Tổng quan nghiên cứu

Tiểu thuyết Chùm nho phẫn nộ của John Steinbeck, xuất bản năm 1939, là một tác phẩm văn học Mỹ kinh điển, phản ánh sâu sắc cuộc sống của những người nông dân mất đất trong thời kỳ Đại khủng hoảng kinh tế những năm 1930. Tác phẩm ghi lại hành trình di cư đầy gian khó của gia đình Joad từ bang Oklahoma đến California trên con đường 66 dài khoảng 1800 dặm, qua nhiều bang miền Tây nước Mỹ. Với 30 chương, trong đó 15 chương là trữ tình ngoại đề, tiểu thuyết không chỉ kể câu chuyện cá nhân mà còn khắc họa toàn cảnh xã hội Mỹ thời kỳ đó, với những vấn đề như sự tha hóa xã hội, phân tầng giàu nghèo, và sự bất công trong nền công nghiệp hóa nông nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là giải mã kết cấu tiểu thuyết Chùm nho phẫn nộ, tập trung vào kết cấu cốt truyện hành trình, kết cấu không gian, thời gian, âm thanh, cũng như hệ thống nhân vật và sự kiện. Phạm vi nghiên cứu dựa trên bản dịch của Phạm Thủy Ba (NXB Hội Nhà văn, 1994), nhằm làm sáng tỏ những đặc điểm nghệ thuật độc đáo của tác phẩm, đồng thời góp phần nâng cao hiểu biết về văn học Mỹ và phong cách tiểu thuyết của John Steinbeck. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một cách tiếp cận mới mẻ trong phê bình văn học Việt Nam, đồng thời làm rõ giá trị nhân văn và tính hiện thực sâu sắc của tác phẩm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về kết cấu tác phẩm văn học, đặc biệt là khái niệm kết cấu tiểu thuyết hành trình. Theo đó, kết cấu được hiểu là toàn bộ tổ chức nghệ thuật sinh động của tác phẩm, bao gồm các yếu tố như cốt truyện, không gian, thời gian, nhân vật, sự kiện và biện pháp trần thuật. Lý thuyết kết cấu được mở rộng theo chiều ngang và chiều dọc, xem xét mối quan hệ giữa các yếu tố hình thức và nội dung để tạo nên chỉnh thể tác phẩm hài hòa, giàu sức biểu cảm.

Khái niệm tiểu thuyết hành trình được định nghĩa dựa trên dòng phim Roadmovie trong điện ảnh Mỹ, là dạng tiểu thuyết kể câu chuyện diễn ra trong một chuyến đi trọn vẹn, với không gian chuyển động có giới hạn và thời gian liên tục. Các khái niệm chính bao gồm: cốt truyện hành trình, xung đột trong cốt truyện, trữ tình ngoại đề, không gian nghệ thuật (con đường 66 và không gian sinh hoạt), âm thanh và thời gian nghệ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp gồm:

  • Phương pháp thống kê, diễn giải: Khảo sát văn bản, thống kê các chương trữ tình ngoại đề, các điểm xung đột và tình tiết kịch tính trong tiểu thuyết.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích chi tiết kết cấu cốt truyện, không gian, thời gian, âm thanh và hệ thống nhân vật; tổng hợp các đặc điểm nghệ thuật nổi bật.
  • Phương pháp so sánh: So sánh kết cấu tiểu thuyết Chùm nho phẫn nộ với các tác phẩm hành trình khác trong văn học Mỹ và với cấu trúc kịch bản phim điện ảnh.

Nguồn dữ liệu chính là bản dịch tiếng Việt của tác phẩm, cùng các tài liệu phê bình, nghiên cứu về John Steinbeck và văn học Mỹ. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ 30 chương tiểu thuyết, trong đó tập trung phân tích 15 chương trữ tình ngoại đề và các chương thuộc cốt truyện chính. Timeline nghiên cứu kéo dài trong quá trình học tập tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết cấu cốt truyện hành trình: Tiểu thuyết được chia làm 4 phần lớn: Khởi hành (10 chương), Chuyến đi (7 chương), Nơi đến (5 chương), và Cái chết, biến mất và cuộc sống mới (8 chương). Cốt truyện hành trình chi phối toàn bộ tác phẩm, với hành trình dài 1800 dặm trên con đường 66 từ Oklahoma đến California. Xung đột chính gồm ba điểm lớn: ông nội không muốn đi, gia đình phải rời trại Weedpatch, và Tom Joad giết người phải bỏ trốn. Mỗi xung đột được hỗ trợ bởi các điểm kịch tính cụ thể, tạo nên sự căng thẳng liên tục.

  2. Toàn cảnh xã hội và tính chân thực: Tác phẩm phản ánh thực trạng di cư ồ ạt của hàng chục vạn nông dân mất đất, với cảnh tượng bần cùng, đói khát, bị bóc lột và đàn áp. Các chương trữ tình ngoại đề cung cấp thông tin bổ sung về thiên nhiên, xã hội, kinh tế và đời sống người di cư, chiếm gần một nửa tác phẩm (15/30 chương). Ví dụ, chương V mô tả đại diện ngân hàng đòi đất, chương VII và IX nói về việc mua bán xe cũ và đồ đạc của người di cư, chương XII giới thiệu con đường 66.

  3. Kết cấu không gian và thời gian: Không gian tiểu thuyết là không gian hành trình, gồm con đường 66 và các cảnh sắc dọc đường đi qua nhiều bang như Oklahoma, Texas, New Mexico, Arizona và California. Không gian được mô tả rộng mở, phóng khoáng, vừa là bối cảnh vừa là nhân tố biểu cảm. Thời gian trong tác phẩm liên tục, gắn liền với hành trình di cư và các sự kiện xảy ra trong khoảng thời gian ngắn, gần với thời điểm xuất bản (những năm 1930).

  4. Âm thanh và trữ tình ngoại đề: Âm thanh trong tác phẩm được sử dụng để tăng tính biểu cảm, như tiếng chim, tiếng gió, tiếng động trên đường đi. Trữ tình ngoại đề không chỉ là phần bổ sung mà còn là mạch ngầm làm tăng chiều sâu nội dung, thể hiện thái độ, quan điểm của tác giả về xã hội và con người.

Thảo luận kết quả

Kết cấu cốt truyện hành trình của Chùm nho phẫn nộ tạo nên một bộ khung vững chắc, giúp Steinbeck khắc họa chân thực cuộc sống người nông dân mất đất và những khó khăn trên hành trình di cư. Việc chia tác phẩm thành các phần rõ ràng với các xung đột lớn làm tăng tính kịch tính và hấp dẫn, tương tự cấu trúc ba hồi trong kịch bản phim Mỹ, giúp độc giả dễ dàng theo dõi và đồng cảm với nhân vật.

Toàn cảnh xã hội được thể hiện qua các chương trữ tình ngoại đề làm tăng tính hiện thực và chiều sâu cho tác phẩm, đồng thời cung cấp thông tin bổ sung về bối cảnh lịch sử, kinh tế và xã hội. Điều này giúp độc giả không chỉ hiểu câu chuyện cá nhân mà còn nhận thức được vấn đề xã hội rộng lớn hơn.

Không gian và thời gian nghệ thuật được xây dựng linh hoạt, vừa cụ thể vừa mang tính biểu tượng, tạo nên sự phong phú trong cảm nhận và trải nghiệm của người đọc. Âm thanh và trữ tình ngoại đề góp phần làm sống động bức tranh nghệ thuật, đồng thời thể hiện thái độ nhân văn sâu sắc của Steinbeck.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã mở rộng và làm rõ hơn khía cạnh kết cấu tiểu thuyết hành trình trong Chùm nho phẫn nộ, đồng thời phân tích chi tiết các yếu tố không gian, thời gian và trữ tình ngoại đề, góp phần làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật và nhân văn của tác phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu kết cấu tiểu thuyết hành trình trong văn học Mỹ: Khuyến khích các nhà nghiên cứu tiếp tục khai thác và phát triển lý thuyết về kết cấu hành trình, đặc biệt trong các tác phẩm có tính xã hội cao, nhằm làm phong phú thêm phê bình văn học Việt Nam. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học.

  2. Ứng dụng phương pháp phân tích đa chiều: Kết hợp phân tích kết cấu cốt truyện, không gian, thời gian và các yếu tố trữ tình ngoại đề để đánh giá toàn diện tác phẩm văn học, giúp nâng cao chất lượng nghiên cứu và giảng dạy. Thời gian: liên tục; chủ thể: giảng viên, sinh viên ngành văn học.

  3. Phát triển tài liệu giảng dạy về John Steinbeck và văn học Mỹ: Biên soạn giáo trình, tài liệu tham khảo chi tiết về các tác phẩm của Steinbeck, đặc biệt là Chùm nho phẫn nộ, nhằm hỗ trợ sinh viên và học viên tiếp cận sâu sắc hơn. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: nhà xuất bản, khoa văn học.

  4. Tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên đề: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật về kết cấu tiểu thuyết hành trình và các vấn đề xã hội trong văn học Mỹ, thu hút sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên, học viên ngành Văn học: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về kết cấu tiểu thuyết hành trình và phương pháp phân tích tác phẩm văn học, giúp nâng cao kỹ năng nghiên cứu và phê bình.

  2. Giảng viên, nhà nghiên cứu văn học: Tài liệu tham khảo quý giá để phát triển bài giảng, nghiên cứu chuyên sâu về văn học Mỹ và phong cách tiểu thuyết của John Steinbeck.

  3. Nhà biên kịch, đạo diễn điện ảnh: Hiểu rõ kết cấu cốt truyện hành trình và các yếu tố nghệ thuật trong Chùm nho phẫn nộ giúp chuyển thể tác phẩm hiệu quả, đồng thời khai thác các yếu tố kịch tính và biểu cảm.

  4. Độc giả yêu thích văn học Mỹ: Luận văn giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về bối cảnh lịch sử, xã hội và nghệ thuật của tác phẩm, từ đó tăng thêm trải nghiệm khi đọc và cảm nhận tiểu thuyết.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiểu thuyết hành trình là gì?
    Tiểu thuyết hành trình là dạng tiểu thuyết kể câu chuyện diễn ra trong một chuyến đi trọn vẹn, với không gian chuyển động có giới hạn và thời gian liên tục. Chùm nho phẫn nộ là ví dụ điển hình với hành trình di cư dài 1800 dặm trên con đường 66.

  2. Vai trò của trữ tình ngoại đề trong tác phẩm?
    Trữ tình ngoại đề cung cấp thông tin bổ sung về thiên nhiên, xã hội và kinh tế, làm tăng chiều sâu nội dung và thể hiện thái độ của tác giả. Trong Chùm nho phẫn nộ, 15/30 chương là trữ tình ngoại đề, chiếm gần một nửa tác phẩm.

  3. Xung đột chính trong tiểu thuyết là gì?
    Ba xung đột lớn gồm: ông nội không muốn đi cùng gia đình, gia đình phải rời trại Weedpatch do không tìm được việc làm, và Tom Joad giết người phải bỏ trốn. Các xung đột này tạo nên cao trào và sự phát triển của cốt truyện.

  4. Không gian nghệ thuật được xây dựng như thế nào?
    Không gian tiểu thuyết là không gian hành trình, gồm con đường 66 và cảnh sắc dọc đường đi qua nhiều bang. Không gian được mô tả rộng mở, phóng khoáng, vừa là bối cảnh vừa là nhân tố biểu cảm, tạo nên sự phong phú trong cảm nhận.

  5. Ý nghĩa nhân văn của tác phẩm?
    Chùm nho phẫn nộ thể hiện tình thương sâu sắc với người nghèo, lên án sự bất công xã hội và bóc lột người lao động, đồng thời cổ vũ tinh thần đấu tranh và hy vọng vào sự sống mới, góp phần làm thay đổi nhận thức xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ kết cấu tiểu thuyết hành trình là đặc điểm nổi bật nhất của Chùm nho phẫn nộ, với cốt truyện chia thành 4 phần rõ ràng và các xung đột kịch tính.
  • Trữ tình ngoại đề đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin bổ sung và thể hiện thái độ nhân văn của tác giả.
  • Không gian và thời gian nghệ thuật được xây dựng linh hoạt, góp phần làm tăng tính biểu cảm và chiều sâu cho tác phẩm.
  • Nghiên cứu góp phần mở rộng phê bình văn học Việt Nam về văn học Mỹ, đồng thời làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật và nhân văn của John Steinbeck.
  • Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo và ứng dụng trong giảng dạy, nghiên cứu, chuyển thể điện ảnh nhằm phát huy giá trị của tác phẩm.

Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành văn học được khuyến khích tiếp tục khai thác sâu hơn các khía cạnh kết cấu và nội dung của Chùm nho phẫn nộ để góp phần phát triển phê bình văn học hiện đại và nâng cao nhận thức xã hội qua văn học.