Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nước Mỹ đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng như đại dịch COVID-19, khủng hoảng kinh tế và sự chia rẽ chính trị sâu sắc, bài phát biểu đầu tiên của Tổng thống Joe Biden trước Quốc hội Hoa Kỳ năm 2021 mang ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng tương lai quốc gia. Bài phát biểu dài khoảng 7946 từ, được trình bày tại Nhà Quốc hội vào ngày 28/4/2021, tập trung vào ba kế hoạch trọng điểm: Kế hoạch Cứu trợ Mỹ (American Rescue Plan), Kế hoạch Việc làm Mỹ (American Jobs Plan) và Kế hoạch Gia đình Mỹ (American Families Plan). Mục tiêu nghiên cứu là sử dụng Phân tích Diễn ngôn Phê phán (Critical Discourse Analysis - CDA) dựa trên mô hình ba chiều của Fairclough kết hợp với hệ thống chuyển động và thể thức của Halliday để khám phá cách thức Tổng thống Biden thể hiện quyền lực và ý thức hệ thông qua ngôn ngữ trong bài phát biểu này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào bài phát biểu đầu tiên của Biden trước Quốc hội năm 2021, với ý nghĩa quan trọng trong việc thể hiện quan điểm chính trị và chiến lược truyền thông của chính quyền mới. Nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa ngôn ngữ, quyền lực và ý thức hệ trong diễn ngôn chính trị, đồng thời cung cấp công cụ phân tích sâu sắc cho các nghiên cứu tương lai về ngôn ngữ chính trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính: (1) Phân tích Diễn ngôn Phê phán (CDA) của Norman Fairclough với mô hình ba chiều gồm mô tả văn bản, diễn ngôn thực hành và bối cảnh xã hội; (2) Hệ thống Chuyển động (Transitivity) trong Ngữ pháp Chức năng Hệ thống (Systemic Functional Linguistics - SFL) của Halliday, giúp phân tích các loại quá trình (vật chất, tinh thần, quan hệ, hành vi, tồn tại, ngôn ngữ) để thể hiện ý nghĩa trải nghiệm; (3) Hệ thống Thể thức (Modality) trong SFL, phân tích các động từ khuyết thiếu và trạng từ thể hiện thái độ, mức độ chắc chắn, nghĩa vụ và mong muốn của người nói. Các khái niệm chính bao gồm: quyền lực, ý thức hệ, quá trình vật chất, thể thức tri thức (epistemic modality), thể thức mệnh lệnh (deontic modality), và sự đoàn kết chính trị. Lý thuyết CDA nhấn mạnh ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện thể hiện và duy trì quyền lực, đồng thời phản ánh và tái tạo các cấu trúc xã hội. Hệ thống chuyển động và thể thức cung cấp công cụ ngôn ngữ học để phân tích sâu sắc cách thức ý thức hệ được hiện thực hóa trong bài phát biểu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính, áp dụng mô hình ba giai đoạn của Fairclough: mô tả, diễn giải và giải thích. Dữ liệu chính là bản ghi chép bài phát biểu đầu tiên của Tổng thống Biden trước Quốc hội năm 2021, gồm 7946 từ, được thu thập từ các trang web chính thức và đối chiếu với video gốc để đảm bảo tính chính xác. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc có chủ đích (purposive sampling) nhằm tập trung vào bài phát biểu có ý nghĩa chính trị và xã hội đặc biệt. Quá trình phân tích dữ liệu bao gồm: (1) làm quen dữ liệu qua đọc nhiều lần để nhận diện chủ đề; (2) mã hóa mở (open coding) để xác định các khái niệm và ý tưởng lặp lại; (3) mã hóa trục (axial coding) để thiết lập mối quan hệ giữa các mã; (4) mã hóa chọn lọc (selective coding) để xác định chủ đề trung tâm; (5) phân loại và tổng hợp các chủ đề thành các ý thức hệ chính. Phân tích ngôn ngữ được thực hiện trên cả cấp độ vi mô (cấu trúc ngữ pháp, lựa chọn từ vựng, chuyển động và thể thức) và cấp độ vĩ mô (bối cảnh xã hội, quyền lực và ý thức hệ). Cỡ mẫu là toàn bộ bài phát biểu, với 844 quá trình ngữ pháp được phân tích chi tiết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ý thức hệ kêu gọi hành động: Quá trình vật chất chiếm ưu thế với 37% (315/844) trong bài phát biểu, thể hiện sự nhấn mạnh vào hành động cụ thể để giải quyết các vấn đề quốc gia. Các động từ như "đang cung cấp", "đang thực hiện" được sử dụng nhiều, kết hợp với thể thức "will" (21 lần) và "can" (14 lần) thể hiện sự chắc chắn và khả năng thực hiện các kế hoạch. Ví dụ: "Chúng ta sẽ cung cấp hơn 220 triệu liều vaccine COVID-19 trong 100 ngày đầu tiên."

  2. Ý thức hệ đoàn kết và hợp tác: Sự xuất hiện thường xuyên của đại từ nhân xưng "we" và "our" trong vai trò chủ thể (agent) cho thấy nỗ lực xây dựng sự đồng thuận và hợp tác giữa các đảng phái và toàn dân. Tần suất các quá trình hành vi (behavioral process) chiếm 24% (200/844) phản ánh sự nhấn mạnh vào hành động tập thể và trách nhiệm chung. Ví dụ: "Nếu chúng ta cùng nhau thành lập ủy ban lưỡng đảng..."

  3. Ý thức hệ về sự lạc quan kinh tế và phúc lợi xã hội: Kế hoạch Việc làm Mỹ và Kế hoạch Gia đình Mỹ được trình bày với ngôn ngữ tích cực, sử dụng nhiều quá trình quan hệ (relational process) chiếm 23% (190/844) để mô tả các giá trị và mục tiêu như công bằng, cơ hội và phát triển bền vững. Thể thức mong muốn và nghĩa vụ (deontic modality) như "should", "have to" được sử dụng để nhấn mạnh tính cần thiết và ưu tiên của các chính sách.

  4. Ý thức hệ về trách nhiệm môi trường và cạnh tranh quốc gia: Bài phát biểu thể hiện rõ quan điểm về trách nhiệm bảo vệ môi trường như một giá trị truyền thống của nước Mỹ, đồng thời thúc đẩy sự cạnh tranh toàn cầu thông qua đầu tư vào công nghệ xanh và giáo dục. Các quá trình vật chất và thể thức xác suất (epistemic modality) thể hiện sự chắc chắn và cam kết trong các kế hoạch này.

Thảo luận kết quả

Kết quả phân tích cho thấy Tổng thống Biden sử dụng ngôn ngữ một cách chiến lược để thể hiện quyền lực và ý thức hệ chính trị của mình. Việc ưu tiên quá trình vật chất và thể thức chắc chắn ("will") tạo ra hình ảnh một nhà lãnh đạo quyết đoán, cam kết hành động cụ thể nhằm giải quyết các vấn đề cấp bách. Sự xuất hiện của đại từ nhân xưng tập thể và các quá trình hành vi củng cố thông điệp về sự đoàn kết và hợp tác, điều này phù hợp với bối cảnh chính trị phân cực hiện nay. So sánh với các nghiên cứu về diễn ngôn chính trị của các tổng thống trước đây như Donald Trump hay Barack Obama, Biden thể hiện sự kết hợp giữa tính lạc quan và cam kết xã hội, đồng thời duy trì các giá trị kinh tế thị trường tự do (neoliberalism) nhưng có sự nhấn mạnh hơn vào công bằng xã hội và trách nhiệm môi trường. Các biểu đồ tần suất quá trình và thể thức có thể minh họa rõ ràng sự phân bố các loại quá trình và modal verbs, giúp người đọc dễ dàng hình dung cấu trúc ngôn ngữ của bài phát biểu. Nghiên cứu góp phần làm rõ cách thức ngôn ngữ chính trị được sử dụng để xây dựng hình ảnh lãnh đạo và truyền tải các thông điệp chính trị phức tạp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sử dụng ngôn ngữ hành động rõ ràng trong các bài phát biểu chính trị: Các nhà lãnh đạo nên ưu tiên sử dụng các quá trình vật chất kết hợp với thể thức chắc chắn để tạo niềm tin và thúc đẩy hành động cụ thể, nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông chính trị trong vòng 1 năm tới.

  2. Khuyến khích ngôn ngữ đoàn kết và hợp tác: Việc sử dụng đại từ nhân xưng tập thể và các cấu trúc ngôn ngữ thể hiện sự đồng thuận nên được áp dụng rộng rãi nhằm giảm bớt sự phân cực chính trị, đặc biệt trong các bối cảnh xã hội có sự chia rẽ sâu sắc.

  3. Đẩy mạnh truyền thông về các chính sách xã hội và môi trường: Các thông điệp về công bằng xã hội, trách nhiệm môi trường cần được nhấn mạnh qua các lựa chọn ngôn ngữ tích cực và thể thức mong muốn, nhằm nâng cao nhận thức và sự ủng hộ của công chúng trong vòng 2 năm tới.

  4. Đào tạo chuyên sâu về phân tích diễn ngôn cho cán bộ truyền thông và chính trị: Việc áp dụng các công cụ như CDA và SFL giúp nhận diện và xây dựng các chiến lược ngôn ngữ hiệu quả, nên được đưa vào chương trình đào tạo chuyên môn nhằm nâng cao năng lực truyền thông chính trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và truyền thông chính trị: Luận văn cung cấp phương pháp phân tích ngôn ngữ chính trị sâu sắc, giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa ngôn ngữ, quyền lực và ý thức hệ.

  2. Chuyên gia truyền thông và cố vấn chính trị: Các phân tích về cách thức sử dụng ngôn ngữ trong bài phát biểu giúp xây dựng chiến lược truyền thông hiệu quả, tăng cường ảnh hưởng và thuyết phục công chúng.

  3. Sinh viên và giảng viên ngành ngôn ngữ học ứng dụng, khoa học chính trị: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết CDA và SFL trong nghiên cứu diễn ngôn chính trị hiện đại.

  4. Nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo tổ chức: Hiểu được cách thức ngôn ngữ thể hiện quyền lực và ý thức hệ giúp cải thiện kỹ năng giao tiếp, xây dựng hình ảnh và truyền tải chính sách một cách thuyết phục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích diễn ngôn phê phán (CDA) là gì và tại sao lại quan trọng trong nghiên cứu bài phát biểu chính trị?
    CDA là phương pháp phân tích ngôn ngữ nhằm khám phá cách thức quyền lực và ý thức hệ được thể hiện và duy trì qua ngôn ngữ. Trong bài phát biểu chính trị, CDA giúp nhận diện các thông điệp ngầm, chiến lược ngôn ngữ và ảnh hưởng xã hội của lời nói lãnh đạo.

  2. Hệ thống chuyển động (transitivity) trong SFL được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Transitivity phân tích các loại quá trình (vật chất, tinh thần, quan hệ...) trong câu để hiểu cách thức ý nghĩa trải nghiệm được truyền tải. Nghiên cứu sử dụng nó để xác định các hành động, trạng thái và mối quan hệ được nhấn mạnh trong bài phát biểu.

  3. Thể thức (modality) giúp làm rõ điều gì trong bài phát biểu của Tổng thống Biden?
    Thể thức thể hiện thái độ, mức độ chắc chắn, nghĩa vụ hoặc mong muốn của người nói. Qua phân tích thể thức, nghiên cứu cho thấy Biden sử dụng nhiều modal verbs như "will", "can" để khẳng định cam kết và khả năng thực hiện các kế hoạch.

  4. Ý thức hệ nào được phát hiện trong bài phát biểu của Biden?
    Các ý thức hệ chính bao gồm kêu gọi hành động quyết liệt, đoàn kết chính trị và xã hội, lạc quan về kinh tế và phúc lợi xã hội, cùng trách nhiệm môi trường và cạnh tranh quốc gia. Những ý thức hệ này được thể hiện qua lựa chọn ngôn ngữ và cấu trúc ngữ pháp.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các bài phát biểu chính trị khác như thế nào?
    Phương pháp kết hợp CDA và SFL có thể được áp dụng để phân tích các bài phát biểu chính trị khác nhằm khám phá quyền lực và ý thức hệ ẩn chứa trong ngôn ngữ, giúp hiểu sâu sắc hơn về chiến lược truyền thông và ảnh hưởng xã hội của các nhà lãnh đạo.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã sử dụng thành công mô hình ba chiều của Fairclough kết hợp với hệ thống chuyển động và thể thức của Halliday để phân tích bài phát biểu đầu tiên của Tổng thống Biden trước Quốc hội năm 2021.
  • Kết quả cho thấy Biden thể hiện quyền lực và ý thức hệ qua việc nhấn mạnh hành động cụ thể, sự đoàn kết, lạc quan kinh tế và trách nhiệm xã hội.
  • Phân tích ngôn ngữ giúp làm rõ cách thức các thông điệp chính trị được xây dựng và truyền tải một cách hiệu quả.
  • Nghiên cứu góp phần mở rộng hiểu biết về vai trò của ngôn ngữ trong chính trị và cung cấp công cụ phân tích cho các nghiên cứu tương lai.
  • Các bước tiếp theo bao gồm áp dụng phương pháp này cho các bài phát biểu khác và đào tạo chuyên sâu về phân tích diễn ngôn cho cán bộ truyền thông chính trị.

Hành động kêu gọi: Các nhà nghiên cứu, chuyên gia truyền thông và lãnh đạo chính trị nên áp dụng các công cụ phân tích ngôn ngữ để nâng cao hiệu quả giao tiếp và hiểu rõ hơn về quyền lực trong diễn ngôn chính trị.