Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXHTN) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, nhằm mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội cho người lao động (NLĐ) không thuộc diện bắt buộc, đặc biệt là lao động khu vực phi chính thức. Tại Việt Nam, số người tham gia BHXHTN tăng nhanh trong những năm gần đây, tuy nhiên tỷ lệ tham gia vẫn còn thấp so với tổng lực lượng lao động trong độ tuổi. Cụ thể, năm 2018, toàn quốc có trên 277.000 người tham gia BHXHTN, tăng lên gần 574.000 người vào năm 2019, nhưng tỷ lệ này chỉ chiếm khoảng 1,17% lực lượng lao động trong độ tuổi. Tại thành phố Vị Thanh, tỉnh Hậu Giang, số người tham gia BHXHTN năm 2020 là 1.199 người, chiếm 2,09% số người trong độ tuổi lao động chưa tham gia BHXH.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXHTN trên địa bàn thành phố Vị Thanh, tỉnh Hậu Giang trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu chính là đánh giá kết quả, hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến sự phát triển này, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao tỷ lệ tham gia BHXHTN. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện chính sách BHXHTN, thúc đẩy an sinh xã hội và giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước trong bối cảnh già hóa dân số và phát triển kinh tế xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Khái niệm bảo hiểm xã hội tự nguyện: BHXHTN là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự nguyện lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập, được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. Đây là công cụ phân phối lại thu nhập, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế bền vững.

  • Lý thuyết thông tin bất đối xứng: Trong thị trường bảo hiểm, thông tin không đồng đều giữa người mua và người bán dẫn đến hiện tượng lựa chọn sai lầm và rủi ro đạo đức, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển BHXHTN.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXHTN: Bao gồm phát triển kinh tế xã hội, đặc điểm đối tượng tham gia (thu nhập, việc làm, nhận thức), thể chế tổ chức, công tác truyền thông và chính sách pháp luật.

  • Mô hình an sinh xã hội đa tầng: Kinh nghiệm quốc tế cho thấy hệ thống an sinh xã hội hiệu quả cần đa dạng, đa tầng, kết hợp bảo hiểm bắt buộc, tự nguyện và trợ giúp xã hội nhằm bao phủ toàn dân.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ BHXH tỉnh Hậu Giang giai đoạn 2018-2020 và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 100 mẫu người tham gia BHXHTN tại 4 xã, phường thuộc thành phố Vị Thanh.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên tại các địa bàn có tỷ lệ tham gia BHXHTN khác nhau nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, thống kê, mô tả số liệu bằng bảng biểu, biểu đồ; phân tích định tính qua khảo sát mức độ nhận thức, hài lòng và các yếu tố ảnh hưởng; sử dụng phần mềm Excel để xử lý dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ 2018 đến 2020; khảo sát sơ cấp thực hiện tháng 6/2021; phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXHTN: Số người tham gia BHXHTN tại thành phố Vị Thanh tăng từ 232 người năm 2018 lên 1.199 người năm 2020, tương ứng mức tăng 416% trong 3 năm. Tốc độ tăng trưởng năm 2020 đạt 326,7% so với năm 2019.

  2. Tỷ lệ tham gia còn thấp: Mặc dù số lượng tăng, tỷ lệ người tham gia BHXHTN chỉ chiếm khoảng 2,09% lực lượng lao động trong độ tuổi chưa tham gia BHXH, thấp hơn nhiều so với tiềm năng.

  3. Mức thu nhập lựa chọn đóng thấp: Người tham gia chủ yếu chọn mức đóng dựa trên thu nhập thấp, phản ánh thu nhập thực tế của NLĐ khu vực phi chính thức.

  4. Nhận thức về mục đích và lợi ích chưa đầy đủ: Khoảng một phần đáng kể NLĐ chưa xác định đúng đắn mục đích và lợi ích khi tham gia BHXHTN, ảnh hưởng đến quyết định tham gia.

  5. Mức độ hài lòng thấp về một số yếu tố: Ba yếu tố gây hài lòng thấp nhất gồm công tác truyền thông BHXHTN, chế độ giải quyết thủ tục nhanh chóng và hình thức giao dịch đa dạng.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng số lượng người tham gia BHXHTN tại Vị Thanh phản ánh nỗ lực của cơ quan BHXH và chính quyền địa phương trong việc tuyên truyền và vận động. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia còn thấp cho thấy nhiều rào cản tồn tại, trong đó thu nhập thấp và nhận thức hạn chế là những nguyên nhân chính. Mức đóng thấp phản ánh khả năng tài chính hạn chế của NLĐ khu vực phi chính thức, đồng thời cũng ảnh hưởng đến mức hưởng lương hưu tương lai.

Mức độ hài lòng thấp về truyền thông và dịch vụ cho thấy cần cải thiện công tác thông tin, đa dạng hóa hình thức giao dịch và rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các yếu tố kinh tế xã hội, nhận thức và chính sách hỗ trợ đóng góp của Nhà nước là những nhân tố quyết định sự phát triển BHXHTN.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXHTN theo năm, bảng phân tích mức độ hài lòng của người tham gia theo các tiêu chí, và biểu đồ phân bố mức thu nhập lựa chọn đóng BHXHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền BHXHTN

    • Đa dạng hóa hình thức truyền thông, sử dụng mạng xã hội, truyền hình, và các kênh trực tiếp tại cộng đồng.
    • Mục tiêu nâng cao nhận thức đúng đắn về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXHTN trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Cơ quan BHXH phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội địa phương.

  2. Nâng cao chất lượng dịch vụ BHXHTN

    • Rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục, áp dụng công nghệ thông tin trong giao dịch và thanh toán.
    • Mục tiêu tăng mức độ hài lòng của người tham gia lên trên 80% trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Cơ quan BHXH thành phố Vị Thanh.

  3. Tăng cường chính sách hỗ trợ mức đóng BHXHTN

    • Đề xuất nâng mức hỗ trợ của Nhà nước cho các nhóm đối tượng khó khăn, đặc biệt là hộ nghèo và cận nghèo.
    • Mục tiêu tăng tỷ lệ người tham gia BHXHTN lên ít nhất 5% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Hậu Giang phối hợp Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  4. Củng cố và nâng cao năng lực cán bộ BHXH

    • Tổ chức đào tạo chuyên môn, nâng cao đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng phục vụ người dân.
    • Mục tiêu tăng số lượng cán bộ chuyên trách BHXHTN và cải thiện chất lượng phục vụ trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh Hậu Giang.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển BHXHTN tại địa phương.

  2. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về kinh tế, xã hội

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến an sinh xã hội.

  3. Cán bộ và nhân viên cơ quan BHXH

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển BHXHTN.
    • Use case: Cải tiến quy trình làm việc, nâng cao chất lượng dịch vụ.

  4. Người lao động và đại lý thu BHXHTN

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách hỗ trợ khi tham gia BHXHTN.
    • Use case: Tăng cường vận động, tư vấn người dân tham gia BHXHTN.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXHTN là gì và ai có thể tham gia?
    BHXHTN là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự nguyện đóng góp để hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. Người Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc đều có thể tham gia.

  2. Mức đóng BHXHTN được quy định như thế nào?
    Mức đóng bằng 22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn (khoảng 700.000 đồng/tháng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở.

  3. Người tham gia BHXHTN được hưởng những quyền lợi gì?
    Người tham gia được hưởng lương hưu hàng tháng khi đủ điều kiện đóng và tuổi nghỉ hưu, trợ cấp một lần khi nghỉ hưu, chế độ tử tuất và được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí trong suốt thời gian hưởng lương hưu.

  4. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXHTN còn thấp?
    Nguyên nhân chính gồm thu nhập thấp, nhận thức hạn chế về lợi ích BHXHTN, thủ tục hành chính phức tạp và công tác truyền thông chưa hiệu quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao tỷ lệ tham gia BHXHTN?
    Cần tăng cường tuyên truyền, cải thiện dịch vụ, hỗ trợ mức đóng cho người nghèo, đào tạo cán bộ và áp dụng công nghệ thông tin để đơn giản hóa thủ tục.

Kết luận

  • Số người tham gia BHXHTN tại thành phố Vị Thanh tăng nhanh nhưng tỷ lệ tham gia còn thấp, chỉ khoảng 2,09% lực lượng lao động trong độ tuổi.
  • Mức thu nhập lựa chọn đóng BHXHTN chủ yếu ở mức thấp, phản ánh khả năng tài chính hạn chế của người lao động khu vực phi chính thức.
  • Nhận thức chưa đầy đủ về mục đích và lợi ích BHXHTN là rào cản lớn đối với việc phát triển đối tượng tham gia.
  • Mức độ hài lòng về công tác truyền thông, thủ tục giải quyết và hình thức giao dịch còn thấp, cần cải thiện để thu hút người tham gia.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, nâng cao chất lượng dịch vụ, hỗ trợ mức đóng và nâng cao năng lực cán bộ BHXH.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng tham gia BHXHTN.

Call to action: Các cơ quan quản lý, tổ chức BHXH và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy phát triển BHXHTN, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững và toàn diện.