Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động chơi hụi là một hình thức tín dụng phi chính thức phổ biến tại nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tại tỉnh Bạc Liêu, theo khảo sát với 738 cá nhân, có tới 61,38% người dân tham gia chơi hụi, chủ yếu nhằm huy động nhanh nguồn vốn cho các nhu cầu thiết yếu và tìm kiếm lợi ích tài chính hấp dẫn hơn so với gửi tiết kiệm truyền thống. Tuy nhiên, hoạt động này tiềm ẩn nhiều rủi ro, điển hình là các vụ “vỡ hụi” với thiệt hại lên đến gần 10 tỷ đồng tại địa phương. Vấn đề đặt ra là tại sao người dân vẫn tham gia dù rủi ro cao, và các yếu tố nào ảnh hưởng đến quyết định cũng như số tiền góp hụi của họ.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích ảnh hưởng của vốn xã hội (bao gồm mạng lưới xã hội chính thức và phi chính thức, lòng tin, sự hợp tác) và sự ưa thích rủi ro của cá nhân đến quyết định tham gia chơi hụi và số tiền góp hụi hàng tháng. Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2016, với dữ liệu thu thập từ các huyện, thị xã và thành phố trong tỉnh. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ các yếu tố tác động mà còn giúp đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả hoạt động chơi hụi, từ đó hỗ trợ phát triển tín dụng dân gian bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về hụi như một hình thức tín dụng phi chính thức, được định nghĩa là một nhóm cá nhân tự nguyện đóng góp tiền vào quỹ chung và lần lượt nhận vốn theo thứ tự hoặc đấu giá. Lý thuyết của Besley, Coate và Loury (1993) được sử dụng để giải thích động cơ tham gia hụi, trong đó hụi giúp cá nhân tiết kiệm hiệu quả hơn so với tự tiết kiệm, đồng thời có thể giảm thiểu rủi ro tài chính trong cuộc sống. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Vốn xã hội: Bao gồm mạng lưới xã hội chính thức (như các nhóm, tổ chức, hiệp hội), mạng lưới phi chính thức (bạn bè thân thiết), lòng tin và sự hợp tác giữa các cá nhân.
  • Sự ưa thích rủi ro: Được đo lường qua các biến giả phân loại cá nhân là sợ rủi ro, bàng quan hoặc thích rủi ro, dựa trên mô hình lựa chọn giữa các phương án có mức độ rủi ro khác nhau.
  • Quyết định tham gia hụi và số tiền góp hụi hàng tháng: Là các biến phụ thuộc chính trong mô hình nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ 738 cá nhân trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng tại 7 huyện, thị xã và thành phố. Bảng câu hỏi khảo sát gồm 4 phần: thông tin cá nhân và hộ gia đình, hoạt động chơi hụi, vốn xã hội và sự ưa thích rủi ro.

Phân tích dữ liệu sử dụng hai mô hình kinh tế lượng:

  • Mô hình Probit để phân tích ảnh hưởng của vốn xã hội và sự ưa thích rủi ro đến quyết định tham gia hụi (biến nhị phân).
  • Mô hình Tobit để phân tích ảnh hưởng các yếu tố trên đến số tiền góp hụi hàng tháng (biến liên tục, không âm).

Các biến độc lập bao gồm vốn xã hội (mạng lưới xã hội chính thức và phi chính thức, lòng tin, sự hợp tác), sự ưa thích rủi ro (biến giả RR_1 và RR_2), cùng các biến kiểm soát đặc tính cá nhân (tuổi, giới tính, nghề nghiệp, thu nhập) và đặc điểm hộ gia đình (tuổi chủ hộ, giới tính chủ hộ, thu nhập hộ, số thành viên). Phương pháp thống kê mô tả cũng được sử dụng để mô tả thực trạng tham gia hụi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia hụi cao và mục đích đa dạng: 61,38% người dân tham gia chơi hụi, trong đó 24,28% nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu, 34,28% tìm kiếm lợi ích lãi suất hấp dẫn hơn gửi tiết kiệm.

  2. Ảnh hưởng tích cực của vốn xã hội phi chính thức và lòng tin: Cá nhân có mạng lưới xã hội phi chính thức rộng hơn (số lượng bạn thân nhiều) và có lòng tin vào người xung quanh có xác suất tham gia hụi cao hơn, đồng thời số tiền góp hụi cũng lớn hơn. Ví dụ, mạng lưới phi chính thức có hệ số hồi quy dương và có ý nghĩa thống kê trong cả mô hình Probit và Tobit.

  3. Sự ưa thích rủi ro thúc đẩy tham gia hụi: Những cá nhân bàng quan hoặc thích rủi ro có xác suất tham gia hụi cao hơn so với người sợ rủi ro, đồng thời góp số tiền lớn hơn. Kết quả này được hỗ trợ bởi các biến giả RR_1 và RR_2 có hệ số dương và ý nghĩa thống kê.

  4. Ảnh hưởng tiêu cực của mạng lưới xã hội chính thức và sự hợp tác: Việc tham gia nhiều nhóm/tổ chức chính thức lại làm giảm xác suất tham gia hụi, và cá nhân có tinh thần hợp tác cao có xu hướng tham gia hụi với số tiền thấp hơn. Đây là điểm khác biệt so với nhiều nghiên cứu trước đây.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy vốn xã hội phi chính thức và lòng tin đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy cá nhân tham gia chơi hụi, phù hợp với lý thuyết rằng hụi chủ yếu hình thành dựa trên các mối quan hệ thân thiết và lòng tin lẫn nhau. Sự ưa thích rủi ro cũng là yếu tố then chốt, khi những người chấp nhận rủi ro cao hơn sẵn sàng tham gia và góp nhiều tiền hơn, phản ánh tính chất rủi ro tiềm ẩn của hụi.

Mặt khác, tác động tiêu cực của mạng lưới xã hội chính thức và sự hợp tác có thể do các nhóm chính thức thường có các quy định nghiêm ngặt, hạn chế sự linh hoạt trong chơi hụi hoặc tạo ra sự cạnh tranh về nguồn vốn. Số liệu cũng cho thấy cá nhân hợp tác nhiều có xu hướng góp ít tiền hơn, có thể do họ ưu tiên các hình thức hỗ trợ cộng đồng khác thay vì chơi hụi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tương quan giữa các biến vốn xã hội, sự ưa thích rủi ro và quyết định tham gia, cũng như bảng hồi quy chi tiết các mô hình Probit và Tobit để minh họa mức độ ảnh hưởng và ý nghĩa thống kê của từng biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển mạng lưới xã hội phi chính thức: Khuyến khích xây dựng các mối quan hệ bạn bè thân thiết, tạo điều kiện cho người dân mở rộng mạng lưới xã hội phi chính thức nhằm tăng cường lòng tin và khả năng tiếp cận hụi. Chủ thể thực hiện: các tổ chức cộng đồng, chính quyền địa phương. Thời gian: 1-2 năm.

  2. Tuyên truyền nâng cao nhận thức về rủi ro và quản lý tài chính cá nhân: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo giúp người dân hiểu rõ rủi ro khi tham gia hụi, từ đó có quyết định phù hợp và giảm thiểu thiệt hại. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, các tổ chức phi chính phủ. Thời gian: liên tục.

  3. Xây dựng cơ chế giám sát và hỗ trợ pháp lý cho hoạt động chơi hụi: Hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường kiểm tra, xử lý các vụ “vỡ hụi” để bảo vệ quyền lợi người tham gia, tạo môi trường chơi hụi an toàn hơn. Chủ thể thực hiện: cơ quan quản lý nhà nước. Thời gian: 2-3 năm.

  4. Khuyến khích phát triển các hình thức tín dụng dân gian có kiểm soát: Phát triển các mô hình hụi có lãi minh bạch, có sự tham gia giám sát của các tổ chức tài chính vi mô để giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả huy động vốn. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách, tổ chức tài chính vi mô. Thời gian: 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tín dụng phi chính thức, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm phát triển tín dụng dân gian an toàn.

  2. Các tổ chức tài chính vi mô và ngân hàng chính sách: Tham khảo để thiết kế các sản phẩm tín dụng phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của người dân, đồng thời giảm thiểu rủi ro tín dụng.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế phát triển, tài chính vi mô: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực nghiệm về vốn xã hội, sự ưa thích rủi ro và tín dụng phi chính thức, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng và người dân tham gia chơi hụi: Nâng cao nhận thức về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia và quản lý rủi ro, từ đó có lựa chọn sáng suốt khi tham gia hụi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao người dân vẫn tham gia chơi hụi dù rủi ro cao?
    Người dân tham gia hụi vì nhu cầu huy động vốn nhanh, lợi ích lãi suất hấp dẫn và mạng lưới xã hội thân thiết tạo lòng tin. Nghiên cứu cho thấy những người bàng quan hoặc thích rủi ro có xu hướng tham gia nhiều hơn.

  2. Vốn xã hội ảnh hưởng thế nào đến quyết định tham gia hụi?
    Vốn xã hội phi chính thức và lòng tin có tác động tích cực, giúp cá nhân dễ dàng tiếp cận và tham gia hụi. Ngược lại, mạng lưới xã hội chính thức có thể gây tác động tiêu cực do quy định nghiêm ngặt.

  3. Sự ưa thích rủi ro được đo lường như thế nào trong nghiên cứu?
    Sử dụng mô hình lựa chọn giữa các phương án có mức độ rủi ro khác nhau, phân loại cá nhân thành sợ rủi ro, bàng quan hoặc thích rủi ro dựa trên hệ số sợ rủi ro ước lượng từ các quyết định lựa chọn.

  4. Số tiền góp hụi hàng tháng bị ảnh hưởng bởi những yếu tố nào?
    Ngoài vốn xã hội phi chính thức và lòng tin, sự ưa thích rủi ro cũng ảnh hưởng tích cực đến số tiền góp hụi. Người có mạng lưới bạn bè rộng và thích rủi ro thường góp nhiều hơn.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro khi tham gia chơi hụi?
    Cần tăng cường nhận thức về rủi ro, xây dựng cơ chế giám sát pháp lý, phát triển các mô hình hụi minh bạch và hỗ trợ pháp lý cho người tham gia, đồng thời phát triển mạng lưới xã hội phi chính thức để tăng lòng tin.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định vốn xã hội phi chính thức và sự ưa thích rủi ro là những yếu tố quan trọng thúc đẩy quyết định tham gia và số tiền góp hụi của cá nhân tại tỉnh Bạc Liêu.
  • Mạng lưới xã hội chính thức và sự hợp tác có tác động tiêu cực đến quyết định tham gia hụi và số tiền góp.
  • Hoạt động chơi hụi phổ biến với 61,38% người dân tham gia, chủ yếu nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu và tìm kiếm lợi ích tài chính.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào phát triển mạng lưới xã hội phi chính thức, nâng cao nhận thức rủi ro, hoàn thiện pháp lý và phát triển mô hình tín dụng dân gian an toàn.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về tín dụng phi chính thức và vai trò của vốn xã hội trong phát triển kinh tế địa phương.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý, tổ chức tài chính và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả và an toàn của hoạt động chơi hụi, góp phần phát triển tín dụng dân gian bền vững.