Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng Việt Nam trong những năm gần đây đã có những bước phát triển vượt bậc với hàng trăm dự án lớn được đầu tư mỗi năm, tổng giá trị vốn đầu tư lên tới hàng nghìn tỷ đồng. Tuy nhiên, việc xác định tổng mức đầu tư cho các dự án xây dựng công trình vẫn còn nhiều khó khăn do ảnh hưởng của các yếu tố rủi ro tự nhiên, xã hội và kỹ thuật. Ví dụ, dự án đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng ban đầu có tổng mức đầu tư khoảng 24.500 tỷ đồng nhưng sau đó đã điều chỉnh lên tới 45.000 tỷ đồng; dự án đường sắt trên cao Cát Linh – Hà Đông cũng tăng từ 552,6 triệu USD lên 868,04 triệu USD. Những biến động này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu và xác định tổng mức đầu tư có xét đến các yếu tố rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn và giảm thiểu thất thoát, lãng phí.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá các rủi ro có thể xảy ra trong quá trình đầu tư xây dựng công trình và xây dựng phương pháp xác định tổng mức đầu tư dự án có xét đến các yếu tố rủi ro. Nghiên cứu áp dụng cho dự án “Nâng cấp tuyến đê tả sông Thao đoạn từ km64 đến km80 từ thị xã Phú Thọ đến cầu Phong Châu” tỉnh Phú Thọ, trong khoảng thời gian thực hiện dự án từ năm 2015 đến 2017. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc giúp chủ đầu tư và các bên liên quan có cơ sở khoa học để lập kế hoạch vốn chính xác hơn, giảm thiểu rủi ro phát sinh chi phí và kéo dài thời gian thi công, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế – xã hội của dự án.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý rủi ro trong dự án xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết xác suất và thống kê: Sử dụng để đánh giá xác suất xuất hiện các rủi ro và mức độ ảnh hưởng của chúng đến tổng mức đầu tư.
  • Mô hình cây sai sót (Fault Tree Analysis): Phân tích các nguyên nhân gây ra rủi ro và chuỗi sự kiện dẫn đến hậu quả tiêu cực trong dự án.
  • Khái niệm rủi ro và bất định: Phân biệt rõ ràng giữa rủi ro (có thể đo lường xác suất) và bất định (không thể xác định chắc chắn), giúp xây dựng chiến lược quản lý phù hợp.
  • Khái niệm tổng mức đầu tư xây dựng công trình: Theo Luật Xây dựng 50/2014/QH13, tổng mức đầu tư là chi phí dự tính để thực hiện dự án, bao gồm chi phí xây dựng, thiết bị, bồi thường giải phóng mặt bằng, quản lý dự án, tư vấn và dự phòng rủi ro.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến tổng mức đầu tư: Bao gồm yếu tố kỹ thuật công nghệ, năng lực tài chính, biến động giá nguyên vật liệu, lạm phát, tiến độ thi công và các yếu tố pháp lý.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thực tế từ dự án nâng cấp tuyến đê tả sông Thao, các báo cáo dự án tương tự, văn bản pháp luật liên quan như Luật Xây dựng 2014, Thông tư 06/2016/TT-BXD, Nghị định 32/2015/NĐ-CP.
  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định tính và định lượng, sử dụng phương pháp khảo sát, thống kê, phân tích chuyên gia để đánh giá rủi ro và xác định chi phí dự phòng.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát 85 chuyên gia và các bên liên quan trong dự án, lựa chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng tham gia dự án.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1/2016 đến tháng 5/2017, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, xây dựng mô hình và áp dụng thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của rủi ro đến tổng mức đầu tư: Các rủi ro kỹ thuật và tài chính là nguyên nhân chính làm tăng tổng mức đầu tư. Ví dụ, chi phí dự phòng do khối lượng công việc phát sinh chiếm khoảng 10% tổng chi phí xây dựng, trong khi dự phòng do trượt giá được tính dựa trên thời gian thực hiện dự án và mức độ biến động giá thị trường.
  2. Xác suất xuất hiện rủi ro: Qua khảo sát, rủi ro do biến động giá nguyên vật liệu có xác suất xuất hiện khoảng 70%, rủi ro về tiến độ thi công chiếm 60%, và rủi ro về thủ tục hành chính chiếm 50%. Các rủi ro này có mức độ ảnh hưởng khác nhau đến chi phí và thời gian dự án.
  3. Phương pháp xác định tổng mức đầu tư có xét đến rủi ro: Phương pháp kết hợp giữa xác định chi phí theo thiết kế cơ sở và điều chỉnh dựa trên phân tích rủi ro được áp dụng thành công cho dự án nâng cấp tuyến đê tả sông Thao, giúp tổng mức đầu tư được tính toán chính xác hơn, giảm thiểu sai số so với phương pháp truyền thống.
  4. So sánh với các dự án tương tự: Tổng mức đầu tư dự án sau khi xét đến rủi ro tăng khoảng 15-20% so với tổng mức đầu tư ban đầu không xét rủi ro, phù hợp với mức điều chỉnh của các dự án giao thông lớn tại Việt Nam như dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng tổng mức đầu tư là do các yếu tố rủi ro chưa được đánh giá đầy đủ trong giai đoạn lập dự án. Biến động giá nguyên vật liệu và lạm phát là những yếu tố khách quan khó kiểm soát, trong khi các rủi ro về kỹ thuật như sai sót trong khảo sát, thiết kế và lựa chọn công nghệ không phù hợp có thể được giảm thiểu thông qua quản lý chặt chẽ. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành xây dựng và các nghiên cứu trước đây về quản lý rủi ro dự án.

Việc áp dụng mô hình phân tích rủi ro và xác định chi phí dự phòng giúp chủ đầu tư có cơ sở khoa học để lập kế hoạch vốn chính xác, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư và giảm thiểu thất thoát vốn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xác suất xuất hiện các loại rủi ro và bảng tổng hợp chi phí dự phòng theo từng nhóm rủi ro, giúp minh bạch và dễ dàng theo dõi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện: Chủ đầu tư cần thiết lập quy trình nhận dạng, đánh giá và kiểm soát rủi ro xuyên suốt các giai đoạn dự án nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến tổng mức đầu tư. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn chuẩn bị dự án.
  2. Áp dụng phương pháp xác định tổng mức đầu tư có xét đến rủi ro: Sử dụng mô hình kết hợp phân tích xác suất và chi phí dự phòng để tính toán tổng mức đầu tư chính xác hơn, làm cơ sở cho việc lập kế hoạch vốn và quản lý dự án. Chủ thể thực hiện: các tổ chức tư vấn và chủ đầu tư.
  3. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ quản lý dự án: Đào tạo về quản lý rủi ro, kỹ thuật xây dựng và tài chính dự án nhằm nâng cao khả năng dự báo và xử lý các tình huống phát sinh. Thời gian: trong vòng 12 tháng.
  4. Hoàn thiện khung pháp lý và hướng dẫn kỹ thuật: Cơ quan quản lý nhà nước cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về xác định tổng mức đầu tư có xét đến rủi ro, đồng thời cập nhật định mức, đơn giá phù hợp với thực tế thị trường. Thời gian: trong 2 năm tới.
  5. Khuyến khích xã hội hóa đầu tư và huy động vốn đa dạng: Giảm áp lực tài chính cho nhà nước, đồng thời tăng cường kiểm soát và giám sát việc sử dụng vốn đầu tư xây dựng công trình. Chủ thể: Chính phủ và các tổ chức tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố rủi ro ảnh hưởng đến tổng mức đầu tư, từ đó lập kế hoạch vốn và quản lý dự án hiệu quả hơn.
  2. Tổ chức tư vấn và thiết kế: Áp dụng các phương pháp phân tích rủi ro và xác định chi phí dự phòng để tư vấn chính xác, giảm thiểu sai sót trong thiết kế và dự toán.
  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đầu tư: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, quy định và hướng dẫn kỹ thuật liên quan đến quản lý tổng mức đầu tư.
  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo khoa học, cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu về quản lý rủi ro và tổng mức đầu tư dự án xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phải xét đến yếu tố rủi ro khi xác định tổng mức đầu tư?
    Rủi ro ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí và tiến độ dự án, nếu không xét đến sẽ dẫn đến sai số lớn trong dự toán, gây thất thoát vốn và kéo dài thời gian thi công. Ví dụ, biến động giá nguyên vật liệu có thể làm tăng chi phí lên đến 10-15%.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá rủi ro trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích xác suất kết hợp mô hình cây sai sót để đánh giá các nguyên nhân và xác suất xuất hiện rủi ro, từ đó xác định chi phí dự phòng phù hợp.

  3. Chi phí dự phòng được tính như thế nào?
    Chi phí dự phòng gồm hai phần: dự phòng do khối lượng công việc phát sinh (khoảng 10%) và dự phòng do trượt giá, được tính dựa trên thời gian thực hiện dự án và mức độ biến động giá thị trường.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro trong dự án xây dựng?
    Cần xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện, tăng cường khảo sát, thiết kế chính xác, lựa chọn công nghệ phù hợp, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và giám sát thi công.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các dự án khác không?
    Phương pháp và kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các dự án xây dựng tương tự, đặc biệt là các dự án có quy mô lớn và phức tạp, giúp nâng cao hiệu quả quản lý tổng mức đầu tư.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định được phương pháp luận về quản lý rủi ro và xây dựng tổng mức đầu tư có xét đến các yếu tố rủi ro trong dự án xây dựng.
  • Phân tích các rủi ro điển hình trong các giai đoạn chuẩn bị, thực hiện và kết thúc dự án, đồng thời đánh giá mức độ ảnh hưởng đến tổng mức đầu tư.
  • Áp dụng thành công phương pháp xác định tổng mức đầu tư có xét đến rủi ro cho dự án nâng cấp tuyến đê tả sông Thao, giúp tăng độ chính xác và hiệu quả quản lý vốn.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý rủi ro và hoàn thiện khung pháp lý nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng công trình.
  • Khuyến nghị các chủ thể liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả kinh tế – xã hội của dự án.

Next steps: Triển khai áp dụng phương pháp xác định tổng mức đầu tư có xét đến rủi ro cho các dự án xây dựng khác, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về quản lý rủi ro trong các lĩnh vực đầu tư công.

Call to action: Các chủ đầu tư và tổ chức tư vấn nên tích cực áp dụng các phương pháp quản lý rủi ro để nâng cao hiệu quả đầu tư và giảm thiểu thất thoát vốn trong các dự án xây dựng.