Tổng quan nghiên cứu

Phát triển du lịch sinh thái (DLST) đang trở thành xu hướng quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đặc biệt tại các địa phương có tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng. Thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, với diện tích tự nhiên khoảng 9.700 ha và dân số hơn 71.000 người (năm 2020), sở hữu nhiều tiềm năng phát triển DLST nhờ cảnh quan thiên nhiên đa dạng như dòng sông Công dài trên 9 km, hồ Ghềnh Chè rộng 80 ha, các dãy núi bát úp, rừng nguyên sinh và đồi chè xanh mát. Giai đoạn 2018-2020, thành phố đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế bình quân 17,7%/năm, trong đó ngành công nghiệp chiếm 75%, thương mại - dịch vụ chiếm gần 20%, còn nông nghiệp chiếm khoảng 5%. Tuy nhiên, DLST tại Sông Công vẫn còn nhiều hạn chế như sản phẩm du lịch nghèo nàn, chất lượng dịch vụ thấp và thiếu sự chuyên nghiệp, dẫn đến lượng khách du lịch hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về DLST tại Sông Công, phân tích thực trạng phát triển, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn thành phố Sông Công trong giai đoạn 2018-2020, với trọng tâm là các hoạt động DLST tại các xã Bình Sơn, Vinh Sơn và các phường liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách, nâng cao năng lực phát triển DLST, đồng thời tạo cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch sinh thái, bao gồm:

  • Khái niệm du lịch và du lịch sinh thái: Du lịch được hiểu là hoạt động nghỉ dưỡng, tham quan ngoài nơi cư trú nhằm thỏa mãn nhu cầu giải trí, nghỉ ngơi và khám phá. Du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm với thiên nhiên, góp phần bảo tồn môi trường và nâng cao phúc lợi xã hội địa phương, theo định nghĩa của Hiệp hội Du lịch Sinh thái Quốc tế (TIES).

  • Mô hình phát triển bền vững trong du lịch sinh thái: Phát triển DLST phải đảm bảo cân bằng giữa khai thác tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển cộng đồng địa phương và giáo dục nâng cao nhận thức môi trường cho du khách.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLST: Bao gồm tài nguyên thiên nhiên, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực, chính sách pháp luật, công nghệ và yếu tố kinh tế - xã hội.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: du lịch sinh thái, phát triển bền vững, tài nguyên du lịch, cộng đồng địa phương, và giáo dục môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ điều tra thực tế tại địa phương, báo cáo thống kê của thành phố Sông Công giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu thứ cấp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Điều tra khảo sát được thực hiện với các nhóm đối tượng gồm người dân địa phương, doanh nghiệp du lịch, khách du lịch và cán bộ quản lý. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích SWOT để nhận diện thuận lợi và khó khăn, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh để đối chiếu với các địa phương phát triển DLST thành công.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát thực địa trong năm 2020, phân tích và xử lý số liệu trong quý đầu năm 2021, hoàn thiện luận văn trong tháng 7 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển DLST tại Sông Công còn hạn chế: Sản phẩm du lịch chủ yếu là các tour tự khám phá tại xã Bình Sơn và Vinh Sơn, chưa có sản phẩm du lịch sinh thái hoàn chỉnh. Lượng khách du lịch giai đoạn 2018-2020 tăng nhẹ nhưng chưa đạt kỳ vọng, với tổng thu từ DLST chưa chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu du lịch của thành phố.

  2. Tài nguyên du lịch phong phú nhưng chưa được khai thác hiệu quả: Hồ Ghềnh Chè rộng 80 ha, hồ Núi Nác 15 ha, cùng các dãy núi và rừng nguyên sinh tạo tiềm năng lớn cho DLST. Tuy nhiên, diện tích đất lâm nghiệp giảm 10,56% trong 3 năm do chuyển đổi mục đích sử dụng, ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên sinh thái.

  3. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa đồng bộ: Hệ thống giao thông, cơ sở lưu trú và dịch vụ hỗ trợ du lịch chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Đất ở tăng 23,52% trong 3 năm, nhưng đất mặt nước giảm 86%, làm giảm khả năng phát triển các khu du lịch sinh thái gắn với mặt nước.

  4. Nguồn nhân lực và nhận thức cộng đồng còn hạn chế: Lao động trong ngành du lịch chiếm khoảng 36% tổng lao động, nhưng trình độ chuyên môn và nhận thức về DLST chưa cao, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ và sự tham gia của cộng đồng địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do thiếu chiến lược phát triển DLST đồng bộ, đầu tư chưa đủ mạnh vào cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực. So với các địa phương như Quảng Bình và Ninh Bình, Sông Công chưa tận dụng hiệu quả các tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa để tạo ra sản phẩm du lịch đặc trưng. Biểu đồ so sánh tỷ lệ tăng trưởng khách du lịch và doanh thu DLST giữa Sông Công và các tỉnh bạn sẽ minh họa rõ sự chênh lệch này.

Việc giảm diện tích đất lâm nghiệp và đất mặt nước cũng làm giảm khả năng duy trì hệ sinh thái tự nhiên, ảnh hưởng đến chất lượng DLST. Đồng thời, sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch và quản lý dẫn đến việc khai thác tài nguyên chưa bền vững, chưa phát huy hết tiềm năng kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, với vị trí địa lý thuận lợi, sự phát triển công nghiệp và thương mại mạnh mẽ, cùng với các chính sách hỗ trợ từ tỉnh và trung ương, Sông Công có nhiều cơ hội để phát triển DLST bền vững nếu có các giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược phát triển DLST đồng bộ và bền vững: Thành phố cần ưu tiên đầu tư quy hoạch các khu DLST dựa trên tiềm năng tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa, đảm bảo bảo tồn môi trường và phát triển kinh tế. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, chủ thể là UBND thành phố phối hợp với Sở Du lịch và các ngành liên quan.

  2. Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Đầu tư cải thiện hệ thống giao thông, cơ sở lưu trú thân thiện môi trường, hệ thống xử lý chất thải và cấp thoát nước tại các điểm DLST. Mục tiêu tăng khả năng tiếp cận và nâng cao trải nghiệm khách du lịch trong vòng 2 năm tới, do các doanh nghiệp và chính quyền địa phương thực hiện.

  3. Phát triển nguồn nhân lực chuyên nghiệp và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho hướng dẫn viên, nhân viên dịch vụ và cộng đồng địa phương về kiến thức DLST, bảo tồn môi trường và kỹ năng phục vụ. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể là các trường đào tạo, trung tâm phát triển nguồn nhân lực và chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường xúc tiến, quảng bá và liên kết phát triển du lịch: Xây dựng các chương trình quảng bá DLST Sông Công trên các kênh truyền thông, hợp tác với các tour du lịch trong vùng và quốc tế để thu hút khách. Thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Du lịch phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành.

  5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và bảo vệ môi trường: Thiết lập các chính sách hỗ trợ cộng đồng tham gia hoạt động DLST như làm hướng dẫn viên, kinh doanh dịch vụ lưu trú, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ. Đồng thời, áp dụng các biện pháp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái. Chủ thể là chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội, thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và phát triển nông thôn: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển DLST phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh du lịch và đầu tư phát triển sản phẩm DLST: Tham khảo các phân tích thực trạng và giải pháp để nâng cao chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa sản phẩm và tăng cường hiệu quả kinh doanh.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, du lịch và phát triển bền vững: Nghiên cứu các khung lý thuyết, phương pháp và kết quả thực tiễn để phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức xã hội: Hiểu rõ vai trò, lợi ích và trách nhiệm trong phát triển DLST, từ đó tích cực tham gia và hưởng lợi từ các hoạt động du lịch sinh thái.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái khác gì so với du lịch truyền thống?
    Du lịch sinh thái tập trung vào bảo tồn môi trường tự nhiên, phát triển bền vững và nâng cao nhận thức cộng đồng, trong khi du lịch truyền thống thường chú trọng vào giải trí và thương mại mà ít quan tâm đến tác động môi trường.

  2. Tài nguyên nào là quan trọng nhất để phát triển DLST tại Sông Công?
    Các tài nguyên quan trọng gồm hồ Ghềnh Chè, hồ Núi Nác, dòng sông Công, rừng nguyên sinh và các cảnh quan đồi núi đặc trưng, tạo nên môi trường tự nhiên đa dạng và hấp dẫn du khách.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLST ở Sông Công là gì?
    Khó khăn gồm sản phẩm du lịch nghèo nàn, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, nguồn nhân lực thiếu chuyên môn và nhận thức cộng đồng còn hạn chế, cùng với việc khai thác tài nguyên chưa bền vững.

  4. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia hiệu quả vào DLST?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức, hỗ trợ phát triển dịch vụ lưu trú, hướng dẫn viên, sản xuất hàng thủ công và tạo cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng để cộng đồng có động lực tham gia.

  5. Chính sách pháp luật nào hỗ trợ phát triển DLST tại Việt Nam?
    Các văn bản pháp luật như Luật Du lịch 2017, Luật Đa dạng sinh học 2018, Luật Bảo vệ môi trường 2020 cùng các quyết định chiến lược phát triển du lịch và bảo vệ môi trường của Chính phủ tạo khung pháp lý cho phát triển DLST bền vững.

Kết luận

  • Thành phố Sông Công có tiềm năng lớn về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa để phát triển du lịch sinh thái bền vững.
  • Thực trạng phát triển DLST còn nhiều hạn chế về sản phẩm, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm tài nguyên thiên nhiên, cơ sở hạ tầng, chính sách, nguồn nhân lực và nhận thức cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, đầu tư, đào tạo, xúc tiến và bảo vệ môi trường nhằm thúc đẩy phát triển DLST.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương triển khai các bước phát triển DLST hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chiến lược phát triển DLST phù hợp với thực tiễn và xu hướng phát triển mới. Các nhà quản lý và doanh nghiệp được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững ngành du lịch sinh thái tại Sông Công.