Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp với hơn 70% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn và khoảng 60% lực lượng lao động làm việc trong ngành nông nghiệp, tuy nhiên ngành này chỉ đóng góp khoảng 20% GDP quốc gia. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (XDNTM) được triển khai nhằm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, nâng cao đời sống người dân và cải thiện cơ sở hạ tầng. Huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định, với diện tích tự nhiên 80.020 ha, phần lớn là đồi núi (chiếm khoảng 85%), dân số gần 30.000 người gồm ba dân tộc chính: Kinh, Chăm và BaNa, là một trong những địa phương còn nhiều khó khăn về kinh tế và hạ tầng. Thu nhập bình quân đầu người năm 2015 chỉ đạt khoảng 15,41 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo theo phương pháp tiếp cận đa chiều lên đến 60,99%.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố tác động đến sự tham gia đóng góp của hộ gia đình vào chương trình XDNTM tại huyện Vân Canh trong giai đoạn 2010-2015, nhằm làm rõ mức độ tham gia, các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất chính sách phù hợp để nâng cao hiệu quả chương trình. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc huy động nguồn lực nội tại, phát huy vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng nông thôn mới, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội vùng miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Thuyết hành vi dự định (TPB) và Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM).

  • Thuyết hành vi dự định (TPB): Mô hình này mở rộng từ Thuyết hành động hợp lý, bổ sung yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi, giải thích ý định và hành vi của cá nhân dựa trên thái độ, chuẩn chủ quan và nhận thức kiểm soát. Trong bối cảnh XDNTM, TPB giúp phân tích các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quyết định đóng góp của hộ gia đình.

  • Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM): TAM tập trung vào nhận thức sự hữu ích và tính dễ dàng trong việc chấp nhận một công nghệ hay chương trình mới. Áp dụng cho XDNTM, mô hình này giải thích ý định đóng góp dựa trên nhận thức về lợi ích và sự thuận tiện khi tham gia chương trình.

Các khái niệm chính bao gồm: hộ gia đình, nông thôn mới, sự tham gia của người dân, đóng góp công sức, tiền của và tài sản, cũng như các nhóm nhân tố tác động gồm đặc điểm hộ gia đình, kinh tế, xã hội và nhận thức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Phân tích định tính: Thu thập ý kiến chuyên gia, phỏng vấn sâu 150 hộ gia đình tại 5 xã thuộc huyện Vân Canh (Canh Vinh, Canh Hiển, Canh Hiệp, Canh Thuận, Canh Hòa) nhằm hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Phân tích định lượng: Sử dụng mô hình hồi quy Probit để đánh giá tác động của 11 biến độc lập (giới tính chủ hộ, tuổi chủ hộ, trình độ học vấn, nhân khẩu, thu nhập, người thân tham gia đóng góp, tham gia hội đoàn thể, lợi ích khi tham gia, lòng tin vào lãnh đạo, thông tin minh bạch) đến biến phụ thuộc là quyết định đóng góp của hộ gia đình.

  • Dữ liệu: Số liệu sơ cấp thu thập năm 2015 từ 150 hộ gia đình và số liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND huyện, Phòng NN&PTNT, các văn bản pháp luật liên quan giai đoạn 2010-2014.

  • Chọn mẫu: Phương pháp phi ngẫu nhiên thuận tiện, đảm bảo cỡ mẫu tối thiểu 138 theo công thức n ≥ 50 + 8m (m là số biến độc lập), thực tế thu thập 150 mẫu đại diện cho toàn vùng nghiên cứu.

  • Quy trình nghiên cứu: Bao gồm 7 bước từ xác định vấn đề, xây dựng khung lý thuyết, thiết kế bảng hỏi, khảo sát, xử lý dữ liệu, phân tích mô hình đến kết luận và đề xuất chính sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia đóng góp của hộ gia đình: Trong 150 hộ khảo sát, chỉ có 42,67% hộ tham gia đóng góp vào chương trình XDNTM, trong đó hình thức đóng góp chủ yếu là công sức (26%) và tiền mặt (10,67%), hiến đất chiếm tỷ lệ thấp (5,33%). Tỷ lệ hộ không tham gia chiếm đến 57,33%.

  2. Đặc điểm kinh tế và xã hội của hộ gia đình: Diện tích đất sử dụng bình quân là 3,055 ha, trong đó đất lâm nghiệp chiếm 67,73%, đất nông nghiệp 27,92%. Thu nhập bình quân hộ đạt khoảng 71,95 triệu đồng/năm. Hộ nông nghiệp chiếm 52,67%, phi nông nghiệp 28%, hỗn hợp 15,33%. Tỷ lệ hộ tham gia các tổ chức hội đoàn thể như Hội nông dân (42%), Hội phụ nữ (20%), Đoàn thanh niên (14%) có ảnh hưởng tích cực đến sự tham gia đóng góp.

  3. Nhận thức và tiếp cận thông tin: 82,67% hộ biết đến chương trình XDNTM, chủ yếu qua đài phát thanh (38,67%) và truyền hình (32%). 65,33% hộ nhận thấy chương trình mang lại lợi ích, tuy nhiên vẫn còn 44,67% cho rằng lợi ích chưa rõ ràng. Thông tin minh bạch và lòng tin vào chính quyền địa phương là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự tham gia.

  4. Kết quả mô hình hồi quy Probit: Sau kiểm định đa cộng tuyến, 9 biến độc lập được giữ lại trong mô hình. Kết quả cho thấy các yếu tố như trình độ học vấn, thu nhập, người thân tham gia đóng góp, tham gia hội đoàn thể, lợi ích khi tham gia, lòng tin và thông tin minh bạch có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến quyết định đóng góp của hộ gia đình. Ví dụ, hộ có người thân tham gia đóng góp có khả năng tham gia cao hơn đáng kể, thu nhập cao cũng làm tăng khả năng đóng góp.

Thảo luận kết quả

Sự tham gia đóng góp của hộ gia đình tại huyện Vân Canh còn hạn chế, chủ yếu do điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ dân trí thấp và thiếu thông tin minh bạch. Kết quả mô hình phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy yếu tố kinh tế, xã hội và nhận thức đóng vai trò quyết định trong việc huy động nguồn lực cộng đồng. Việc người thân trong hộ tham gia đóng góp tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực, đồng thời sự tham gia các tổ chức hội đoàn thể giúp tăng khả năng tiếp cận thông tin và vận động tham gia. Lòng tin vào chính quyền và minh bạch thông tin là điều kiện cần để nâng cao sự đồng thuận và cam kết của người dân. Các biểu đồ phân phối tỷ lệ hộ tham gia theo thu nhập, trình độ học vấn và mức độ tiếp cận thông tin sẽ minh họa rõ nét mối quan hệ này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Sử dụng đa dạng kênh truyền thông như đài phát thanh, truyền hình, hội nghị cộng đồng để nâng cao hiểu biết về lợi ích và vai trò của chương trình XDNTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ biết đến chương trình lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức hội đoàn thể.

  2. Minh bạch thông tin và tăng cường lòng tin: Công khai kế hoạch, nguồn vốn, tiến độ và kết quả thực hiện các công trình XDNTM để người dân giám sát, tạo sự tin tưởng. Thiết lập các kênh phản hồi và đối thoại thường xuyên. Thời gian thực hiện: ngay trong năm đầu tiên. Chủ thể: Ban chỉ đạo XDNTM huyện, xã.

  3. Hỗ trợ nâng cao năng lực và thu nhập cho hộ gia đình: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng sản xuất, quản lý tài chính, tiếp cận thị trường; đồng thời phát triển các mô hình kinh tế phù hợp để tăng thu nhập, từ đó nâng cao khả năng đóng góp. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân hộ lên 20% trong 3 năm. Chủ thể: Phòng NN&PTNT, các tổ chức xã hội.

  4. Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức hội đoàn thể: Tăng cường vai trò của Hội nông dân, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên trong vận động, hỗ trợ và giám sát việc đóng góp của hộ gia đình. Thời gian triển khai: liên tục, có đánh giá hàng năm. Chủ thể: Ban chỉ đạo XDNTM, các tổ chức hội đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước địa phương: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả chương trình XDNTM.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý công, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn để tham khảo, phát triển các đề tài liên quan.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội: Hỗ trợ vận động cộng đồng, thiết kế các chương trình nâng cao nhận thức và huy động nguồn lực từ người dân.

  4. Người dân và các hộ gia đình tại vùng nông thôn: Hiểu rõ vai trò, quyền lợi và trách nhiệm trong chương trình XDNTM, từ đó chủ động tham gia đóng góp và phát triển kinh tế gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ hộ gia đình tham gia đóng góp vào XDNTM tại Vân Canh còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ dân trí thấp và thiếu thông tin minh bạch về chương trình. Ví dụ, chỉ 42,67% hộ tham gia đóng góp, trong khi hơn 57% không tham gia.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định đóng góp của hộ gia đình?
    Các yếu tố như thu nhập hộ, trình độ học vấn, sự tham gia của người thân, tham gia hội đoàn thể, nhận thức về lợi ích và lòng tin vào chính quyền có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong XDNTM?
    Cần tăng cường tuyên truyền, minh bạch thông tin, nâng cao năng lực và thu nhập cho người dân, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức hội đoàn thể trong vận động và giám sát.

  4. Vai trò của các tổ chức hội đoàn thể trong chương trình là gì?
    Hội đoàn thể giúp người dân tiếp cận thông tin, chia sẻ kinh nghiệm, vận động tham gia và giám sát việc thực hiện chương trình, từ đó tăng cường sự đồng thuận và hiệu quả đóng góp.

  5. Chính quyền địa phương cần làm gì để tạo lòng tin cho người dân?
    Công khai minh bạch các hoạt động, tổ chức đối thoại, giải đáp thắc mắc và đảm bảo sử dụng nguồn lực đúng mục đích, qua đó xây dựng uy tín và sự tin tưởng từ cộng đồng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được mức độ tham gia đóng góp của hộ gia đình tại huyện Vân Canh còn thấp, với chỉ 42,67% hộ tham gia, chủ yếu đóng góp công sức và tiền mặt.
  • Các yếu tố kinh tế, xã hội và nhận thức như thu nhập, trình độ học vấn, người thân tham gia, hội đoàn thể, lợi ích và lòng tin có ảnh hưởng tích cực đến quyết định đóng góp.
  • Minh bạch thông tin và nâng cao nhận thức là chìa khóa để tăng cường sự tham gia của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực từ cộng đồng trong giai đoạn tiếp theo đến năm 2020.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và người dân cùng phối hợp thực hiện để xây dựng nông thôn mới bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả chương trình XDNTM. Độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nhằm thúc đẩy sự phát triển nông thôn toàn diện.