I. Tổng Quan Nghiên Cứu Thi Hành Án Hành Chính Tại TP
Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức luôn được chú trọng. Hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính tại Tòa án ngày càng được phát huy, số lượng vụ án tăng lên. Điều này đòi hỏi cơ quan hành chính phải nâng cao năng lực quản lý. Tuy nhiên, việc ban hành bản án, quyết định của Tòa án chưa phải là mục đích cuối cùng, mà là khi bản án, quyết định đó được thi hành trên thực tế thông qua hoạt động thi hành án hành chính. Đây là hoạt động phức tạp và nhạy cảm vì người phải thi hành án là cơ quan hành chính nhà nước. Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến việc xây dựng, hoàn thiện thể chế về THAHC. Hiện nay, công tác THAHC đang là vấn đề "nóng" đặt ra cho ngành Tư pháp. Tình trạng không chấp hành nghiêm bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính của một số cơ quan hành chính nhà nước vẫn còn, điều đó làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan nhà nước, gây bức xúc, khiếu kiện kéo dài của người dân. Do vậy, việc nghiên cứu về công tác THAHC từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh là một đề tài có ý nghĩa về mặt khoa học và thực tiễn.
1.1. Tính cấp thiết của nghiên cứu thi hành án hành chính
Việc nghiên cứu thi hành án hành chính là vô cùng cấp thiết trong bối cảnh hiện nay. Mặc dù Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt, kỷ luật, kỷ cương của các cơ quan hành chính nhà nước trong việc chấp hành các bản án, quyết định hành chính có hiệu lực pháp luật còn chưa có chuyển biến rõ rệt. Tình trạng không chấp hành nghiêm bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính của một số cơ quan hành chính nhà nước vẫn còn, điều đó làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan nhà nước, gây bức xúc, khiếu kiện kéo dài của người dân. Từ sự cấp thiết này, ngày 08/6/2018, Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 1305/QĐ- BTP về việc phê duyệt danh mục đặt hàng nhiệm vụ khoa học cấp Bộ, trong đó có đề tài “Thực trạng công tác thi hành án hành chính và định hướng hoàn thiện pháp luật về thi hành án hành chính ở Việt Nam”.
1.2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu thi hành án hành chính
Luận văn nghiên cứu pháp luật về THAHC, thông qua thực tiễn THAHC tại thành phố Hồ Chí Minh để từ đó làm rõ những vấn đề lý luận về THAHC, đánh giá đúng thực trạng thi hành pháp luật về THAHC. Đề xuất định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về THAHC ở Việt Nam trong giai đoạn mới. Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung pháp luật về THAHC. Nghiên cứu những vấn đề lý luận về THAHC, thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật, những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân. Đề xuất những định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả của THAHC.
II. Khái Niệm Đặc Điểm Thi Hành Án Hành Chính Nghiên Cứu
Khái niệm thi hành án hành chính còn tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau. Theo Từ điển tiếng Việt, "thi hành" là làm cho thành hiện thực điều đã quyết định. Từ khái niệm này có thể khái quát "thi hành án" là việc đưa các bản án, quyết định của Tòa án, cơ quan có thẩm quyền khác ra thi hành trên thực tế. Theo Nghị định số 71 thì “Thi hành án hành chính là việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án hành chính được thi hành quy định tại Điều 309 Luật tố tụng hành chính, trừ quyết định về phần tài sản trong bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính”. Như vậy, văn bản pháp luật duy nhất có đưa ra khái niệm về “thi hành án hành chính” là Nghị định số 71. Theo khái niệm này thì việc thi hành những bản án, quyết định hoặc phần bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm đã có hiệu lực pháp luật; bản án, quyết định của Tòa án cấp phúc thẩm; quyết định giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của Tòa án; quyết định theo thủ tục đặc biệt của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Tòa án mặc dù có khiếu nại, kiến nghị mà trong đó có phần hành chính, được điều chỉnh bởi Luật TTHC thì được xem là THAHC.
2.1. Phân biệt phần hành chính và phần tài sản trong bản án
Thông thường trong một bản án, quyết định về vụ án hành chính có hai phần nội dung phải thi hành là phần hành chính và phần tài sản. Trong đó quyết định về phần tài sản như án phí hành chính, hoàn trả tạm ứng án phí hành chính, bồi thường thiệt hại, trả lại tài sản, giao lại đất đai được tuyên cụ thể thì được điều chỉnh bởi Luật THADS và được tổ chức thực hiện theo trình tự, thủ tục của Luật THADS. Còn quyết định về phần hành chính trong bản án, quyết định của Tòa án như không chấp nhận yêu cầu khởi kiện; hủy toàn bộ hoặc một phần quyết định hành chính, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh; hủy quyết định buộc thôi việc; hành vi hành chính đã thực hiện là trái pháp luật, hành vi không thực hiện nhiệm vụ công vụ là trái pháp luật; buộc sửa đổi, bổ sung danh sách cử tri, quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án hành chính thì được điều chỉnh bởi Luật TTHC. Việc thi hành những bản án, quyết định trong những trường hợp này được xem là THAHC.
2.2. Nhận diện các khái niệm về thi hành án hành chính
Xung quanh các khái niệm về “thi hành án hành chính” cho thấy mỗi một khái niệm đưa ra xuất phát từ góc độ khác nhau nhưng nhìn chung chưa có một khái niệm nào thể hiện rõ nội dung của THAHC. Theo khái niệm của Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh là bao gồm “tổng thể các hoạt động mang tính bắt buộc”, trong khi đó quy định của Luật TTHC về tự nguyện thi hành án là cơ bản nhất. Theo khái niệm của Trường Đại học Luật Hà Nội là “bản án, quyết định đó được đưa ra thi hành theo quy định của pháp luật”, khái niệm này còn quá trừu tượng chưa xác định đối tượng thi hành án. Theo Nghị định số 71 thì THAHC...
III. Quy Trình Thủ Tục Thi Hành Án Hành Chính Hướng Dẫn
Trình tự, thủ tục thi hành án hành chính bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau, từ tự nguyện thi hành án đến cưỡng chế thi hành án. Theo quy định của pháp luật, người phải thi hành án có quyền tự nguyện thi hành án trong một thời hạn nhất định. Nếu hết thời hạn này mà người phải thi hành án không tự nguyện thi hành thì người được thi hành án có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định buộc thi hành án. Sau khi có quyết định buộc thi hành án của Tòa án, cơ quan thi hành án sẽ tiến hành các biện pháp để thi hành án. Trong quá trình thi hành án, cơ quan thi hành án có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc việc thi hành án và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về thi hành án.
3.1. Tự nguyện thi hành án và thời hạn thi hành án
Tự nguyện thi hành án là giai đoạn đầu tiên trong quy trình thi hành án hành chính. Pháp luật khuyến khích người phải thi hành án tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của mình. Thời hạn tự nguyện thi hành án được quy định cụ thể trong Luật TTHC và các văn bản hướng dẫn thi hành. Việc tự nguyện thi hành án giúp giảm tải áp lực cho cơ quan thi hành án và đảm bảo quyền lợi của người được thi hành án.
3.2. Yêu cầu và quyết định buộc thi hành án hành chính
Nếu người phải thi hành án không tự nguyện thi hành án trong thời hạn quy định, người được thi hành án có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định buộc thi hành án. Quyết định này là căn cứ pháp lý để cơ quan thi hành án tiến hành các biện pháp cưỡng chế thi hành án. Thủ tục yêu cầu và ra quyết định buộc thi hành án hành chính được quy định chi tiết trong Luật TTHC.
3.3. Thi hành án hành chính sau khi có quyết định của Tòa án
Sau khi có quyết định buộc thi hành án hành chính của Tòa án, cơ quan thi hành án sẽ tiến hành các biện pháp để thi hành án. Các biện pháp này có thể bao gồm: yêu cầu người phải thi hành án thực hiện nghĩa vụ, cưỡng chế thi hành án, xử lý tài sản để thi hành án. Việc thi hành án phải tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật và đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan.
IV. Thực Tiễn Thi Hành Án Hành Chính Tại TP
Thực tiễn thi hành án hành chính tại thành phố Hồ Chí Minh còn nhiều tồn tại và vướng mắc. Tình trạng bản án, quyết định của Tòa án không được thi hành hoặc thi hành không hiệu quả vẫn còn xảy ra. Điều này gây tâm lý bất an, mất niềm tin của người dân đối với các cơ quan nhà nước. Nguyên nhân của tình trạng này có thể do nhiều yếu tố, như: pháp luật về THAHC chưa hoàn thiện, năng lực của cơ quan thi hành án còn hạn chế, ý thức chấp hành pháp luật của người phải thi hành án chưa cao.
4.1. Đánh giá chung tình hình thi hành án hành chính
Tình hình thi hành án hành chính tại thành phố Hồ Chí Minh có những chuyển biến tích cực trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế và vướng mắc cần được giải quyết. Việc đánh giá đúng thực trạng THAHC là cơ sở để đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này.
4.2. Những hạn chế vướng mắc trong thực tiễn thi hành án
Thực tiễn thi hành án hành chính còn nhiều hạn chế, vướng mắc, như: pháp luật chưa hoàn thiện, quy trình thủ tục phức tạp, năng lực của cơ quan thi hành án còn hạn chế, ý thức chấp hành pháp luật của người phải thi hành án chưa cao. Việc xác định rõ những hạn chế, vướng mắc này là cơ sở để đề xuất các giải pháp khắc phục.
4.3. Các trường hợp thi hành án hành chính điển hình
Nghiên cứu các trường hợp thi hành án hành chính điển hình tại thành phố Hồ Chí Minh giúp hiểu rõ hơn về thực tiễn công tác này. Các trường hợp này có thể liên quan đến các lĩnh vực khác nhau, như: đất đai, xây dựng, môi trường, thuế. Việc phân tích các trường hợp này giúp rút ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất các giải pháp phù hợp.
V. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Thi Hành Án Hành Chính
Để nâng cao hiệu quả thi hành án hành chính, cần có các giải pháp đồng bộ, như: hoàn thiện pháp luật về THAHC, nâng cao năng lực của cơ quan thi hành án, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước trong quá trình thi hành án.
5.1. Hoàn thiện pháp luật về thi hành án hành chính
Pháp luật về thi hành án hành chính cần được hoàn thiện để đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và hiệu quả. Các quy định cần rõ ràng, cụ thể, dễ hiểu và dễ áp dụng. Đồng thời, cần bổ sung các quy định mới để giải quyết các vấn đề phát sinh trong thực tiễn.
5.2. Nâng cao năng lực của cơ quan thi hành án
Cơ quan thi hành án cần được nâng cao năng lực về chuyên môn, nghiệp vụ, trang thiết bị và cơ sở vật chất. Đồng thời, cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác thi hành án hành chính.
5.3. Tăng cường tuyên truyền phổ biến pháp luật
Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thi hành án hành chính cần được tăng cường để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân. Các hình thức tuyên truyền cần đa dạng, phong phú, phù hợp với từng đối tượng và địa bàn.
VI. Kết Luận Tương Lai Thi Hành Án Hành Chính TP
Nghiên cứu thi hành án hành chính tại thành phố Hồ Chí Minh cho thấy đây là một lĩnh vực quan trọng, cần được quan tâm và đầu tư hơn nữa. Việc nâng cao hiệu quả THAHC góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và xây dựng Nhà nước pháp quyền vững mạnh.
6.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu và kiến nghị
Nghiên cứu đã chỉ ra những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn thi hành án hành chính tại thành phố Hồ Chí Minh và đề xuất các giải pháp khắc phục. Các kiến nghị này cần được các cơ quan nhà nước xem xét và thực hiện để nâng cao hiệu quả công tác THAHC.
6.2. Triển vọng và hướng nghiên cứu tiếp theo
Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề liên quan đến thi hành án hành chính, như: cơ chế phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, vai trò của Tòa án trong quá trình thi hành án, các biện pháp cưỡng chế thi hành án hiệu quả. Đồng thời, cần nghiên cứu kinh nghiệm của các nước trên thế giới để áp dụng vào thực tiễn Việt Nam.
