việc. Đồng thời, cần có chế độ đãi ngộ hợp lý, tạo động lực cho cán bộ gắn bó lâu dài với nghề.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Mới Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin

Nghiên cứu về phát triển nguồn lực thông tin cần được đẩy mạnh để cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và triển khai các giải pháp thực tiễn. Các nghiên cứu nên tập trung vào các vấn đề như: đánh giá nhu cầu thông tin của người dùng tin, khảo sát thực trạng nguồn lực thông tin của các trung tâm thông tin thư viện, xây dựng mô hình phát triển nguồn lực thông tin phù hợp, đánh giá hiệu quả của các giải pháp phát triển nguồn lực thông tin,...

5.1. Nghiên Cứu Về Nhu Cầu Thông Tin Của Người Dùng Tin

Các nghiên cứu về nhu cầu thông tin của người dùng tin cần được thực hiện thường xuyên và có hệ thống để nắm bắt được những thay đổi trong nhu cầu thông tin và có những điều chỉnh phù hợp trong việc xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin. Các nghiên cứu này cần thu thập thông tin về loại hình thông tin cần thiết, mức độ cần thiết, phương thức tiếp cận thông tin ưa thích,... của người dùng tin.

5.2. Khảo Sát Thực Trạng Nguồn Lực Thông Tin

Các khảo sát về thực trạng nguồn lực thông tin của các trung tâm thông tin thư viện cần được thực hiện định kỳ để đánh giá được chất lượng, số lượng, sự đa dạng và khả năng tiếp cận của nguồn lực thông tin. Các khảo sát này cần thu thập thông tin về số lượng tài liệu, loại hình tài liệu, ngôn ngữ tài liệu, năm xuất bản tài liệu, khả năng truy cập tài liệu,... Bên cạnh đó, cần khảo sát về cơ sở vật chất, trang thiết bị, đội ngũ cán bộ, chính sách phát triển nguồn lực thông tin,... của các trung tâm thông tin thư viện.

5.3. Xây Dựng Mô Hình Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin Hiệu Quả

Dựa trên kết quả nghiên cứu về nhu cầu thông tin của người dùng tin và khảo sát thực trạng nguồn lực thông tin của các trung tâm thông tin thư viện, cần xây dựng các mô hình phát triển nguồn lực thông tin phù hợp với điều kiện và đặc thù của từng trung tâm thông tin thư viện. Các mô hình này cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp, nguồn lực và các chỉ số đánh giá hiệu quả của quá trình phát triển nguồn lực thông tin.

VI. Kết Luận Phát Triển Nguồn Lực Thông Tin Cho Tương Lai

Phát triển nguồn lực thông tin là một quá trình liên tục và đòi hỏi sự đầu tư thích đáng. Các trung tâm thông tin thư viện cần chủ động nắm bắt xu hướng phát triển của thông tin và công nghệ, xây dựng chiến lược phát triển nguồn lực thông tin phù hợp, đồng thời không ngừng nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và cải thiện cơ sở vật chất để đáp ứng tốt nhất nhu cầu thông tin của người dùng tin, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.

6.1. Tầm Quan Trọng Của Đầu Tư Vào Nguồn Lực Thông Tin

Đầu tư vào nguồn lực thông tin là đầu tư vào tri thức, vào tương lai. Các nhà quản lý và các nhà hoạch định chính sách cần nhận thức rõ tầm quan trọng của nguồn lực thông tin và có những chính sách hỗ trợ phù hợp để các trung tâm thông tin thư viện có thể thực hiện tốt vai trò của mình.

6.2. Hướng Đến Nguồn Lực Thông Tin Mở Và Dễ Dàng Tiếp Cận

Trong bối cảnh thông tin ngày càng trở nên quan trọng, việc hướng đến nguồn lực thông tin mở và dễ dàng tiếp cận là một xu hướng tất yếu. Các trung tâm thông tin thư viện cần chủ động tham gia vào các phong trào thông tin mở, xây dựng các kho lưu trữ số, cung cấp dịch vụ thông tin trực tuyến miễn phí,... để mọi người đều có thể tiếp cận được thông tin.

6.3. Vai Trò Của Trung Tâm Thông Tin Thư Viện Trong Kỷ Nguyên Số

Trong kỷ nguyên số, vai trò của trung tâm thông tin thư viện ngày càng trở nên quan trọng. Các trung tâm thông tin thư viện không chỉ là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin mà còn là nơi hỗ trợ người dùng tin trong việc tìm kiếm, đánh giá và sử dụng thông tin. Các trung tâm thông tin thư viện cần chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới để trở thành những trung tâm tri thức hiện đại, đáp ứng tốt nhất nhu cầu thông tin của xã hội.