Nghiên Cứu Vốn Xã Hội, Sự Ưa Thích Rủi Ro và Quyết Định Chơi Hụi Tại Tỉnh Bạc Liêu

Hụi (rosca) đã tồn tại lâu đời trên thế giới và phổ biến ở các nước đang phát triển. Các nghiên cứu của Geertz (1962) và Ardener (1964) cho thấy hụi xuất hiện ở nhiều quốc gia châu Á, Mỹ Latinh và châu Phi. Tại Việt Nam, hụi là một hình thức tín dụng dân gian quan trọng, đặc biệt ở khu vực nông thôn. Hụi giúp huy động vốn nhàn rỗi từ nhiều cá nhân để cung cấp cho người cần vốn, góp phần vào phát triển kinh tế địa phương.

Ưu điểm của hụi là huy động vốn nhanh chóng, linh hoạt, không yêu cầu thủ tục phức tạp. Tuy nhiên, hụi cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro như nguy cơ vỡ hụi, rủi ro tài chính, chi phí cơ hội của thời gian và thông tin bất cân xứng. Besley, Coate và Loury (1993) chỉ ra rằng hụi đấu giá chỉ giải quyết được rủi ro "không lặp lại". Lê Khương Ninh và Cao Văn Hơn (2012b) nhấn mạnh rủi ro do thông tin bất cân xứng và hạn chế khả năng cưỡng chế.

Thực tế cho thấy số vụ "giựt hụi", "vỡ hụi" ngày càng phổ biến, cả ở thành thị và nông thôn. Vụ "vỡ hụi" lớn ở Long Điền Tây, Bạc Liêu (2014) với số tiền lên đến gần 10 tỷ đồng là một ví dụ điển hình. Hơn 200 người dân, chủ yếu là nông hộ nghèo, mất trắng số tiền tích cóp. Nhiều người còn lâm vào cảnh nợ nần do vay mượn để "nuôi hụi". Sự việc này cho thấy rủi ro và hậu quả nghiêm trọng của việc chơi hụi.

Rủi ro trong hụi xuất phát từ thông tin bất cân xứng (Lê Khương Ninh và Cao Văn Hơn, 2012b), hạn chế trong khả năng cưỡng chế (Besley, Coute và Loury, 1993), và sự quản lý lỏng lẻo. Lựa chọn ngược và rủi ro đạo đức cũng góp phần làm tăng nguy cơ vỡ hụi. Cần có các biện pháp kiểm soát và quản lý rủi ro để bảo vệ quyền lợi của người tham gia hụi.

Hậu quả của vỡ hụi không chỉ dừng lại ở thiệt hại về tài chính mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến mối quan hệ xã hội, sự tin tưởng lẫn nhau trong cộng đồng. Thiệt hại tài chính khiến nhiều gia đình lâm vào cảnh khó khăn, nợ nần chồng chất. Điều này ảnh hưởng đến cuộc sống, sinh hoạt và sự phát triển của các thành viên trong gia đình.

Mạng lưới xã hội chính thức bao gồm sự tham gia vào các tổ chức, hiệp hội. Theo kết quả nghiên cứu, việc tham gia vào các nhóm/tổ chức/hiệp hội có thể tác động tiêu cực đến quyết định tham gia hụi của các cá nhân. Điều này có thể do những người có mạng lưới xã hội chính thức rộng lớn có nhiều kênh tiếp cận vốn khác như tổ chức tín dụng hoặc ngân hàng

Mạng lưới xã hội không chính thức, dựa trên quan hệ cá nhân như bạn bè, người thân, có ảnh hưởng lớn đến quyết định tham gia hụi. Lòng tin vào những người xung quanh làm tăng khả năng tham gia hụi. Ngược lại, nếu không tin tưởng vào những người xung quanh, người dân sẽ e ngại tham gia hụi do lo sợ rủi ro bể hụi. Sự tin tưởng là yếu tố then chốt để xây dựng và duy trì quan hệ trong hụi.

Sự hợp tác là một thành phần quan trọng của vốn xã hội. Nghiên cứu này chỉ ra rằng những cá nhân có tinh thần hợp tác cùng người khác lại có xu hướng tham gia hụi với số tiền thấp hơn những người khác. Điều này có thể là do người có tinh thần hợp tác cao có xu hướng chia sẻ rủi ro và tìm kiếm các giải pháp tài chính an toàn hơn.

Các nghiên cứu trước đây thường chỉ sử dụng biến nhị phân để đo lường thái độ đối với rủi ro (sợ hay không sợ rủi ro). Nghiên cứu này sử dụng phương pháp đo lường chi tiết hơn để đánh giá mức độ ưa thích rủi ro (cao hay thấp) của các cá nhân. Điều này giúp làm rõ hơn ảnh hưởng của mức độ ưa thích rủi ro đến quyết định tham gia hụi.

Những người có thái độ bàng quan với rủi ro và thích rủi ro sẽ có xác suất tham gia hụi cao hơn. Họ cảm nhận thấy lợi ích kinh tế từ hụi hấp dẫn hơn nhiều so với việc tự tiết kiệm hoặc gửi tiền vào các tổ chức tín dụng. Do đó, họ bất chấp rủi ro tài chính để tham gia.

Những người chấp nhận rủi ro có xu hướng góp hụi với số tiền lớn hơn. Họ nhìn thấy tiềm năng lợi nhuận cao hơn từ hụi và sẵn sàng chấp nhận rủi ro để đạt được mục tiêu. Ngược lại, những người sợ rủi ro thường góp hụi với số tiền nhỏ hơn hoặc không tham gia hụi.

Cần tăng cường kiểm soát rủi ro trong hoạt động hụi. Các biện pháp bao gồm: xây dựng quy tắc rõ ràng, minh bạch về hoạt động hụi; tăng cường giám sát và kiểm tra hoạt động của chủ hụi; thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả; khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm hụi.

Cần phát triển các kênh tài chính vi mô để cung cấp các sản phẩm và dịch vụ tài chính phù hợp cho người dân có thu nhập thấp. Các kênh này cần có lãi suất hợp lý, thủ tục đơn giản và dễ tiếp cận. Điều này sẽ giúp người dân giảm sự phụ thuộc vào hụi và có nhiều lựa chọn tài chính an toàn hơn.

Cần nâng cao nhận thức và kiến thức về tài chính cho người dân, đặc biệt là về rủi ro và lợi ích của các hình thức đầu tư khác nhau. Cung cấp thông tin về các kênh tín dụng, tiết kiệm và bảo hiểm chính thức. Giúp người dân có khả năng đưa ra quyết định tài chính sáng suốt và giảm thiểu rủi ro.

Nghiên cứu này đóng góp vào việc hiểu rõ hơn về vai trò của vốn xã hội và sự ưa thích rủi ro trong quyết định tham gia hụi. Hạn chế của nghiên cứu là chỉ tập trung vào hình thức hụi có lãi và địa bàn tỉnh Bạc Liêu. Kết quả nghiên cứu có thể không áp dụng cho các địa phương khác.

Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi xem xét sang các hình thức hụi khác, cũng như nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố khác. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về hoạt động hụi và đưa ra các giải pháp phù hợp để phát triển hình thức tín dụng này một cách bền vững.