Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, với diện tích rừng và đất có rừng khoảng 5.978,69 ha, trong đó rừng phòng hộ chiếm 68,97% và rừng sản xuất chiếm 31,03%, là khu vực có tài nguyên rừng phong phú nhưng cũng đối mặt với nguy cơ cháy rừng cao do điều kiện khí hậu khô hạn và địa hình phức tạp. Từ năm 2008 đến 2018, trên địa bàn thành phố đã xảy ra 6 vụ cháy rừng với tổng diện tích thiệt hại lên tới 27,4 ha, chủ yếu là rừng keo và phi lao trên cát. Công tác phòng cháy, chữa cháy rừng (PCCCR) tại đây được tổ chức với sự tham gia của nhiều bên liên quan như Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Biên phòng, chính quyền địa phương và người dân, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn về vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp giữa các bên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp của các bên liên quan trong công tác PCCCR tại thành phố Đồng Hới. Nghiên cứu tập trung phân tích đặc điểm tài nguyên rừng, tình hình cháy rừng, xác định các bên liên quan, đánh giá vai trò và trách nhiệm của từng bên, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác PCCCR. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các xã Thu Đức, Bảo Ninh, phường Đồng Sơn và phường Hải Thành, trong khoảng thời gian từ năm 2014 đến 2019.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ rừng, giảm thiểu thiệt hại do cháy rừng gây ra mà còn góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái tại địa phương. Các chỉ số như diện tích rừng phòng hộ, số vụ cháy rừng và kinh phí đầu tư PCCCR được sử dụng làm metrics đánh giá hiệu quả công tác quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý tài nguyên rừng và mô hình quản trị đa bên liên quan (multi-stakeholder governance). Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài nguyên chung: Nhấn mạnh vai trò của cộng đồng và các bên liên quan trong việc bảo vệ và sử dụng bền vững tài nguyên rừng, đặc biệt trong phòng cháy chữa cháy rừng.

  2. Mô hình phối hợp liên ngành trong PCCCR: Tập trung vào sự phối hợp giữa các lực lượng chức năng như Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Biên phòng và chính quyền địa phương nhằm nâng cao hiệu quả phòng cháy chữa cháy.

Các khái niệm chính bao gồm: vai trò và trách nhiệm của các bên liên quan, sự phối hợp liên ngành, công tác tuyên truyền và tổ chức lực lượng PCCCR, cũng như các yếu tố thuận lợi và khó khăn trong công tác này.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu thống kê về diện tích rừng, số vụ cháy rừng, kinh phí đầu tư PCCCR từ UBND thành phố Đồng Hới, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Bình và Hạt Kiểm lâm thành phố Đồng Hới giai đoạn 2008-2018.
  • Phỏng vấn sâu 12 cán bộ lãnh đạo và chuyên viên thuộc các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội và người dân địa phương.
  • Thảo luận nhóm với đại diện các thôn, tổ dân phố và các tổ chức chính trị xã hội tại 4 xã, phường nghiên cứu.
  • Khảo sát nhanh 50 người dân tại các địa bàn có rừng và nguy cơ cháy cao.

Cỡ mẫu phỏng vấn được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và đa chiều, tập trung vào các bên liên quan trực tiếp trong công tác PCCCR. Phân tích dữ liệu sử dụng công cụ SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất giải pháp phù hợp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2018 đến tháng 11/2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm tài nguyên rừng và tình hình cháy rừng: Thành phố Đồng Hới có tổng diện tích rừng và đất có rừng là 5.978,69 ha, trong đó rừng phòng hộ chiếm 68,97% (khoảng 4.900,75 ha) và rừng sản xuất chiếm 31,03% (khoảng 1.831,22 ha). Từ 2008 đến 2018, đã xảy ra 6 vụ cháy rừng với tổng diện tích thiệt hại 27,4 ha, trong đó 3 vụ xảy ra trong giai đoạn 2014-2018 với diện tích thiệt hại 12,8 ha.

  2. Tổ chức lực lượng PCCCR: Trên địa bàn có 15 Ban chỉ đạo PCCCR với 52 tổ, đội PCCCR cơ sở, thu hút 517 người tham gia. Tuy nhiên, hệ thống chòi canh lửa hiện tại còn thiếu và xuống cấp, nhiều chòi canh lửa kiên cố không còn phát huy hiệu quả.

  3. Vai trò và sự phối hợp của các bên liên quan: Kiểm lâm là lực lượng nòng cốt trong công tác PCCCR, phối hợp với Công an, Quân sự, Biên phòng và chính quyền địa phương. Người dân tham gia chủ yếu qua các tổ đội PCCCR tại cơ sở. Tuy nhiên, vai trò, trách nhiệm của các bên chưa được phân định rõ ràng, sự phối hợp còn lúng túng, thiếu thường xuyên và liên tục.

  4. Kinh phí và trang thiết bị PCCCR: Tổng kinh phí đầu tư PCCCR giai đoạn 2014-2018 là khoảng 1,247 tỷ đồng, trong đó Hạt Kiểm lâm thành phố chiếm phần lớn với 717 triệu đồng. Trang thiết bị còn thiếu thốn, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phòng cháy chữa cháy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các vụ cháy rừng là do điều kiện khí hậu khô hạn, địa hình phức tạp và sự chủ quan trong công tác phòng cháy. So với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á, sự tham gia của cộng đồng và phối hợp liên ngành tại Đồng Hới còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng. Việc thiếu hệ thống chòi canh lửa kiên cố và trang thiết bị hiện đại làm giảm hiệu quả phát hiện và dập tắt cháy kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số vụ cháy rừng theo năm, bảng phân bổ diện tích rừng theo loại và đơn vị chủ rừng, cũng như bảng tổng hợp kinh phí đầu tư PCCCR. Các kết quả này cho thấy cần thiết phải nâng cao nhận thức, tăng cường phối hợp và đầu tư trang thiết bị để giảm thiểu thiệt hại do cháy rừng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về PCCCR: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông, loa phát thanh, tổ chức hội thảo, tập huấn cho người dân và các bên liên quan nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong công tác phòng cháy. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể là UBND thành phố và các xã, phường.

  2. Xây dựng và củng cố lực lượng PCCCR cơ sở: Tổ chức đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho các tổ đội PCCCR, đồng thời tăng cường số lượng và chất lượng lực lượng nòng cốt tại các địa phương. Thời gian 18 tháng, do Hạt Kiểm lâm phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  3. Hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ PCCCR: Ban hành các chính sách khuyến khích, hỗ trợ tài chính, vật chất cho các bên tham gia PCCCR, đặc biệt là người dân và lực lượng cơ sở. Thời gian 24 tháng, do UBND tỉnh và các sở ngành liên quan chủ trì.

  4. Đầu tư trang thiết bị và cơ sở hạ tầng PCCCR: Nâng cấp hệ thống chòi canh lửa, bổ sung thiết bị chữa cháy hiện đại, xây dựng các đường băng cản lửa và biển báo phòng cháy tại các khu vực trọng điểm. Thời gian 24 tháng, do Hạt Kiểm lâm và Ban quản lý rừng phòng hộ phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát PCCCR: Thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên giữa các lực lượng chức năng, tổ chức các cuộc họp định kỳ, xây dựng hệ thống giám sát và báo cáo kịp thời. Thời gian liên tục, do UBND thành phố chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài nguyên rừng và PCCCR: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức phối hợp giữa các bên trong công tác phòng cháy chữa cháy rừng, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, tổ chức lực lượng và triển khai các hoạt động tuyên truyền, vận động người dân tham gia PCCCR.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý tài nguyên rừng, môi trường: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích vai trò các bên liên quan và đề xuất giải pháp thực tiễn trong lĩnh vực PCCCR.

  4. Người dân và cộng đồng sống gần rừng: Nâng cao nhận thức về tác hại của cháy rừng, vai trò của cộng đồng trong phòng cháy chữa cháy, từ đó chủ động tham gia và phối hợp với các lực lượng chức năng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác phòng cháy chữa cháy rừng ở Đồng Hới còn gặp nhiều khó khăn?
    Khó khăn chủ yếu do vai trò và trách nhiệm của các bên liên quan chưa rõ ràng, sự phối hợp chưa thường xuyên, thiếu trang thiết bị và lực lượng cơ sở còn yếu. Ví dụ, hệ thống chòi canh lửa xuống cấp làm giảm khả năng phát hiện sớm cháy rừng.

  2. Các bên liên quan nào tham gia công tác PCCCR tại Đồng Hới?
    Bao gồm Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Biên phòng, chính quyền các cấp và người dân địa phương. Kiểm lâm giữ vai trò nòng cốt, phối hợp với các lực lượng khác và cộng đồng trong công tác phòng cháy.

  3. Kinh phí đầu tư cho PCCCR tại Đồng Hới được phân bổ như thế nào?
    Giai đoạn 2014-2018, tổng kinh phí khoảng 1,247 tỷ đồng, trong đó Hạt Kiểm lâm thành phố chiếm phần lớn với 717 triệu đồng, còn lại phân bổ cho các đơn vị khác như Chi nhánh Lâm nghiệp và Ban quản lý rừng phòng hộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong PCCCR?
    Thông qua tuyên truyền nâng cao nhận thức, tổ chức các tổ đội PCCCR tại cơ sở, hỗ trợ chính sách và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia. Ví dụ, các tổ đội PCCCR tại 15 xã, phường đã thu hút hơn 500 người tham gia.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để cải thiện hiệu quả PCCCR?
    Bao gồm tăng cường tuyên truyền pháp luật, củng cố lực lượng cơ sở, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, đầu tư trang thiết bị và tăng cường phối hợp liên ngành. Các giải pháp này được xây dựng dựa trên phân tích SWOT và ý kiến chuyên gia.

Kết luận

  • Thành phố Đồng Hới có tài nguyên rừng phong phú với diện tích rừng phòng hộ chiếm gần 69%, nhưng đối mặt với nguy cơ cháy rừng cao do điều kiện tự nhiên và khí hậu.
  • Công tác PCCCR hiện nay có sự tham gia của nhiều bên liên quan nhưng còn nhiều hạn chế về vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp.
  • Các vụ cháy rừng trong giai đoạn 2008-2018 tuy không nhiều nhưng gây thiệt hại đáng kể, đòi hỏi nâng cao hiệu quả công tác phòng cháy.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể về tuyên truyền, tổ chức lực lượng, chính sách, trang thiết bị và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả PCCCR.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả công tác PCCCR tại địa phương.

Call to action: Các cơ quan quản lý, tổ chức và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nhằm bảo vệ tài nguyên rừng, giảm thiểu thiệt hại do cháy rừng, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái tại thành phố Đồng Hới.