I. Tổng Quan Pháp Luật Quản Lý Thuế Xuất Nhập Khẩu XNK
Luật Thuế XNK hàng mậu dịch năm 1987 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, là luật thuế đầu tiên được Quốc hội khóa VIII thông qua. Đây là loại thuế sơ khai của nước CHXHCN Việt Nam, ban hành dưới hình thức luật hoàn chỉnh, nhằm thúc đẩy các hoạt động xuất nhập khẩu. Do sự thay đổi của chính sách kinh tế và hoàn cảnh kinh tế xã hội, Nhà nước đã sửa đổi, bổ sung luật thuế XNK vào các năm 1991, 1993, 1998 và 2005 để phù hợp với từng giai đoạn. Đến nay, vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu. Theo Nguyễn Thị Thương Huyền, Luật Quản lý thuế Việt Nam đã phản ánh đầy đủ các nội dung của quản lý thuế và đặc biệt có thêm nhiều nội dung mới.
1.1. Khái Niệm Thuế Xuất Nhập Khẩu Định Nghĩa Bản Chất
Hiện tại, chưa có định nghĩa chung, chính thức về thuế xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, có thể hiểu thuế XNK là một loại thuế gián thu, đánh vào hàng hóa được phép xuất khẩu, nhập khẩu qua biên giới quốc gia. Thuế XNK là một yếu tố cấu thành trong giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu. Người nộp thuế là người thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu, người chịu thuế là người tiêu dùng hàng hóa xuất nhập khẩu.
1.2. Đặc Điểm Nổi Bật Của Thuế Xuất Khẩu Nhập Khẩu Hiện Hành
Thuế XNK mang tính quyền lực nhà nước. Mức huy động thuế XNK vào ngân sách phụ thuộc vào mức tăng trưởng kinh tế, nhu cầu chi tiêu của Nhà nước và các mục tiêu KT-XH. Thuế XNK đánh vào hàng hóa được phép XNK qua biên giới, kể cả hàng hóa đưa từ thị trường trong nước vào khu phi thuế quan và ngược lại. Thuế XNK là một yếu tố cấu thành giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu. Người nộp thuế là người thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa.
II. Cách Xác Định Chủ Thể Quản Lý Thuế XNK Tại Việt Nam
Trước đây, Hải quan Việt Nam trực thuộc Chính phủ, được phân định chức năng quản lý thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, bao gồm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng, thuế bảo vệ môi trường, lệ phí hải quan. Từ ngày 04/09/2002, theo Quyết định 113/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, hệ thống cơ quan Hải quan được chuyển sát nhập vào Bộ Tài chính và trở thành đơn vị trực thuộc. Từ đó đến nay, cơ quan Hải quan đã qua 2 lần cơ cấu lại. Theo đó, vị trí và chức năng của Tổng cục Hải quan được quy định là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý nhà nước về hải quan và tổ chức thực thi pháp luật.
2.1. Tổng Cục Hải Quan Vai Trò Và Cơ Cấu Tổ Chức Hiện Tại
Tổng cục Hải quan ở Trung ương là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, đứng đầu là Tổng cục trưởng, giúp việc có các Phó Tổng cục trưởng, các Vụ, Cục chuyên môn và các cơ quan sự nghiệp. Tổng cục Hải quan có nhiệm vụ trình Bộ trưởng Bộ Tài chính xem xét, quyết định dự thảo thông tư và các văn bản khác về hải quan. Đây là cơ quan đầu não, có vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều hành hoạt động thuế xuất nhập khẩu trên cả nước.
2.2. Cục Hải Quan Tỉnh Thành Phố Chức Năng Nhiệm Vụ Cụ Thể
Các Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thuộc Tổng cục Hải quan (gồm 33 Cục), trong đó có Cục Hải quan TP Đà Nẵng: là tổ chức trực thuộc Tổng cục Hải quan, đứng đầu là Cục trưởng; giúp việc có các Phó cục trưởng và các phòng chuyên môn. Cục Hải quan tỉnh, thành phố có các phòng chuyên môn: Phòng Giám sát quản lý về hải quan; Phòng Thuế xuất nhập khẩu; Phòng Chống buôn lậu và xử lý vi phạm; Phòng Quản lý rủi ro; Phòng Thanh tra; Phòng Tổ chức cán bộ; Phòng Tài vụ - Quản trị; Văn phòng; Trung tâm Dữ liệu và Công nghệ thông tin. Tùy theo quy mô của từng Cục mà mỗi Cục có số lượng phòng phù hợp.
2.3. So Sánh Mô Hình Tổ Chức Hải Quan Trước Và Sau Tái Cơ Cấu
Điểm khác biệt giữa mô hình tổ chức cũ và mới của Hải quan Việt Nam: Một số đơn vị tại khối cơ quan Tổng cục trước đây không có phòng thì nay đã được quy định có phòng, một số đơn vị được tổ chức thêm phòng; Đổi tên đơn vị Vụ Kế hoạch – Tài chính thành Vụ Tài vụ - Quản trị; Một số đơn vị được cơ cấu lại: Cục Giám sát và quản lý về hải quan được tổ chức lại trên cơ sở Vụ Giám sát và quản lý về hải quan; Cục Thuế xuất nhập khẩu được tổ chức lại trên cơ sở Vụ Kiểm tra thu thuế xuất nhập khẩu.
III. Thực Trạng Pháp Luật Quản Lý Thuế XNK tại Cục Hải Quan Đà Nẵng
Thực tiễn cho thấy đã hình thành cơ bản bộ máy quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu từ cấp Tổng cục đến các Cục Hải quan địa phương để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước về thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Ở Tổng cục đến các Cục Hải quan địa phương, bộ phận Thuế xuất nhập khẩu (được gọi chung) có chức năng tham mưu, giúp việc trưởng đơn vị thực hiện quản lý nhà nước về thuế và thu khác đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Hải quan điện tử đã được triển khai mở rộng trên nhiều phạm vi nhiều Cục Hải quan. Hải quan Việt Nam đã hình thành các bộ máy chuyên thu thập, xử lý dữ liệu thông tin về người khai hải quan, người nộp thuế ở cả 3 cấp Tổng cục, Cục, Chi cục.
3.1. Ưu Điểm Của Hệ Thống Quản Lý Thuế XNK Hiện Hành
Đã hình thành cơ bản bộ máy quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu từ cấp Tổng cục đến các Cục Hải quan địa phương để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước về thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Ở Tổng cục đến các Cục Hải quan địa phương, bộ phận Thuế xuất nhập khẩu (được gọi chung) có chức năng tham mưu, giúp việc trưởng đơn vị thực hiện quản lý nhà nước về thuế và thu khác đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Hải quan điện tử đã được triển khai mở rộng.
3.2. Các Vấn Đề Tồn Tại Trong Quản Lý Thuế XNK Hiện Nay
Mặc dù đã có những thành công, nhưng vẫn còn tồn tại tình trạng trốn thuế, nợ đọng thuế và gian lận thương mại. Hoạt động kiểm tra, kiểm soát việc chấp hành chính sách thuế hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu chưa được coi trọng đúng mức dẫn đến còn thất thu cho ngân sách Nhà nước, chưa đảm bảo công bằng xã hội dẫn đến xuất hiện những khó khăn, thách thức không nhỏ ảnh hưởng tiêu cực cho công tác quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; bên cạnh đó công tác tuyên truyền pháp luật về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu cho đối tượng nộp thuế chưa được quan tâm thường xuyên.
IV. Giải Pháp Hoàn Thiện Quản Lý Thuế XNK Tại Cục Hải Quan Đà Nẵng
Trên cơ sở lý luận và thực trạng pháp luật về quản lý thuế xuất nhập khẩu tại Cục Hải quan TP Đà Nẵng để rút ra những thành công, hạn chế, nguyên nhân và giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với thuế XK, NK của Cục Hải quan TP Đà Nẵng. Cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả để giải quyết các vấn đề tồn tại, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thuế và tăng thu ngân sách.
4.1. Tăng Cường Kiểm Tra Kiểm Soát Chống Gian Lận Thuế
Nâng cao năng lực kiểm tra, kiểm soát đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, đặc biệt là các mặt hàng có rủi ro cao về gian lận thuế. Áp dụng các biện pháp nghiệp vụ hiện đại để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về thuế. Cần đầu tư vào công nghệ và đào tạo cán bộ để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra.
4.2. Đẩy Mạnh Tuyên Truyền Hỗ Trợ Người Nộp Thuế
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thuế xuất nhập khẩu cho người nộp thuế. Cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời và chính xác về các chính sách, quy định mới. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nghiệp vụ cho người nộp thuế để nâng cao hiểu biết và tuân thủ pháp luật. Mục tiêu là tạo sự minh bạch và giảm thiểu rủi ro sai sót trong quá trình kê khai và nộp thuế.
4.3. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Quản Lý Thuế
Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế xuất nhập khẩu. Phát triển và hoàn thiện hệ thống hải quan điện tử, đảm bảo tính liên thông và đồng bộ giữa các đơn vị. Sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu để đánh giá rủi ro và phát hiện các hành vi gian lận thuế. Việc áp dụng công nghệ giúp tăng cường hiệu quả, minh bạch và giảm thiểu chi phí trong quản lý thuế.
