Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của đô thị hóa và hiện đại hóa tại Việt Nam, các chợ truyền thống (wet markets) vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống tiêu dùng hàng ngày, đặc biệt tại các tỉnh như Đồng Nai và thành phố Hồ Chí Minh. Theo ước tính, hơn 70% người tiêu dùng tại hai địa phương này vẫn duy trì thói quen mua sắm tại chợ truyền thống, mặc dù sự phát triển của siêu thị và các kênh bán lẻ hiện đại ngày càng gia tăng. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào nhận thức của người tiêu dùng Việt Nam về ý định mua hàng tại chợ truyền thống và mức độ sẵn sàng tiếp nhận chuyển đổi công nghệ trong hoạt động mua sắm tại đây.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua hàng tại chợ truyền thống, bao gồm thói quen sử dụng sản phẩm, lợi ích quan hệ, chất lượng thực phẩm, sự gắn bó với địa điểm và sự sẵn sàng công nghệ. Đồng thời, nghiên cứu cũng đánh giá tác động của sự sẵn sàng công nghệ đến ý định chuyển đổi kênh mua sắm của người tiêu dùng. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong năm 2024, khảo sát 202 người tiêu dùng tại Đồng Nai và TP. Hồ Chí Minh.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu định lượng có độ tin cậy cao, giúp các nhà quản lý và chính sách hiểu rõ hơn về hành vi tiêu dùng tại chợ truyền thống, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh và thúc đẩy chuyển đổi số phù hợp với đặc thù văn hóa và thị trường Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết Hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen, trong đó ý định hành vi được ảnh hưởng bởi thái độ, chuẩn mực xã hội và kiểm soát hành vi nhận thức. Bên cạnh đó, nghiên cứu mở rộng bằng cách tích hợp các khái niệm chuyên ngành sau:

  • Product Usage Automaticity (Thói quen sử dụng sản phẩm): Thể hiện sự tự động trong hành vi mua sắm, hình thành từ các phản ứng lặp đi lặp lại trong bối cảnh cụ thể.
  • Place Attachment (Sự gắn bó với địa điểm): Bao gồm hai thành phần chính là Place Identity (bản sắc địa điểm) và Place Dependence (phụ thuộc địa điểm), phản ánh mối liên kết cảm xúc và chức năng của người tiêu dùng với chợ truyền thống.
  • Relational Benefits (Lợi ích quan hệ): Gồm ba loại lợi ích chính: lợi ích về sự tin cậy, lợi ích xã hội và ưu đãi đặc biệt, tạo nên sự gắn kết giữa người mua và người bán.
  • Food Quality (Chất lượng thực phẩm): Được đánh giá qua các tiêu chí như độ tươi, an toàn và nguồn gốc sản phẩm.
  • Technology Readiness (Sự sẵn sàng công nghệ): Bao gồm bốn yếu tố: tính đổi mới, lạc quan, sự khó chịu và bất an, phản ánh mức độ sẵn sàng tiếp nhận công nghệ mới của người tiêu dùng.
  • Purchase Intention (Ý định mua hàng): Kế hoạch có chủ ý của người tiêu dùng trong việc mua sản phẩm tại chợ truyền thống.
  • Channel-Switching Intention (Ý định chuyển đổi kênh): Mong muốn chuyển từ kênh mua sắm truyền thống sang các kênh khác như siêu thị hoặc trực tuyến.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với công cụ khảo sát trực tuyến, thu thập dữ liệu từ 202 người tiêu dùng tại Đồng Nai và TP. Hồ Chí Minh trong vòng 7 ngày (từ 19 đến 25/02/2024). Mẫu được chọn theo phương pháp tuyết cầu (snowball sampling) nhằm đảm bảo đa dạng về giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn và thu nhập.

Bảng câu hỏi gồm 37 mục đo lường 7 khái niệm chính, sử dụng thang đo Likert 7 điểm. Các chỉ số đánh giá độ tin cậy và giá trị hợp lệ của thang đo được kiểm tra qua Cronbach’s alpha, Composite Reliability (CR), Average Variance Extracted (AVE) và Heterotrait-Monotrait Ratio (HTMT).

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng kỹ thuật Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM) trên phần mềm SMART PLS4, nhằm kiểm định mô hình cấu trúc và các giả thuyết nghiên cứu. Cỡ mẫu 202 được đánh giá phù hợp với yêu cầu của PLS-SEM, giúp đảm bảo tính ổn định và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của sự gắn bó với địa điểm đến ý định mua hàng: Người tiêu dùng có mức độ gắn bó cao với chợ truyền thống có ý định mua hàng tại đây cao hơn đáng kể (p < 0.001), với hệ số tác động 0.579, chiếm 40.3% ảnh hưởng lớn nhất đến ý định mua hàng.

  2. Tác động của thói quen sử dụng sản phẩm đến sự gắn bó với địa điểm: Thói quen mua sắm tại chợ truyền thống làm tăng sự gắn bó của người tiêu dùng với địa điểm này (p < 0.001), hệ số 0.37, cho thấy thói quen là yếu tố quan trọng hình thành sự gắn bó.

  3. Lợi ích quan hệ thúc đẩy sự gắn bó: Người tiêu dùng nhận được lợi ích về mặt xã hội, tin cậy và ưu đãi đặc biệt từ người bán có sự gắn bó cao hơn với chợ (p < 0.001), hệ số 0.337.

  4. Chất lượng thực phẩm ảnh hưởng tích cực đến cả sự gắn bó và ý định mua hàng: Chất lượng thực phẩm được đánh giá cao làm tăng sự gắn bó (p = 0.069) và ý định mua hàng (p = 0.003), với mức ảnh hưởng nhỏ nhưng có ý nghĩa thống kê.

  5. Sự sẵn sàng công nghệ thúc đẩy ý định chuyển đổi kênh: Người tiêu dùng có mức độ sẵn sàng công nghệ cao có xu hướng chuyển đổi kênh mua sắm (p < 0.001), hệ số tác động 0.596, cho thấy công nghệ là yếu tố then chốt trong việc thay đổi hành vi mua sắm.

  6. Không tìm thấy mối quan hệ trực tiếp giữa thói quen sử dụng sản phẩm, lợi ích quan hệ và ý định mua hàng: Các giả thuyết về ảnh hưởng trực tiếp của thói quen và lợi ích quan hệ đến ý định mua hàng không được hỗ trợ (p > 0.05).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự gắn bó với địa điểm là nhân tố trung gian quan trọng giữa thói quen, lợi ích quan hệ và ý định mua hàng tại chợ truyền thống. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của cảm xúc và mối quan hệ xã hội trong hành vi tiêu dùng tại các môi trường truyền thống. Sự gắn bó không chỉ dựa trên yếu tố chức năng như tiện lợi, mà còn dựa trên các mối quan hệ xã hội và cảm xúc thân thuộc.

Chất lượng thực phẩm được xác nhận là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến cả sự gắn bó và ý định mua hàng, phản ánh nhu cầu của người tiêu dùng về độ tươi ngon và an toàn thực phẩm tại chợ truyền thống. Mặc dù ảnh hưởng của chất lượng thực phẩm đến sự gắn bó có mức ý nghĩa thấp hơn, nhưng vẫn đóng vai trò không thể thiếu trong việc duy trì lòng trung thành của khách hàng.

Sự sẵn sàng công nghệ không ảnh hưởng trực tiếp đến ý định mua hàng tại chợ truyền thống, nhưng lại thúc đẩy ý định chuyển đổi kênh mua sắm sang các kênh hiện đại hơn. Điều này cho thấy người tiêu dùng có xu hướng áp dụng công nghệ trong các kênh mua sắm mới, nhưng vẫn giữ thói quen và sự gắn bó với chợ truyền thống trong hành vi mua hàng hiện tại.

Các kết quả có thể được minh họa qua biểu đồ đường thể hiện các mối quan hệ nhân quả giữa các biến, cũng như bảng tổng hợp hệ số tác động và giá trị p-value để làm rõ mức độ ảnh hưởng và ý nghĩa thống kê của từng giả thuyết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng sự gắn bó với địa điểm: Các chủ chợ và nhà quản lý nên phát triển các chương trình khuyến mãi, sự kiện cộng đồng nhằm tăng cường mối quan hệ xã hội và cảm xúc của người tiêu dùng với chợ truyền thống. Mục tiêu nâng cao chỉ số Place Attachment lên ít nhất 20% trong vòng 12 tháng.

  2. Nâng cao chất lượng thực phẩm: Đầu tư vào kiểm soát chất lượng, đảm bảo nguồn gốc và độ tươi ngon của sản phẩm, đồng thời truyền thông rõ ràng về các tiêu chuẩn này đến khách hàng. Mục tiêu giảm tỷ lệ phàn nàn về chất lượng thực phẩm xuống dưới 5% trong 6 tháng.

  3. Khuyến khích thói quen mua sắm tại chợ: Tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng hình thành thói quen mua sắm thường xuyên bằng cách cải thiện tiện ích như chỗ đậu xe, giờ mở cửa linh hoạt, và dịch vụ khách hàng thân thiện. Mục tiêu tăng tần suất mua hàng trung bình lên 15% trong 1 năm.

  4. Ứng dụng công nghệ hỗ trợ nhưng không thay thế hoàn toàn: Phát triển các giải pháp công nghệ hỗ trợ như thanh toán điện tử, đặt hàng trực tuyến kết hợp giao hàng tại chợ, nhằm đáp ứng nhu cầu của nhóm khách hàng sẵn sàng công nghệ, đồng thời giữ nguyên giá trị truyền thống của chợ. Mục tiêu triển khai thử nghiệm trong 9 tháng và đánh giá mức độ hài lòng của khách hàng.

Các giải pháp trên cần được phối hợp thực hiện bởi các chủ chợ, chính quyền địa phương và các doanh nghiệp công nghệ, với sự giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý chợ truyền thống: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng, từ đó xây dựng chiến lược phát triển bền vững và nâng cao trải nghiệm khách hàng.

  2. Chuyên gia marketing và nghiên cứu thị trường: Cung cấp dữ liệu và mô hình phân tích hành vi người tiêu dùng trong bối cảnh chuyển đổi số và cạnh tranh với các kênh bán lẻ hiện đại.

  3. Nhà hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng các chính sách phát triển thương mại truyền thống phù hợp với xu hướng công nghệ và bảo tồn giá trị văn hóa địa phương.

  4. Doanh nghiệp công nghệ và startup: Tham khảo mức độ sẵn sàng công nghệ của người tiêu dùng tại các kênh truyền thống để phát triển các giải pháp công nghệ phù hợp, tăng khả năng chấp nhận và ứng dụng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự gắn bó với địa điểm lại quan trọng trong việc mua hàng tại chợ truyền thống?
    Sự gắn bó tạo ra cảm giác thân thuộc và tin cậy, khiến người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn chợ truyền thống dù có nhiều lựa chọn khác. Ví dụ, người mua thường xuyên biết rõ người bán và cảm thấy thoải mái khi giao tiếp, từ đó tăng ý định mua hàng.

  2. Thói quen mua sắm ảnh hưởng thế nào đến hành vi tiêu dùng?
    Thói quen hình thành từ các hành động lặp đi lặp lại, giúp người tiêu dùng tự động lựa chọn chợ truyền thống mà không cần suy nghĩ nhiều. Điều này làm tăng sự gắn bó và duy trì lượng khách hàng ổn định.

  3. Lợi ích quan hệ gồm những gì và tác động ra sao?
    Lợi ích quan hệ bao gồm sự tin cậy, giao tiếp xã hội và ưu đãi đặc biệt. Những lợi ích này giúp xây dựng mối quan hệ lâu dài giữa người mua và người bán, tăng sự gắn bó và lòng trung thành.

  4. Công nghệ có ảnh hưởng trực tiếp đến ý định mua hàng tại chợ truyền thống không?
    Nghiên cứu cho thấy công nghệ không ảnh hưởng trực tiếp đến ý định mua hàng tại chợ truyền thống, nhưng thúc đẩy ý định chuyển đổi sang các kênh mua sắm hiện đại hơn như siêu thị hoặc trực tuyến.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng thực phẩm tại chợ truyền thống?
    Có thể áp dụng các biện pháp kiểm soát nguồn gốc, bảo quản và vệ sinh nghiêm ngặt, đồng thời tăng cường truyền thông minh bạch về chất lượng đến người tiêu dùng để tạo niềm tin và thu hút khách hàng.

Kết luận

  • Ý định mua hàng tại chợ truyền thống chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ sự gắn bó với địa điểm và chất lượng thực phẩm.
  • Thói quen mua sắm và lợi ích quan hệ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sự gắn bó của người tiêu dùng với chợ.
  • Sự sẵn sàng công nghệ thúc đẩy ý định chuyển đổi kênh mua sắm, nhưng không ảnh hưởng trực tiếp đến ý định mua hàng tại chợ truyền thống.
  • Các giải pháp phát triển chợ truyền thống cần tập trung vào nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng mối quan hệ xã hội và ứng dụng công nghệ hỗ trợ phù hợp.
  • Bước tiếp theo là triển khai các chương trình thử nghiệm công nghệ và đánh giá tác động thực tế trong vòng 12 tháng, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để tăng tính tổng quát.

Hành động ngay: Các nhà quản lý và doanh nghiệp liên quan nên áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chiến lược phát triển bền vững, đồng thời phối hợp với các bên liên quan để thúc đẩy chuyển đổi số hiệu quả tại chợ truyền thống Việt Nam.