Phân Tích Thực Nghiệm Hiệu Ứng Bầy Đàn Trên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

Trong tài chính hành vi, bầy đàn được sử dụng để mô tả sự tương quan trong giao dịch do tương tác giữa các nhà đầu tư. Hành vi này được xem là hợp lý đối với các nhà đầu tư ít kinh nghiệm, thường bắt chước theo kinh nghiệm tài chính hoặc hành động của các nhà đầu tư thành công. Hậu quả là tạo ra các mẫu hành vi có mối tương quan giữa các cá nhân và tạo ra hệ thống ra quyết định sai lầm (Bikhchandani et al.). Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư là rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro.

Có hai con đường chính để kiểm định hành vi bầy đàn trong thị trường tài chính. Một là tập trung vào hành vi đồng chuyển động, đo lường các tương quan động. Ví dụ, Corsetti et al. (2005) tìm thấy sự lây lan và phụ thuộc lẫn nhau giữa các thị trường chứng khoán Châu Á. Hai là tập trung vào độ phân tán tương quan chéo của tỷ suất sinh lợi chứng khoán để đáp ứng với những thay đổi liên tục của điều kiện thị trường. Các nhà nghiên cứu dự đoán rằng các nhà đầu tư ở các thị trường mới nổi có nhiều khả năng biểu lộ hành vi bầy đàn.

Chiang và Zheng (2010) đã điều chỉnh phương pháp đo lường hành vi bầy đàn bằng cách kiểm định độ phân tán tỷ suất sinh lợi chứng khoán chéo trong mối liên quan với một tập hợp các biến giải thích, bao gồm tỷ suất sinh lợi chứng khoán nội địa tuyệt đối, điều kiện thị trường nội địa quá độ, và những ảnh hưởng của thị trường nước ngoài. Nghiên cứu của họ xác định tầm quan trọng của thị trường Mỹ trong việc kiểm định hành vi bầy đàn thị trường địa phương.

Mô hình của Chang et al. (2000) (CCK) là một trong những phương pháp tiếp cận đầu tiên để đo lường hiệu ứng bầy đàn bằng cách sử dụng độ phân tán tỷ suất sinh lợi. Mô hình này dựa trên giả định rằng khi các nhà đầu tư có hành vi bầy đàn, độ phân tán của tỷ suất sinh lợi sẽ giảm, bởi vì họ có xu hướng di chuyển theo cùng một hướng. Bảng 4-1 trong tài liệu gốc trình bày kết quả đo lường hành vi bầy đàn theo phương pháp này.

Mô hình của Chiang và Zheng (2010) (CZ) là một cải tiến so với mô hình CCK bằng cách xem xét ảnh hưởng của các yếu tố thị trường nước ngoài, cụ thể là thị trường Mỹ. CZ cho rằng hành vi bầy đàn ở các thị trường địa phương có thể bị ảnh hưởng bởi các sự kiện và thông tin từ thị trường Mỹ. Mô hình này sử dụng một mô hình hồi quy để phân tích tác động của các biến số thị trường Mỹ đến độ phân tán tỷ suất sinh lợi ở thị trường địa phương. Bảng 4-2 trong tài liệu gốc trình bày kết quả đo lường hành vi bầy đàn theo phương pháp này.

Phân tích hồi quy được sử dụng để kiểm định mối quan hệ giữa các yếu tố thị trường và hiệu ứng bầy đàn. Biến phụ thuộc là độ phân tán của tỷ suất sinh lợi chứng khoán, và các biến độc lập bao gồm tỷ suất sinh lợi thị trường, độ biến động thị trường và các yếu tố từ thị trường Mỹ. Các hệ số hồi quy được ước lượng và kiểm định để xác định ý nghĩa thống kê của chúng. Kết quả phân tích hồi quy được trình bày trong các bảng 4-3, 4-4 và 4-5 của tài liệu gốc.

Nghiên cứu tiến hành kiểm định ảnh hưởng của thị trường Mỹ bằng cách thêm các biến số liên quan đến thị trường Mỹ vào mô hình hồi quy. Kết quả cho thấy sự hình thành bầy đàn ở thị trường Việt Nam cũng bị ảnh hưởng bởi những điều kiện thị trường ở Mỹ trong giai đoạn mẫu 2006 – 2012. Tuy nhiên, vai trò của thị trường Mỹ lại trở nên suy yếu khi phân tích trong những điều kiện thị trường khác nhau.

Nghiên cứu kiểm tra hành vi bầy đàn trong các điều kiện thị trường khác nhau, chẳng hạn như thị trường tăng và giảm, cũng như trong giai đoạn trầm lắng và hỗn loạn. Kết quả cho thấy vai trò của thị trường Mỹ có thể suy yếu trong các điều kiện này. Điều này có thể là do các nhà đầu tư địa phương tập trung hơn vào các yếu tố trong nước khi thị trường biến động mạnh.

Nghiên cứu sử dụng một điểm ngưỡng tại cột mốc 31/03/2009 để xem xét sức ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tín dụng Mỹ năm 2008 đến thị trường nội địa. Bằng chứng cho thấy thị trường chứng khoán Việt Nam biểu lộ hành vi bầy đàn khi cuộc khủng hoảng diễn ra. Trong trường hợp này tác động của thị trường Mỹ cũng không có ý nghĩa thống kê.

Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể trong hành vi bầy đàn giữa các giai đoạn thị trường tăng và giảm điểm. Các nhà đầu tư có xu hướng bầy đàn nhiều hơn khi thị trường giảm điểm, có thể do tâm lý lo sợ và bán tháo. Điều này phù hợp với lý thuyết tài chính hành vi, cho rằng các nhà đầu tư thường phản ứng mạnh hơn với các tin xấu so với các tin tốt.

Tâm lý lo sợ và bán tháo có thể là một yếu tố quan trọng thúc đẩy hành vi bầy đàn trong giai đoạn thị trường giảm điểm. Khi thị trường giảm, các nhà đầu tư có xu hướng hoảng loạn và bán cổ phiếu của họ, bất kể giá trị thực của cổ phiếu. Điều này có thể dẫn đến một vòng xoáy giảm giá, khi càng nhiều nhà đầu tư bán, giá cổ phiếu càng giảm.

Bảng 4-6 trình bày kết quả kiểm định giả thuyết về sự tương đồng giữa các giai đoạn. Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể giữa giai đoạn thị trường tăng và giảm điểm. Điều này có nghĩa là các nhà đầu tư phản ứng khác nhau trong hai giai đoạn này.

Hành vi bầy đàn có xu hướng mạnh hơn trong giai đoạn thị trường hỗn loạn, có thể do sự bất ổn và thiếu thông tin. Trong giai đoạn này, các nhà đầu tư có thể dựa nhiều hơn vào hành động của người khác để đưa ra quyết định đầu tư, vì họ không chắc chắn về giá trị thực của tài sản.

Sự bất ổn và thiếu thông tin có thể là yếu tố quan trọng thúc đẩy hành vi bầy đàn trong giai đoạn thị trường hỗn loạn. Khi thị trường biến động mạnh và thông tin không rõ ràng, các nhà đầu tư có thể cảm thấy khó khăn trong việc đánh giá giá trị thực của tài sản và đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.

Bảng 4-8 kiểm định sự khác biệt giữa các hệ số bầy đàn trong thời kỳ khủng hoảng và trầm lắng: γ3 - γ4 = 0.

Các nhà đầu tư cần nhận thức được hành vi bầy đàn và đưa ra quyết định đầu tư dựa trên phân tích cẩn thận thay vì chỉ đơn thuần bắt chước người khác. Việc phân tích kỹ lưỡng các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp và thị trường có thể giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn và tránh bị ảnh hưởng bởi hành vi bầy đàn.

Các nhà quản lý thị trường nên theo dõi hành vi bầy đàn và thực hiện các biện pháp để giảm thiểu tác động tiêu cực của nó. Các biện pháp này có thể bao gồm tăng cường tính minh bạch của thị trường, cung cấp thông tin chính xác và kịp thời cho các nhà đầu tư, và thực hiện các biện pháp để ngăn chặn các hành vi thao túng thị trường.

Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc khám phá các yếu tố thúc đẩy hành vi bầy đàn và phát triển các mô hình để dự đoán hành vi bầy đàn. Nghiên cứu cũng có thể xem xét tác động của hành vi bầy đàn đến hiệu quả thị trường và sự ổn định tài chính.