Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015-2019, công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn đã có nhiều chuyển biến tích cực với hơn 23.000 người tham gia BHXH bắt buộc và tổng số tiền thu đạt trên 2.800 tỷ đồng. Tuy nhiên, việc chi trả các chế độ BHXH vẫn còn tồn tại những hạn chế như chi sai, trục lợi quỹ, gây ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động và uy tín ngành BHXH. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả nhằm đảm bảo an sinh xã hội bền vững trên địa bàn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2015-2019, với dữ liệu thu thập từ BHXH tỉnh, các huyện, thành phố và khảo sát trực tiếp người lao động, người sử dụng lao động, cán bộ BHXH. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, góp phần ổn định đời sống người lao động và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, quản lý quỹ BHXH và an sinh xã hội. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: tập trung vào nguyên tắc cân bằng thu - chi, minh bạch và hiệu quả trong quản lý quỹ công, đảm bảo nguồn lực được phân bổ hợp lý và sử dụng đúng mục đích.

  • Lý thuyết an sinh xã hội: nhấn mạnh vai trò của BHXH trong việc bảo vệ người lao động trước các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp và tuổi già, góp phần thực hiện công bằng xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý chi BHXH bắt buộc, nguyên tắc chi trả (đúng đối tượng, đúng chế độ, đầy đủ, kịp thời), lập dự toán chi trả, tổ chức chi trả, quyết toán và kiểm tra kiểm soát chi BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được khai thác từ báo cáo tài chính, số liệu thống kê của BHXH tỉnh Bắc Kạn và các tài liệu pháp luật liên quan. Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 265 đối tượng gồm người lao động (65 phiếu), người sử dụng lao động (65 phiếu), người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH (60 phiếu) và cán bộ BHXH, nhân viên đại lý chi trả (75 phiếu). Phương pháp chọn mẫu theo công thức n=5*m, đảm bảo độ tin cậy và đại diện. Thời gian khảo sát từ 10/05/2020 đến 30/05/2020.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh theo thời gian và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm số người tham gia, số đối tượng hưởng, số tiền thu, chi BHXH, số cuộc thanh tra kiểm tra và kết quả thu hồi chi sai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH bắt buộc: Từ năm 2015 đến 2019, số người tham gia BHXH bắt buộc tại Bắc Kạn tăng từ khoảng 21.920 lên 23.116 người, đạt mức tăng trưởng ổn định trung bình 1,1% mỗi năm. Năm 2019 có sự giảm nhẹ do sáp nhập hành chính và tinh giản biên chế.

  2. Số tiền thu BHXH tăng đều qua các năm: Tổng số tiền thu BHXH bắt buộc tăng từ 487,42 tỷ đồng năm 2015 lên 656,93 tỷ đồng năm 2019, đạt tỷ lệ hoàn thành kế hoạch trên 100% mỗi năm, cao nhất là 103,6% năm 2017.

  3. Chi trả các chế độ BHXH tăng mạnh: Tổng chi BHXH bắt buộc tăng từ 408,5 tỷ đồng năm 2015 lên 593 tỷ đồng năm 2019, trong đó chi lương hưu và trợ cấp hàng tháng chiếm tỷ trọng lớn nhất, tăng từ 349,6 tỷ đồng lên 515,6 tỷ đồng, tương đương mức tăng 47,5%.

  4. Công tác quản lý chi trả còn tồn tại hạn chế: Tình trạng chi sai, trục lợi quỹ BHXH vẫn xảy ra, dẫn đến phải thu hồi kinh phí chi sai. Số tiền chi trả không được quyết toán do chi sai có xu hướng giảm nhưng vẫn còn tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý quỹ.

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng số người tham gia và số tiền thu BHXH bắt buộc phản ánh sự mở rộng đối tượng tham gia và hiệu quả công tác thu của BHXH tỉnh Bắc Kạn. Sự tăng chi trả các chế độ BHXH phù hợp với xu hướng già hóa dân số và tăng số người hưởng lương hưu, trợ cấp hàng tháng. Tuy nhiên, các tồn tại trong quản lý chi trả như chi sai, trục lợi quỹ cho thấy công tác kiểm tra, kiểm soát và minh bạch trong chi trả còn hạn chế. So sánh với các tỉnh lân cận như Cao Bằng và Lạng Sơn, Bắc Kạn cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao nhận thức của người lao động, người sử dụng lao động để giảm thiểu sai sót. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia, bảng tổng hợp số tiền thu chi BHXH và biểu đồ tỷ lệ chi sai qua các năm để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Củng cố và hoàn thiện mô hình chi trả: Tăng cường áp dụng phương thức chi trả qua tài khoản ngân hàng (ATM) và bưu điện nhằm đảm bảo an toàn, minh bạch và kịp thời. Mục tiêu đạt 80% đối tượng hưởng BHXH sử dụng phương thức chi trả không dùng tiền mặt trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với các ngân hàng và bưu điện.

  2. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền: Nâng cao nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về quyền lợi và nghĩa vụ BHXH, giảm thiểu tình trạng trốn đóng, nợ đọng. Thực hiện các chiến dịch truyền thông định kỳ hàng năm, tập trung vào các khu vực có tỷ lệ tham gia thấp. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với các sở, ban ngành và tổ chức xã hội.

  3. Tăng cường kiểm tra, chống gian lận: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra tại các đơn vị sử dụng lao động, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, thu hồi kịp thời kinh phí chi sai. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi sai dưới 1% tổng chi trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với cơ quan thanh tra và công an.

  4. Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý chi trả: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ BHXH. Mục tiêu 100% cán bộ được đào tạo định kỳ mỗi năm. Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam và BHXH tỉnh.

  5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ: Rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ, áp dụng hệ thống quản lý điện tử trong chi trả và quyết toán BHXH. Mục tiêu giảm 30% thời gian xử lý hồ sơ trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi trả, xây dựng kế hoạch và triển khai các giải pháp cải tiến công tác chi BHXH.

  2. Người lao động và người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình chi trả BHXH bắt buộc, từ đó chủ động tham gia và giám sát việc thực hiện chính sách.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành quản lý kinh tế, an sinh xã hội: Tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu, giảng dạy về quản lý quỹ BHXH và chính sách an sinh xã hội tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chỉ đạo và giám sát công tác BHXH trên địa bàn, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi BHXH bắt buộc là gì?
    Quản lý chi BHXH bắt buộc là quá trình tổ chức, điều chỉnh hoạt động chi trả các chế độ BHXH nhằm đảm bảo chi đúng đối tượng, đúng chế độ, đầy đủ và kịp thời theo quy định pháp luật. Ví dụ, BHXH tỉnh Bắc Kạn thực hiện quản lý chi trả cho hơn 23.000 người tham gia.

  2. Nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi BHXH bắt buộc?
    Bao gồm cân bằng thu - chi, chi đúng đối tượng, đúng chế độ, đầy đủ, kịp thời, an toàn tiền mặt và thủ tục chi trả đơn giản, minh bạch. Đây là nền tảng để bảo đảm quyền lợi người lao động và sự bền vững của quỹ BHXH.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH bắt buộc?
    Bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, hệ thống pháp luật, cơ cấu dân số già hóa; và yếu tố chủ quan như nhận thức của người lao động, người sử dụng lao động và trình độ cán bộ quản lý.

  4. Phương thức chi trả BHXH phổ biến hiện nay?
    Có hai phương thức chính: chi trả trực tiếp qua cán bộ BHXH và chi trả gián tiếp qua đại lý chi trả hoặc đơn vị sử dụng lao động. Hiện nay, chi trả qua tài khoản ngân hàng được khuyến khích để tăng tính an toàn và tiện lợi.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu chi sai và trục lợi quỹ BHXH?
    Tăng cường kiểm tra, thanh tra, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan. Ví dụ, BHXH tỉnh Bắc Kạn đã thực hiện nhiều cuộc thanh tra và thu hồi kịp thời các khoản chi sai.

Kết luận

  • Quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn đã đạt được nhiều kết quả tích cực với sự tăng trưởng số người tham gia và số tiền thu, chi BHXH qua các năm 2015-2019.
  • Công tác chi trả các chế độ BHXH được thực hiện kịp thời, đảm bảo quyền lợi người lao động, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về chi sai và trục lợi quỹ.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi BHXH, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm củng cố mô hình chi trả, tăng cường tuyên truyền, kiểm tra, đào tạo cán bộ và cải cách thủ tục hành chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho BHXH tỉnh Bắc Kạn xây dựng kế hoạch quản lý chi BHXH đến năm 2025, góp phần nâng cao hiệu quả công tác an sinh xã hội.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH bắt buộc, đảm bảo quyền lợi người lao động và sự phát triển bền vững của hệ thống BHXH.