Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam, hợp tác xã (HTX) nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân và thúc đẩy phát triển bền vững khu vực nông thôn. Trên địa bàn huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang, sau hơn 10 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020, có 13/28 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 46,42%, trong đó 16/28 xã đạt tiêu chí số 13 về xây dựng và phát triển tổ chức kinh tế tập thể, cụ thể là HTX, chiếm 57,14%. Tuy nhiên, nhiều HTX nông nghiệp trên địa bàn vẫn hoạt động kém hiệu quả, quy mô nhỏ lẻ, chưa gắn kết chặt chẽ với thị trường và doanh nghiệp, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các giải pháp phát triển HTX nông nghiệp nhằm thực thi hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn huyện Yên Sơn trong giai đoạn 2022-2025. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng hoạt động HTX nông nghiệp từ năm 2015 đến 2020, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất định hướng phát triển phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực quản lý, tổ chức sản xuất, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị và tăng cường vai trò của HTX trong phát triển nông nghiệp, góp phần nâng cao đời sống người dân và xây dựng NTM bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển HTX nông nghiệp, bao gồm:

  • Lý thuyết kinh tế hợp tác xã: Định nghĩa HTX là tổ chức tự chủ, do các thành viên tự nguyện thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu kinh tế, xã hội và văn hóa chung, hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, bình đẳng và cùng có lợi. Lý thuyết nhấn mạnh vai trò của HTX trong việc tăng cường sức mạnh tập thể, nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ lợi ích thành viên.

  • Mô hình phát triển bền vững trong nông nghiệp: Phát triển HTX không chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế mà còn gắn kết hài hòa với mục tiêu xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, hướng tới phát triển bền vững khu vực nông thôn.

  • Khái niệm và tiêu chí đánh giá HTX nông nghiệp: Bao gồm các tiêu chí về số lượng HTX, cơ cấu ngành nghề, số lượng thành viên, lao động, nguồn vốn, hiệu quả sản xuất kinh doanh, thu nhập thành viên và năng suất lao động. Các tiêu chí này giúp đánh giá toàn diện sự phát triển về số lượng, chất lượng và hiệu quả hoạt động của HTX.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê về số lượng HTX, thành viên, lao động, nguồn vốn, doanh thu, lợi nhuận và thu nhập lao động trên địa bàn huyện Yên Sơn giai đoạn 2015-2020 được thu thập từ Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thống kê huyện Yên Sơn và các báo cáo của UBND huyện.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát 55 HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Yên Sơn từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2021, tập trung vào công tác quản trị HTX như ghi sổ kế toán, lập báo cáo kết quả sản xuất kinh doanh, xây dựng kế hoạch, phân phối lợi nhuận, tham gia tập huấn và chuyển đổi số.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh tốc độ tăng trưởng bình quân giữa hai giai đoạn 2015-2017 và 2018-2020, đánh giá các tiêu chí phát triển HTX. Phân tích định tính dựa trên kết quả khảo sát và phỏng vấn nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển HTX.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu giai đoạn 2015-2020, khảo sát thực địa năm 2021, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng HTX và thành viên: Số lượng HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Yên Sơn tăng nhẹ trong giai đoạn 2018-2020 so với 2015-2017, với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 5-7%. Tổng số thành viên HTX cũng tăng khoảng 10%, cho thấy HTX có khả năng thu hút thêm thành viên mới.

  2. Cơ cấu ngành nghề đa dạng nhưng hiệu quả thấp: HTX hoạt động chủ yếu trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi và dịch vụ nông nghiệp. Tuy nhiên, phần lớn HTX hoạt động manh mún, nhỏ lẻ, chưa phát triển đa dạng dịch vụ và chưa gắn kết hiệu quả với thị trường tiêu thụ. Doanh thu và lợi nhuận bình quân của HTX tăng khoảng 8% nhưng vẫn thấp so với tiềm năng.

  3. Nguồn vốn và lao động tăng nhưng chưa hiệu quả: Tổng nguồn vốn của HTX tăng khoảng 12% trong giai đoạn nghiên cứu, tuy nhiên năng lực tài chính còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư mở rộng sản xuất. Số lao động thường xuyên trong HTX tăng khoảng 6%, nhưng hiệu suất sử dụng lao động và năng suất lao động chưa cao, phản ánh hạn chế về kỹ năng và quản lý.

  4. Cán bộ quản lý và công tác quản trị còn yếu: Tỷ lệ cán bộ quản lý HTX có trình độ đại học và cao đẳng tăng nhẹ nhưng vẫn chiếm tỷ lệ thấp dưới 30%. Công tác quản trị HTX như lập kế hoạch, báo cáo, phân phối lợi nhuận và chuyển đổi số còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chung.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Yên Sơn có sự phát triển về số lượng và quy mô thành viên, tuy nhiên chất lượng hoạt động và hiệu quả kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực quản lý, thiếu vốn đầu tư, cơ sở hạ tầng yếu kém và sự liên kết thị trường còn lỏng lẻo. So với các mô hình HTX nông nghiệp thành công ở Đức, Hà Lan hay Nhật Bản, HTX tại Yên Sơn chưa phát huy được vai trò trung tâm trong chuỗi giá trị nông sản và chưa tận dụng được các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Việc trình bày dữ liệu qua các biểu đồ tăng trưởng số lượng HTX, biểu đồ cơ cấu ngành nghề, bảng so sánh thu nhập và năng suất lao động sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển. So sánh với các nghiên cứu quốc tế cho thấy, HTX cần đổi mới mô hình quản trị, nâng cao trình độ cán bộ, đa dạng hóa dịch vụ và tăng cường liên kết chuỗi giá trị để nâng cao hiệu quả và bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò HTX: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và thành viên HTX về lợi ích, nguyên tắc hoạt động và vai trò của HTX trong xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ thành viên tham gia và nâng cao sự gắn kết trong HTX, thực hiện trong giai đoạn 2022-2023, do UBND huyện và các phòng ban chuyên môn chủ trì.

  2. Tăng cường công tác quản lý nhà nước và hỗ trợ chính sách: Củng cố hệ thống quản lý, giám sát hoạt động HTX, đồng thời triển khai các chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, đào tạo và cơ sở hạ tầng. Mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động HTX, tăng doanh thu và lợi nhuận bình quân ít nhất 10% trong giai đoạn 2022-2025, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND huyện thực hiện.

  3. Phát triển liên kết chuỗi giá trị và mở rộng thị trường: Khuyến khích HTX liên kết với doanh nghiệp, siêu thị và các tổ chức khác để xây dựng chuỗi sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp chủ lực. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm có thương hiệu và truy xuất nguồn gốc lên 50% vào năm 2025, do các HTX phối hợp với doanh nghiệp và các tổ chức xúc tiến thương mại thực hiện.

  4. Nâng cao năng lực quản trị và chuyển đổi số trong HTX: Đào tạo cán bộ quản lý về kỹ năng quản trị, kế toán, lập kế hoạch và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý HTX. Mục tiêu 80% HTX áp dụng chuyển đổi số trong quản lý và sản xuất vào năm 2025, do Viện Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội phối hợp với các cơ quan địa phương triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và thành viên HTX nông nghiệp: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng quản lý và phát triển HTX hiệu quả, từ đó cải thiện hoạt động sản xuất kinh doanh và tăng thu nhập.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển HTX gắn với xây dựng NTM, nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển HTX nông nghiệp tại địa phương, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và luận văn.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức liên kết với HTX: Hiểu rõ vai trò, tiềm năng và các yếu tố ảnh hưởng đến HTX để xây dựng các mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm bền vững, nâng cao hiệu quả hợp tác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển HTX nông nghiệp lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Phát triển HTX nông nghiệp tạo ra tổ chức kinh tế tập thể giúp tăng quy mô sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho nông dân, đồng thời góp phần phát triển hạ tầng và xã hội nông thôn bền vững.

  2. Những khó khăn chính của HTX nông nghiệp tại huyện Yên Sơn là gì?
    Các HTX còn hoạt động manh mún, quy mô nhỏ, thiếu vốn đầu tư, năng lực quản lý hạn chế, liên kết thị trường yếu và cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh.

  3. Các tiêu chí đánh giá sự phát triển của HTX nông nghiệp gồm những gì?
    Bao gồm số lượng HTX, cơ cấu ngành nghề, số lượng thành viên, lao động, nguồn vốn, doanh thu, lợi nhuận, thu nhập bình quân của thành viên và lao động, năng suất lao động và hiệu suất sử dụng lao động.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản trị HTX?
    Thông qua đào tạo cán bộ quản lý về kỹ năng lập kế hoạch, quản lý tài chính, chuyển đổi số và áp dụng công nghệ mới, đồng thời tăng cường công tác giám sát và hỗ trợ kỹ thuật từ các cơ quan chuyên môn.

  5. Vai trò của liên kết chuỗi giá trị trong phát triển HTX là gì?
    Liên kết chuỗi giá trị giúp HTX mở rộng thị trường, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm chi phí sản xuất, tăng sức cạnh tranh và đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm nông nghiệp, góp phần phát triển bền vững.

Kết luận

  • Phát triển HTX nông nghiệp là yếu tố then chốt thúc đẩy xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang.
  • Thực trạng HTX còn nhiều hạn chế về quy mô, hiệu quả kinh tế và năng lực quản lý, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao chất lượng hoạt động.
  • Các tiêu chí đánh giá phát triển HTX cung cấp cơ sở khoa học để theo dõi, đánh giá và định hướng phát triển phù hợp với điều kiện địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao nhận thức, tăng cường quản lý nhà nước, phát triển liên kết chuỗi giá trị và chuyển đổi số trong HTX.
  • Giai đoạn tiếp theo (2022-2025) cần tập trung thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động HTX, góp phần hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để thúc đẩy phát triển HTX nông nghiệp, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững và nâng cao đời sống người dân.