Tổng quan nghiên cứu

Theo số liệu của Cục Thống kê tỉnh An Giang năm 2022, thành phố Long Xuyên có dân số khoảng 273.165 người, với khối lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) phát sinh ước tính khoảng 308 tấn/ngày, tương đương 1,13 kg/người/ngày. Tốc độ gia tăng chất thải rắn hàng năm khoảng 10%, trong đó rác hữu cơ chiếm tới 73,5%. Quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại Long Xuyên đang đối mặt với nhiều thách thức như phương tiện thu gom chưa đồng bộ, ý thức bảo vệ môi trường của người dân còn hạn chế, cùng với cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu. Tình trạng xả rác bừa bãi, tồn đọng rác tại các khu dân cư và kênh rạch gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Luận văn tập trung áp dụng phương pháp phân tích SWOT để đánh giá hoạt động quản lý CTRSH tại thành phố Long Xuyên trong giai đoạn 2021-2023. Mục tiêu chính là xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hộ dân, khu thương mại, dịch vụ, công sở và các điểm du lịch trên địa bàn thành phố.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương nhằm hoàn thiện chính sách, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển hệ thống thu gom, xử lý rác thải đồng bộ, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Long Xuyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý chất thải rắn sinh hoạt và phương pháp phân tích SWOT trong chính sách công.

  • Quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH): Được định nghĩa theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 là chất thải rắn phát sinh từ sinh hoạt hàng ngày của con người tại hộ gia đình, công sở, trường học, bệnh viện và các khu vực công cộng. Quản lý CTRSH bao gồm các hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.

  • Phân tích SWOT: Là công cụ phân tích chiến lược giúp xác định điểm mạnh (Strengths), điểm yếu (Weaknesses), cơ hội (Opportunities) và thách thức (Threats) liên quan đến một chính sách hoặc hoạt động cụ thể. Phân tích ma trận SWOT (SO, ST, WO, WT) giúp xây dựng các chiến lược phát huy điểm mạnh, khai thác cơ hội, khắc phục điểm yếu và giảm thiểu rủi ro.

Các khái niệm chính bao gồm: chất thải rắn sinh hoạt, phân loại rác tại nguồn, quản lý tổng hợp chất thải, ma trận SWOT, và các chiến lược phát triển bền vững trong quản lý môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Tổng hợp các báo cáo, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý chất thải rắn tại An Giang và thành phố Long Xuyên; số liệu thống kê từ Cục Thống kê tỉnh và UBND thành phố; tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý CTRSH.

  • Khảo sát xã hội học: Thu thập dữ liệu trực tiếp qua 120 phiếu điều tra xã hội học được phân bổ ngẫu nhiên trên 6 tuyến đường chính và phụ của thành phố Long Xuyên, nhằm đánh giá thực trạng phát sinh và quản lý CTRSH tại hộ gia đình và các khu vực dân cư.

  • Phỏng vấn chuyên gia: Tham vấn ý kiến của khoảng 10 chuyên gia, cán bộ quản lý môi trường, công ty môi trường đô thị và giảng viên đại học để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát, thống kê các chỉ số về phát sinh, thu gom, xử lý rác thải. Áp dụng phương pháp phân tích SWOT và ma trận SO-ST-WO-WT để đánh giá ưu nhược điểm, cơ hội và thách thức trong quản lý CTRSH.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu trong giai đoạn 2021-2023, thực hiện nghiên cứu từ năm 2023 đến tháng 5/2024.

Cỡ mẫu được tính toán theo công thức thống kê với sai số 7%, đảm bảo tính đại diện cho toàn thành phố. Việc phân bổ mẫu dựa trên đặc điểm kinh tế, phương tiện thu gom và ý thức bảo vệ môi trường của cư dân tại các tuyến đường lớn và nhỏ nhằm tránh thiên lệch thông tin.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng phát sinh và thu gom CTRSH: Tổng khối lượng CTRSH phát sinh tại Long Xuyên khoảng 308 tấn/ngày, trong đó 228 tấn/ngày được thu gom và xử lý bằng phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh tại Khu liên hợp xử lý chất thải rắn cụm Long Xuyên. Tỷ lệ thu gom đạt khoảng 74%, còn lại tồn đọng và xả thải không đúng quy định.

  2. Thành phần chất thải: Rác hữu cơ chiếm 73,5%, rác có thể tái chế chiếm 5,45%, phần còn lại là rác khó phân hủy và chất thải nguy hại. Thành phần hữu cơ cao gây mùi hôi và phát sinh khí độc trong quá trình phân hủy, ảnh hưởng đến môi trường không khí.

  3. Hiện trạng quản lý: Công tác thu gom và vận chuyển rác chưa đồng bộ, phương tiện thu gom chưa hiện đại, đặc biệt tại các khu vực nông thôn và đường nhỏ. Ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn thấp, nhiều hộ vẫn sử dụng túi nylon và xả rác bừa bãi. Mức độ hài lòng của người dân với dịch vụ thu gom rác chỉ đạt khoảng 60%.

  4. Phân tích SWOT:

    • Điểm mạnh: Sự quan tâm của chính quyền địa phương, hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ, sự tham gia của công ty môi trường đô thị trong thu gom và xử lý.
    • Điểm yếu: Cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thiếu trang thiết bị hiện đại, nhận thức cộng đồng chưa cao, thiếu sự phối hợp liên ngành.
    • Cơ hội: Chính sách hỗ trợ từ trung ương, xu hướng xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường, phát triển công nghệ xử lý rác thải mới.
    • Thách thức: Tăng trưởng dân số và đô thị hóa nhanh, nguồn lực tài chính hạn chế, biến đổi khí hậu và tác động môi trường ngày càng nghiêm trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý CTRSH tại Long Xuyên đang trong giai đoạn chuyển đổi, với nhiều điểm mạnh về chính sách và sự quan tâm của chính quyền nhưng còn nhiều hạn chế về mặt kỹ thuật và nhận thức cộng đồng. So với các thành phố trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long như Cần Thơ hay Kiên Giang, Long Xuyên có tỷ lệ thu gom rác thấp hơn và chưa áp dụng rộng rãi công nghệ xử lý hiện đại như đốt phát điện hay tái chế phân hữu cơ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thu gom và xử lý rác theo từng phường, biểu đồ tròn phân bố thành phần rác thải, và bảng ma trận SWOT chi tiết. Việc phân tích SWOT giúp làm rõ các yếu tố nội tại và ngoại cảnh ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, từ đó xây dựng các chiến lược phù hợp.

Những hạn chế về cơ sở vật chất và nhận thức cộng đồng là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tồn đọng rác và ô nhiễm môi trường. Việc so sánh với kinh nghiệm quản lý rác thải tại Nhật Bản và Singapore cho thấy Long Xuyên cần đẩy mạnh phân loại rác tại nguồn, xã hội hóa công tác thu gom và áp dụng công nghệ xử lý tiên tiến để nâng cao hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách và quy định quản lý:

    • Xây dựng và ban hành các quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, thu gom và xử lý CTRSH phù hợp với đặc thù địa phương.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Đổi mới công nghệ và nâng cấp cơ sở hạ tầng:

    • Đầu tư trang thiết bị thu gom hiện đại, mở rộng hệ thống thu gom rác tại các khu vực nông thôn và hẻm nhỏ.
    • Áp dụng công nghệ xử lý rác đốt phát điện và tái chế phân hữu cơ.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2027.
    • Chủ thể thực hiện: Công ty Môi trường đô thị An Giang, các nhà đầu tư.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng:

    • Triển khai các chương trình giáo dục, truyền thông về phân loại rác, tác hại của rác thải và lợi ích của tái chế.
    • Khuyến khích sự tham gia của hộ gia đình, trường học, doanh nghiệp.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, các tổ chức xã hội, trường học.

  4. Xã hội hóa công tác quản lý chất thải:

    • Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp tư nhân trong thu gom và xử lý rác thải.
    • Thiết lập cơ chế hợp tác công tư (PPP) để nâng cao hiệu quả và giảm gánh nặng ngân sách.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm:

    • Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ việc xả thải không đúng quy định, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
    • Thời gian thực hiện: từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường, Công an môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý địa phương và các cơ quan chính quyền:

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy hoạch và kế hoạch quản lý chất thải rắn sinh hoạt hiệu quả.
    • Use case: Lập kế hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng và tổ chức thu gom rác.

  2. Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực môi trường:

    • Cung cấp thông tin về thực trạng và nhu cầu công nghệ xử lý rác tại Long Xuyên để phát triển dịch vụ phù hợp.
    • Use case: Đầu tư nhà máy xử lý rác hoặc cung cấp dịch vụ thu gom.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo:

    • Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý môi trường và phát triển bền vững.
    • Use case: Phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội:

    • Nâng cao nhận thức về tác hại của rác thải và vai trò của phân loại rác tại nguồn.
    • Use case: Tổ chức các chiến dịch truyền thông, giáo dục môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp SWOT giúp gì trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt?
    Phân tích SWOT giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý CTRSH, từ đó xây dựng các chiến lược phù hợp để cải thiện hiệu quả công tác quản lý.

  2. Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại rác tại nguồn giúp giảm lượng rác thải phải xử lý, tăng khả năng tái chế, giảm ô nhiễm môi trường và tiết kiệm chi phí thu gom, xử lý.

  3. Hiện trạng thu gom rác tại Long Xuyên như thế nào?
    Tỷ lệ thu gom rác đạt khoảng 74%, còn tồn đọng và xả thải không đúng quy định vẫn phổ biến, đặc biệt ở các khu vực nông thôn và hẻm nhỏ.

  4. Các giải pháp công nghệ nào phù hợp với Long Xuyên?
    Công nghệ đốt rác phát điện, tái chế phân hữu cơ và nâng cấp phương tiện thu gom hiện đại là các giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương.

  5. Vai trò của cộng đồng trong quản lý chất thải rắn là gì?
    Cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc phân loại rác tại nguồn, tham gia các chương trình bảo vệ môi trường và giám sát thực hiện chính sách quản lý chất thải.

Kết luận

  • Luận văn đã áp dụng thành công phương pháp phân tích SWOT để đánh giá hoạt động quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang.
  • Kết quả nghiên cứu chỉ ra các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý CTRSH, làm cơ sở đề xuất các giải pháp cải thiện.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện chính sách, đổi mới công nghệ, nâng cao nhận thức cộng đồng và xã hội hóa công tác quản lý.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các nhà quản lý địa phương trong việc xây dựng kế hoạch phát triển bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Hành động ngay hôm nay để góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cho thành phố Long Xuyên!