Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh công nghệ thanh toán di động phát triển mạnh mẽ, mã Quick Response (QR) đã trở thành phương thức thanh toán phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực kinh doanh nhà hàng. Tại tỉnh Đồng Nai, việc áp dụng thanh toán bằng mã QR ngày càng được khách hàng ưa chuộng nhờ tính tiện lợi, nhanh chóng và an toàn. Nghiên cứu này được thực hiện với 268 phiếu khảo sát hợp lệ từ khách hàng đã từng sử dụng thanh toán bằng mã QR tại các nhà hàng trên địa bàn tỉnh Đồng Nai trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 8 năm 2023. Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định thanh toán bằng mã QR của khách hàng trong lĩnh vực kinh doanh nhà hàng, đồng thời đo lường mức độ tác động của từng yếu tố và kiểm định sự khác biệt theo đặc điểm nhân khẩu học. Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp các doanh nghiệp nhà hàng nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường sự tin tưởng của khách hàng mà còn góp phần thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, phù hợp với xu thế hiện đại hóa và chính sách phát triển của Chính phủ. Qua đó, nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn và các hàm ý quản trị nhằm gia tăng tỷ lệ sử dụng thanh toán bằng mã QR trong tương lai.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của bốn mô hình lý thuyết chính để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định thanh toán bằng mã QR:
- Mô hình chấp nhận công nghệ TAM (Technology Acceptance Model): Tập trung vào hai yếu tố chính là cảm nhận sự hữu ích và cảm nhận sự dễ sử dụng, ảnh hưởng đến thái độ và ý định sử dụng công nghệ thanh toán mã QR.
- Mô hình UTAUT2 (Unified Theory of Acceptance and Use of Technology 2): Mở rộng TAM với các yếu tố như ảnh hưởng xã hội, động lực thụ hưởng, giá trị giá cả và thói quen, giúp dự đoán hành vi sử dụng công nghệ thanh toán.
- Mô hình CIA (Confidentiality, Integrity, Availability): Tập trung vào ba yếu tố bảo mật thông tin gồm tính bí mật, tính toàn vẹn và tính khả dụng, làm cơ sở đánh giá cảm nhận sự bảo mật trong thanh toán mã QR.
- Mô hình thuyết hành động hợp lý TRA (Theory of Reasoned Action): Giải thích mối quan hệ giữa thái độ, chuẩn chủ quan và ý định hành vi, từ đó ảnh hưởng đến hành vi sử dụng thanh toán mã QR.
Năm khái niệm chính được nghiên cứu gồm: cảm nhận sự bảo mật, cảm nhận sự hữu ích, cảm nhận sự dễ sử dụng, thái độ sử dụng và ảnh hưởng xã hội. Các giả thuyết nghiên cứu được xây dựng dựa trên mối quan hệ tích cực giữa các yếu tố này và quyết định thanh toán bằng mã QR.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng. Giai đoạn định tính được thực hiện thông qua thảo luận nhóm với 07 chuyên gia trong lĩnh vực kinh doanh nhà hàng tại Đồng Nai nhằm kiểm định sơ bộ thang đo và điều chỉnh bảng câu hỏi. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 300 khách hàng đã từng sử dụng thanh toán mã QR tại các nhà hàng trên địa bàn tỉnh, trong đó 268 phiếu hợp lệ được phân tích.
Phương pháp chọn mẫu là lấy mẫu ngẫu nhiên thuận tiện, kết hợp khảo sát trực tiếp và khảo sát online qua Google Form, Facebook, Zalo. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0 với các kỹ thuật phân tích gồm:
- Thống kê mô tả đặc điểm nhân khẩu học.
- Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha.
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến và đánh giá tính hợp lệ của thang đo.
- Phân tích hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết và xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố.
- Phân tích phương sai (ANOVA) để kiểm định sự khác biệt theo đặc điểm nhân khẩu học.
Quy trình nghiên cứu được thực hiện trong vòng 2 tháng (07/2023 – 08/2023), đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy cao cho kết quả nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cảm nhận sự bảo mật (BM) là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định thanh toán bằng mã QR với hệ số hồi quy chuẩn hóa 0,412, cho thấy khách hàng rất quan tâm đến tính an toàn và bảo mật thông tin khi sử dụng phương thức thanh toán này.
Cảm nhận sự hữu ích (HI) đứng thứ hai với hệ số hồi quy chuẩn hóa 0,343, phản ánh rằng khách hàng đánh giá cao tính tiện lợi và hiệu quả của thanh toán mã QR trong việc tiết kiệm thời gian và nâng cao trải nghiệm.
Cảm nhận sự dễ sử dụng (DSD) có hệ số hồi quy chuẩn hóa 0,235, cho thấy mức độ thuận tiện trong thao tác và giao diện thân thiện cũng góp phần thúc đẩy quyết định sử dụng.
Ảnh hưởng xã hội (AH) với hệ số 0,113, cho thấy sự tác động từ gia đình, bạn bè và cộng đồng xung quanh có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn so với các yếu tố cá nhân.
Thái độ sử dụng (TĐ) có hệ số hồi quy chuẩn hóa thấp nhất là 0,101, tuy nhiên vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành quyết định thanh toán.
Ngoài ra, phân tích ANOVA cho thấy có sự khác biệt đáng kể về quyết định thanh toán mã QR theo nhóm tuổi và thu nhập, trong khi giới tính không tạo ra sự khác biệt rõ rệt. Ví dụ, nhóm khách hàng từ 26-35 tuổi và có thu nhập từ 11 triệu đồng trở lên có xu hướng sử dụng thanh toán mã QR nhiều hơn.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của bảo mật và tiện ích trong việc chấp nhận công nghệ thanh toán mới. Việc cảm nhận sự bảo mật cao giúp khách hàng yên tâm hơn khi giao dịch, giảm thiểu lo ngại về rủi ro gian lận và mất thông tin cá nhân. Tính hữu ích và dễ sử dụng tạo điều kiện thuận lợi, giảm bớt rào cản kỹ thuật, từ đó tăng cường sự chấp nhận và sử dụng thường xuyên.
Ảnh hưởng xã hội tuy có tác động nhưng không mạnh bằng các yếu tố cá nhân, điều này phản ánh xu hướng khách hàng ngày càng tự chủ và dựa vào trải nghiệm cá nhân hơn là chỉ theo sự khuyến nghị từ người khác. Thái độ sử dụng mặc dù có hệ số thấp nhưng vẫn là yếu tố nền tảng hình thành thói quen và ý định sử dụng lâu dài.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số hồi quy chuẩn hóa của từng yếu tố, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng. Bảng phân tích ANOVA cũng minh họa sự khác biệt theo nhóm tuổi và thu nhập, hỗ trợ các doanh nghiệp định hướng chiến lược tiếp cận khách hàng mục tiêu.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường bảo mật hệ thống thanh toán mã QR: Các nhà hàng và đơn vị cung cấp dịch vụ cần đầu tư nâng cấp hệ thống bảo mật, áp dụng các biện pháp mã hóa, xác thực đa yếu tố nhằm nâng cao cảm nhận sự an toàn của khách hàng. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban quản lý nhà hàng và nhà cung cấp công nghệ.
Nâng cao trải nghiệm người dùng: Cải tiến giao diện ứng dụng thanh toán, đơn giản hóa quy trình quét mã và xác nhận giao dịch để tăng cảm nhận sự dễ sử dụng. Thời gian: 3-4 tháng; Chủ thể: Bộ phận phát triển sản phẩm và dịch vụ khách hàng.
Tăng cường truyền thông và giáo dục khách hàng: Tổ chức các chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích và tính an toàn của thanh toán mã QR, đồng thời khuyến khích khách hàng trải nghiệm. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Phòng marketing và truyền thông.
Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và ảnh hưởng xã hội: Tạo các chương trình khuyến mãi, ưu đãi dành cho nhóm khách hàng giới thiệu người thân, bạn bè sử dụng thanh toán mã QR nhằm tận dụng ảnh hưởng xã hội tích cực. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Ban quản lý nhà hàng.
Phân tích và điều chỉnh theo đặc điểm nhân khẩu học: Tập trung phát triển các giải pháp phù hợp với nhóm khách hàng trẻ tuổi và có thu nhập cao, đồng thời nghiên cứu mở rộng đối tượng khách hàng để tăng tỷ lệ sử dụng. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Bộ phận nghiên cứu thị trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý và chủ doanh nghiệp nhà hàng: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định thanh toán mã QR, giúp họ xây dựng chiến lược kinh doanh và cải thiện dịch vụ thanh toán phù hợp với nhu cầu khách hàng.
Các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử và công nghệ: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về hành vi người dùng, từ đó phát triển sản phẩm, nâng cao tính bảo mật và trải nghiệm người dùng.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, marketing và công nghệ thông tin: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình lý thuyết trong nghiên cứu hành vi người tiêu dùng và công nghệ thanh toán.
Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức chính sách: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các chính sách thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, đảm bảo an toàn và phát triển bền vững hệ thống thanh toán điện tử.
Câu hỏi thường gặp
Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định thanh toán bằng mã QR?
Cảm nhận sự bảo mật là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số hồi quy chuẩn hóa 0,412, cho thấy khách hàng rất quan tâm đến tính an toàn khi sử dụng phương thức này.Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính (thảo luận nhóm chuyên gia) và định lượng (khảo sát 268 khách hàng), sử dụng phần mềm SPSS để phân tích dữ liệu với các kỹ thuật như Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy đa biến và ANOVA.Có sự khác biệt nào về quyết định thanh toán mã QR theo nhóm tuổi không?
Có, nhóm tuổi từ 26-35 có xu hướng sử dụng thanh toán mã QR nhiều hơn so với các nhóm tuổi khác, điều này được kiểm định qua phân tích phương sai ANOVA.Ảnh hưởng xã hội tác động như thế nào đến quyết định sử dụng mã QR?
Ảnh hưởng xã hội có tác động tích cực nhưng mức độ thấp hơn so với các yếu tố cá nhân như bảo mật và tiện ích, phản ánh khách hàng ngày càng dựa vào trải nghiệm cá nhân hơn.Làm thế nào để nâng cao tỷ lệ sử dụng thanh toán mã QR tại các nhà hàng?
Cần tập trung nâng cao bảo mật, cải thiện trải nghiệm người dùng, đẩy mạnh truyền thông giáo dục khách hàng và tận dụng ảnh hưởng xã hội thông qua các chương trình khuyến mãi và ưu đãi.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến quyết định thanh toán bằng mã QR tại các nhà hàng tỉnh Đồng Nai: cảm nhận sự bảo mật, cảm nhận sự hữu ích, cảm nhận sự dễ sử dụng, ảnh hưởng xã hội và thái độ sử dụng.
- Cảm nhận sự bảo mật là yếu tố có tác động mạnh nhất, nhấn mạnh vai trò của an toàn thông tin trong thanh toán điện tử.
- Kết quả phân tích cho thấy sự khác biệt về quyết định thanh toán theo nhóm tuổi và thu nhập, giúp định hướng chiến lược tiếp cận khách hàng.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà hàng, nhà cung cấp dịch vụ và cơ quan quản lý xây dựng các giải pháp thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp nâng cao bảo mật, cải thiện trải nghiệm người dùng và mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực kinh doanh khác nhằm phát triển hệ sinh thái thanh toán mã QR bền vững.
Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp nhà hàng tại Đồng Nai nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao trải nghiệm thanh toán cho khách hàng, đồng thời phối hợp với các đơn vị công nghệ để đảm bảo an toàn và tiện lợi trong giao dịch.