Pháp Luật Kinh Doanh Chứng Khoán: Thực Trạng và Giải Pháp Hoàn Thiện

Thị trường chứng khoán (TTCK) manh nha từ thời Trung cổ và phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ XIX. Phiên họp đầu tiên diễn ra năm 1453 ở Bi. TTCK trải qua nhiều thăng trầm, song vẫn là định chế tài chính không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường. TTCK là nơi các chứng khoán được phát hành và giao dịch, khác biệt so với thị trường hàng hóa khác do phải thực hiện qua khâu trung gian, các tổ chức trung gian cũng là chủ thể quyết định giá cả các loại chứng khoán.

TTCK được chia thành hai bộ phận: TTCK sơ cấp (thị trường phát hành) và TTCK thứ cấp. Thị trường sơ cấp là nơi mua bán các chứng khoán mới phát hành. Nhà đầu tư chuyển vốn cho nhà phát hành thông qua việc mua chứng khoán mới phát hành. Thị trường thứ cấp là nơi mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành trên thị trường sơ cấp. Hoạt động này không làm tăng thêm nguồn vốn cho đầu tư mà tạo ra khả năng sử dụng vốn hiệu quả và tạo thu nhập.

TTCK tuân theo các quy luật chung của thị trường và ba nguyên tắc đặc thù: công khai, trung gian và đấu giá. Nguyên tắc trung gian là cơ bản, ảnh hưởng mạnh nhất đến cơ cấu TTCK, hoạt động mua bán phải thông qua trung gian môi giới. CTCK đóng vai trò là cầu nối giữa người mua và người bán. Nguyên tắc công khai đảm bảo thông tin được công bố chính xác, kịp thời. Hành vi sử dụng thông tin nội bộ bị cấm. Nguyên tắc đấu giá xác định giá chứng khoán.

Hoạt động kinh doanh chứng khoán là một hoạt động đặc biệt, liên quan đến một thị trường đặc biệt — thị trường mua bán chuyển dịch sở hữu các giấy tờ có giá, và tác động trực tiếp đến lợi ích kinh tế của các nhà đầu tư, các doanh nghiệp, từ đó có những tác động đến nền kinh tế. Hoạt động của TTCK được chia thành hai mảng lớn: hoạt động phát hành chứng khoán lần đầu trên Thị trường sơ cấp và hoạt động mua đi, bán lại chứng khoán đã niêm yết trên Thị trường thứ cấp thông qua TTGDCK hoặc Thị trường giao dịch phi tập trung (OTC).

Công ty chứng khoán (CTCK) đóng vai trò trung gian tài chính thiết yếu. CTCK mang lại lợi ích kinh tế thiết thực, bảo đảm an toàn pháp lý, giảm thiểu rủi ro cho các chủ thể tham gia TTCK. Nguyên tắc trung gian đòi hỏi mọi giao dịch diễn ra trên TTCK bat buộc phải thực hiện thông qua hoạt động KDCK của các CTCK. Bởi lẽ, hoạt động KDCK các CTCK mang lại lợi ich kinh tế thiết thực, bảo đảm an toàn pháp lý, giảm thiểu rủi ro cho các chủ thể tham gia TTCK, vì hàng hoá trên TTCK cực kỳ phức tạp và phong phú.

Pháp luật điều chỉnh hoạt động KDCK còn nhiều bất cập và chưa tương thích với hệ thống pháp luật chung. Hầu hết các văn bản pháp luật hiện nay điều chính hoạt động kinh doanh chứng khoán của các Công ty chứng khoán đều được xây dựng căn cứ chủ yếu trên kinh nghiệm pháp luật của nước ngoài và cũng nặng về góc độ “Khoa học kinh tế” của vấn đề. Chính vì vậy đã dẫn đến tình trạng: Những văn bản chuyên ngành chứng khoán được xây dựng không tương thích và đồng bộ với các văn bản pháp luật kinh tế nói riêng và toàn bộ hệ thống pháp luật nói chung, mặt khác các quy định còn chung chung thiếu cụ thể và bất cập.

Cần xác định rõ định hướng phát triển thị trường chứng khoán bền vững, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam. Điều này bao gồm việc xác định mục tiêu phát triển, xây dựng lộ trình thực hiện và đảm bảo nguồn lực để thực hiện. Cần có chính sách khuyến khích sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức, phát triển các sản phẩm tài chính mới và tăng cường quản lý rủi ro trên thị trường.

Cần rà soát và hoàn thiện quy định về các nghiệp vụ KDCK như môi giới, tự doanh, bảo lãnh phát hành, quản lý danh mục đầu tư và tư vấn đầu tư. Quy định cần rõ ràng, cụ thể và phù hợp với thực tiễn. Cần có quy định về kiểm soát xung đột lợi ích, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh trên thị trường.

Việc cải cách pháp luật chứng khoán cần tập trung vào đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho các CTCK. Cần có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả của các quy định. Cần có quy định cụ thể về trách nhiệm của các cơ quan quản lý và cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả.

Việc tăng cường quản lý nhà nước về thị trường chứng khoán là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường. Điều này bao gồm việc nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý, hoàn thiện cơ chế giám sát và thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả của các quy định.

Việc nâng cao năng lực của CTCK và nhà đầu tư là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả của thị trường. Cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng kiến thức cho nhân viên CTCK và nhà đầu tư để nâng cao năng lực và hiểu biết về thị trường. Cần khuyến khích CTCK đầu tư vào công nghệ, phát triển sản phẩm và dịch vụ mới để đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Pháp luật bảo vệ nhà đầu tư là yếu tố then chốt để thu hút và giữ chân nhà đầu tư trên thị trường. Cần có quy định cụ thể về trách nhiệm của các bên tham gia thị trường, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả và hệ thống bồi thường thiệt hại cho nhà đầu tư. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức của nhà đầu tư về quyền và nghĩa vụ của mình.

Việc hội nhập quốc tế là xu hướng tất yếu của thị trường chứng khoán. Cần chủ động tiếp thu kinh nghiệm của các nước phát triển, hài hòa hóa các quy định pháp luật và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động đầu tư quốc tế. Cần xây dựng các kênh hợp tác quốc tế để trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm và phối hợp trong việc quản lý thị trường.

Việc ứng dụng công nghệ là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý và KDCK. Cần khuyến khích CTCK đầu tư vào công nghệ, phát triển các nền tảng giao dịch trực tuyến và các công cụ phân tích dữ liệu. Cần xây dựng các hệ thống giám sát và phòng ngừa rủi ro dựa trên công nghệ để đảm bảo an toàn cho thị trường.

Chính sách phát triển thị trường chứng khoán trong tương lai cần tập trung vào việc tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, khuyến khích sự tham gia của các nhà đầu tư, phát triển các sản phẩm tài chính mới và tăng cường quản lý rủi ro. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, CTCK và các tổ chức xã hội nghề nghiệp để đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường.

Các loại rủi ro phổ biến trong kinh doanh chứng khoán bao gồm: rủi ro thị trường (biến động giá cổ phiếu, trái phiếu), rủi ro tín dụng (khả năng không trả nợ của tổ chức phát hành), rủi ro thanh khoản (khó khăn trong việc chuyển đổi chứng khoán thành tiền mặt) và rủi ro hoạt động (sai sót trong quy trình giao dịch, quản lý).

Để phòng ngừa rủi ro, CTCK cần xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện, bao gồm các bước: xác định các loại rủi ro, đánh giá mức độ ảnh hưởng, đo lường khả năng xảy ra và kiểm soát các yếu tố gây rủi ro. Hệ thống này cần được cập nhật và điều chỉnh thường xuyên để phù hợp với tình hình thị trường.

Việc tuân thủ các quy định pháp luật về quản lý rủi ro trong chứng khoán là bắt buộc đối với các CTCK. Điều này bao gồm việc duy trì tỷ lệ an toàn tài chính, thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ và báo cáo rủi ro định kỳ cho cơ quan quản lý. Sự tuân thủ này giúp bảo vệ nhà đầu tư và đảm bảo ổn định thị trường.