Tổng quan nghiên cứu

Thông điệp Liên bang năm 2021 của Tổng thống Mỹ Joe Biden được xem là một sự kiện chính trị trọng đại, thu hút khoảng 9 triệu người xem trực tiếp, diễn ra trong bối cảnh nước Mỹ đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng như đại dịch COVID-19, khủng hoảng kinh tế, và sự chia rẽ chính trị sâu sắc. Luận văn này tập trung phân tích diễn ngôn phê phán (Critical Discourse Analysis - CDA) trong bài phát biểu nhằm làm sáng tỏ các thông điệp ý thức hệ được truyền tải, phương thức biểu đạt và ý nghĩa của chúng trong bối cảnh chính trị xã hội nước Mỹ năm 2021. Nghiên cứu giới hạn trong bài phát biểu Thông điệp Liên bang ngày 28/4/2021, với mục tiêu xác định các chủ đề ý thức hệ chính, chiến lược ngôn ngữ được sử dụng, cũng như lý do lựa chọn các thông điệp đó. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc góp phần làm rõ cách thức lãnh đạo tổng thống sử dụng ngôn ngữ để định hình nhận thức công chúng, ảnh hưởng đến chính sách và củng cố quyền lực trong bối cảnh xã hội đầy biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp giữa mô hình ba chiều của Fairclough và Mô hình Vuông Ý thức hệ (Ideological Square) của Van Dijk. Fairclough đề xuất phân tích diễn ngôn qua ba cấp độ: mô tả (văn bản), thực hành diễn ngôn (sản xuất và tiếp nhận), và thực hành xã hội (bối cảnh rộng lớn hơn). Mô hình của Van Dijk tập trung vào chiến lược phân cực trong diễn ngôn chính trị, nhấn mạnh sự đối lập giữa nhóm "chúng ta" (in-group) và nhóm "họ" (out-group) thông qua bốn nguyên tắc: nhấn mạnh mặt tích cực của nhóm mình, nhấn mạnh mặt tiêu cực của nhóm đối lập, giảm nhẹ mặt tiêu cực của nhóm mình và giảm nhẹ mặt tích cực của nhóm đối lập. Các khái niệm chính bao gồm: ý thức hệ chính trị, quyền lực trong ngôn ngữ, chiến lược diễn ngôn, phân cực nhóm xã hội, và các thiết bị ngôn ngữ như phép lặp, ẩn dụ, và tham chiếu quá khứ.

Phương pháp nghiên cứu

Dữ liệu nghiên cứu là bản transcript bài phát biểu Thông điệp Liên bang năm 2021 của Tổng thống Biden, gồm 8046 từ và 497 câu, lấy từ trang chính thức của Nhà Trắng. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ bài phát biểu nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc trong phân tích. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo ba giai đoạn tương ứng với mô hình ba chiều của Fairclough: (1) mô tả các chủ đề ý thức hệ qua phân tích nội dung và mã hóa chủ đề; (2) phân tích các chiến lược diễn ngôn như tần suất từ khóa, kết hợp từ, đại từ nhân xưng, phân loại nhóm, lặp từ, tham chiếu quá khứ và ẩn dụ; (3) giải thích ý nghĩa và lý do lựa chọn các thông điệp dựa trên bối cảnh chính trị xã hội nước Mỹ năm 2021. Công cụ hỗ trợ phân tích từ khóa và kết hợp từ là phần mềm AntConc. Quá trình nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ đầu năm 2023 đến đầu năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ý thức hệ chính trị của Tổng thống Biden: Bài phát biểu thể hiện rõ các quan điểm của Đảng Dân chủ, bao gồm sự ủng hộ vai trò can thiệp của chính phủ trong y tế, kinh tế, và xã hội; thúc đẩy cải cách kiểm soát súng; nhấn mạnh chống biến đổi khí hậu; khuyến khích tiêm chủng COVID-19; hỗ trợ năng lượng tái tạo; cải thiện khả năng tiếp cận chăm sóc sức khỏe; và bảo vệ quyền con người. Ví dụ, Biden nhấn mạnh: “Chúng ta đã cung cấp hơn 220 triệu liều vaccine trong 100 ngày” (câu 30), và “Kế hoạch Việc làm Mỹ sẽ tạo ra hàng triệu công việc” (câu 91).

  2. Chiến lược ngôn ngữ biểu đạt ý thức hệ: Từ khóa “America” xuất hiện 56 lần, “jobs” 46 lần, “democracy” 17 lần, thể hiện trọng tâm vào quốc gia, việc làm và nền dân chủ. Đại từ nhân xưng “we” và các biến thể được sử dụng 291 lần, tạo cảm giác đoàn kết và đồng thuận trong nhóm “chúng ta”. Chiến lược phân cực rõ ràng khi nhóm “họ” được xác định là các đối thủ quốc tế như Trung Quốc, Nga, Iran, và các nhóm chống đối trong nước. Phép lặp được dùng để nhấn mạnh các chủ đề trọng yếu như “vaccine”, “jobs”, “democracy”. Tham chiếu quá khứ được sử dụng để liên kết các thành tựu và thách thức hiện tại với lịch sử nước Mỹ, ví dụ: “Cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ Đại suy thoái” (câu 15).

  3. Lý do lựa chọn các thông điệp ý thức hệ: Bối cảnh đại dịch COVID-19, khủng hoảng kinh tế, và sự chia rẽ chính trị sâu sắc đã thúc đẩy Tổng thống Biden tập trung vào các chủ đề phục hồi y tế, kinh tế, và kêu gọi đoàn kết dân tộc. Việc nhấn mạnh vaccine và kế hoạch việc làm nhằm củng cố niềm tin công chúng và tạo động lực phát triển. Sự phân cực trong quan hệ quốc tế được phản ánh qua việc chỉ trích các đối thủ và khẳng định vị thế cạnh tranh của Mỹ. Các biểu đồ tần suất từ khóa, đại từ nhân xưng, và phân loại nhóm có thể minh họa rõ nét các chiến lược diễn ngôn này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về diễn ngôn chính trị của Tổng thống Biden, thể hiện sự nhất quán trong việc sử dụng ngôn ngữ để củng cố ý thức hệ Đảng Dân chủ và kêu gọi đoàn kết. Việc sử dụng đa dạng các thiết bị ngôn ngữ như phép lặp, ẩn dụ, và tham chiếu quá khứ giúp tăng sức thuyết phục và tạo sự đồng cảm với người nghe. So với các nghiên cứu về diễn ngôn chính trị khác, bài phát biểu này có sự cân bằng giữa việc thể hiện quan điểm cá nhân và phản ánh bối cảnh xã hội rộng lớn. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức lãnh đạo sử dụng ngôn ngữ để định hình chính sách và ảnh hưởng xã hội trong thời kỳ khủng hoảng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng phân tích diễn ngôn cho cán bộ chính trị nhằm nâng cao khả năng truyền tải thông điệp hiệu quả, góp phần xây dựng hình ảnh lãnh đạo tích cực trong vòng 1-2 năm tới, do Bộ Nội vụ phối hợp với các trường đại học.

  2. Ứng dụng phân tích diễn ngôn phê phán trong giảng dạy ngôn ngữ và truyền thông chính trị tại các trường đại học, giúp sinh viên và nghiên cứu sinh hiểu sâu sắc về vai trò ngôn ngữ trong chính trị, triển khai trong 3 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  3. Phát triển phần mềm hỗ trợ phân tích từ khóa và chiến lược diễn ngôn tích hợp trí tuệ nhân tạo, giúp các nhà nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách nhanh chóng nhận diện các xu hướng ngôn ngữ, hoàn thành trong 2 năm, do các viện nghiên cứu công nghệ thông tin thực hiện.

  4. Khuyến khích các nhà lãnh đạo chính trị sử dụng ngôn ngữ tích cực, đoàn kết trong các bài phát biểu nhằm giảm thiểu sự phân cực xã hội, tăng cường sự đồng thuận trong cộng đồng, áp dụng ngay trong các chiến dịch truyền thông, do các cơ quan truyền thông và tổ chức chính trị thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành ngôn ngữ học và truyền thông chính trị: Giúp hiểu rõ phương pháp phân tích diễn ngôn phê phán và ứng dụng trong nghiên cứu chính trị hiện đại.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cố vấn chính trị: Cung cấp công cụ phân tích ngôn ngữ để xây dựng và điều chỉnh thông điệp chính trị phù hợp với bối cảnh xã hội.

  3. Nhà báo và chuyên gia truyền thông: Hỗ trợ nhận diện các chiến lược ngôn ngữ trong bài phát biểu chính trị, từ đó nâng cao chất lượng phân tích và phản biện thông tin.

  4. Các tổ chức nghiên cứu xã hội và chính trị: Tăng cường hiểu biết về mối quan hệ giữa ngôn ngữ, quyền lực và ý thức hệ, phục vụ cho các báo cáo và đề xuất chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích diễn ngôn phê phán (CDA) là gì và tại sao lại quan trọng trong nghiên cứu chính trị?
    CDA là phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ nhằm khám phá các mối quan hệ quyền lực và ý thức hệ ẩn trong văn bản và lời nói. Trong chính trị, CDA giúp hiểu cách lãnh đạo sử dụng ngôn ngữ để định hình nhận thức và ảnh hưởng đến công chúng.

  2. Tại sao bài phát biểu Thông điệp Liên bang năm 2021 của Tổng thống Biden được chọn để phân tích?
    Bài phát biểu này diễn ra trong bối cảnh đặc biệt với nhiều thách thức như đại dịch và chia rẽ chính trị, đồng thời là bài phát biểu đầu tiên của ông Biden trong nhiệm kỳ, phản ánh rõ quan điểm và chiến lược chính trị của ông.

  3. Các chiến lược ngôn ngữ nào được Tổng thống Biden sử dụng để truyền tải ý thức hệ?
    Ông sử dụng các chiến lược như lặp từ, ẩn dụ, phân loại nhóm “chúng ta” và “họ”, tham chiếu quá khứ, và sử dụng đại từ nhân xưng để tạo sự đồng thuận và phân cực đối tượng.

  4. Ý nghĩa của việc phân tích tần suất từ khóa và đại từ nhân xưng trong bài phát biểu?
    Tần suất từ khóa giúp xác định chủ đề trọng tâm, còn đại từ nhân xưng thể hiện cách xây dựng nhóm đồng minh và đối thủ, từ đó làm rõ chiến lược diễn ngôn và ý thức hệ.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng như thế nào trong thực tế chính trị và truyền thông?
    Kết quả giúp các nhà lãnh đạo và chuyên gia truyền thông hiểu cách sử dụng ngôn ngữ hiệu quả để xây dựng hình ảnh, truyền tải thông điệp, và tạo sự đồng thuận xã hội, đồng thời giúp công chúng nhận diện các chiến lược ngôn ngữ trong chính trị.

Kết luận

  • Tổng thống Biden thể hiện rõ các ý thức hệ của Đảng Dân chủ qua bài phát biểu Thông điệp Liên bang 2021, tập trung vào y tế, kinh tế, khí hậu, và quyền con người.
  • Các chiến lược ngôn ngữ như lặp từ, ẩn dụ, phân loại nhóm, và tham chiếu quá khứ được sử dụng hiệu quả để củng cố thông điệp và tạo sự đồng thuận.
  • Bối cảnh xã hội và chính trị đặc thù của năm 2021 là nguyên nhân chính dẫn đến việc lựa chọn các chủ đề và cách thức truyền tải trong bài phát biểu.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của ngôn ngữ trong chính trị hiện đại, cung cấp công cụ phân tích hữu ích cho các nhà nghiên cứu và thực tiễn.
  • Các bước tiếp theo nên tập trung vào mở rộng phân tích các bài phát biểu khác của Tổng thống và so sánh với các lãnh đạo quốc tế để hiểu sâu hơn về diễn ngôn chính trị toàn cầu.

Hành động đề xuất: Các nhà nghiên cứu và chuyên gia chính trị nên áp dụng phương pháp phân tích diễn ngôn phê phán để nâng cao hiệu quả truyền thông và hiểu rõ hơn về quyền lực ngôn ngữ trong chính trị đương đại.