Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế tri thức, ngành giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hoạt động dạy học trải nghiệm được xem là phương thức giáo dục hiệu quả, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Môn Tự nhiên và Xã hội ở cấp tiểu học, với 6 chủ đề trọng tâm như Gia đình, Trường học, Cộng đồng địa phương, Thực vật và động vật, Con người và sức khỏe, Trái Đất và bầu trời, là môn học bắt buộc, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kiến thức và kỹ năng sống cho học sinh.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại 8 trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với tổng số 340 khách thể điều tra gồm 40 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 150 học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, nhận diện các hạn chế và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm môn học này. Thời gian khảo sát tập trung trong năm học 2019-2020, tại huyện miền núi có dân số khoảng 218.000 người, với đa dạng dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng các trường tiểu học, trong việc tổ chức và quản lý hiệu quả hoạt động dạy học trải nghiệm, góp phần nâng cao năng lực học sinh, đồng thời thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục và quản lý hiện đại, trong đó nổi bật là lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập thông qua chuyển hóa kinh nghiệm thực tiễn có định hướng nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cá nhân. Lý thuyết này làm nền tảng cho phương pháp dạy học trải nghiệm, giúp học sinh phát huy tính tích cực, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các quan điểm quản lý giáo dục của các tác giả như Karl Marx, Taylor, Nguyễn Ngọc Quang, và Đặng Vũ Hoạt, tập trung vào chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động dạy học trải nghiệm. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học trải nghiệm, năng lực giáo viên, vai trò hiệu trưởng trong quản lý giáo dục, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tiến hành phân tích, tổng hợp các tài liệu chuyên ngành về dạy học trải nghiệm và quản lý giáo dục để xây dựng khung lý thuyết.

Về thực tiễn, khảo sát được thực hiện tại 8 trường tiểu học huyện Lục Nam với tổng cỡ mẫu 340 người, gồm 40 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 150 học sinh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.

Các công cụ thu thập dữ liệu bao gồm: quan sát trực tiếp hoạt động dạy học trải nghiệm, phiếu điều tra ý kiến, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với tham vấn ý kiến chuyên gia. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm thống kê toán học, tính tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phản ánh chính xác thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm: 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên tại các trường tiểu học huyện Lục Nam đánh giá cao vai trò của dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự hứng thú tích cực khi tham gia các hoạt động trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học trải nghiệm: Khoảng 70% giáo viên áp dụng các phương pháp như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi và làm việc nhóm trong giảng dạy. Tuy nhiên, chỉ 55% giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm lý và điều kiện thực tế của học sinh.

  3. Quản lý và tổ chức dạy học trải nghiệm: 65% hiệu trưởng và cán bộ quản lý thực hiện tốt chức năng lập kế hoạch và tổ chức triển khai dạy học trải nghiệm. Tuy nhiên, chỉ 50% trường có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc hỗ trợ hoạt động trải nghiệm.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm: Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập trải nghiệm còn hạn chế, với chỉ 48% giáo viên sử dụng các tiêu chí đánh giá cụ thể và thường xuyên. Điều này ảnh hưởng đến việc điều chỉnh phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học trải nghiệm là tích cực, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, sự hứng thú và tính chủ động của học sinh còn thấp, phản ánh hạn chế trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm hấp dẫn và phù hợp với lứa tuổi.

Phương pháp dạy học trải nghiệm được áp dụng đa dạng nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các chủ đề môn học, dẫn đến hiệu quả chưa cao. Việc xây dựng kế hoạch dạy học còn mang tính chung chung, chưa thực sự bám sát điều kiện thực tế của từng trường và học sinh.

Vai trò quản lý của hiệu trưởng trong lập kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo dạy học trải nghiệm được thực hiện tương đối tốt, tuy nhiên, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường chưa phát huy tối đa. Điều này làm giảm hiệu quả huy động nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động giáo dục trải nghiệm.

Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm còn yếu kém, thiếu các tiêu chí đánh giá cụ thể và chưa được thực hiện thường xuyên, gây khó khăn trong việc theo dõi tiến độ và chất lượng học tập của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương còn đang trong giai đoạn chuyển đổi phương pháp dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm, biểu đồ tròn phân bố mức độ hứng thú của học sinh, và bảng tổng hợp đánh giá mức độ thực hiện các chức năng quản lý của hiệu trưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm và kỹ năng quản lý cho giáo viên và hiệu trưởng trong vòng 12 tháng tới, nhằm nâng cao năng lực tổ chức và triển khai các hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm phù hợp thực tiễn: Hiệu trưởng phối hợp với tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội theo từng chủ đề, đảm bảo tính liên kết và phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh, hoàn thành trong quý đầu năm học.

  3. Phát triển cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thiết lập các nhóm liên kết giữa nhà trường, phụ huynh và các tổ chức xã hội để hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm, tăng cường nguồn lực vật chất và tinh thần, thực hiện trong vòng 6 tháng.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, đa dạng hình thức đánh giá (quan sát, sản phẩm, thuyết trình) và tổ chức đánh giá định kỳ nhằm phản hồi kịp thời, hoàn thiện trong năm học hiện tại.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm: Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, xã hội hóa giáo dục để nâng cấp phòng học, trang thiết bị thực hành, thư viện và các phương tiện hỗ trợ, hoàn thành trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường tiểu học: Nhận diện rõ vai trò và chức năng trong quản lý dạy học trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên tiểu học môn Tự nhiên và Xã hội: Áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm đa dạng, phát triển kỹ năng tổ chức hoạt động, tăng cường sự chủ động và sáng tạo trong giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học và quản lý giáo dục.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm căn cứ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc triển khai dạy học trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội là gì?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp giáo dục giúp học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất. Môn Tự nhiên và Xã hội sử dụng phương pháp này để giúp học sinh hiểu về môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học trải nghiệm như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học trải nghiệm, đồng thời phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường để đảm bảo hiệu quả triển khai.

  3. Những phương pháp dạy học trải nghiệm phổ biến trong môn Tự nhiên và Xã hội?
    Các phương pháp thường dùng gồm giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, thí nghiệm, tham quan dã ngoại và học theo dự án, giúp học sinh phát huy tính tích cực và sáng tạo.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học trải nghiệm?
    Năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức của giáo viên, cùng với sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của hiệu trưởng và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng là những yếu tố quyết định.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Cần xây dựng tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá định tính và định lượng qua quan sát, sản phẩm học tập, phản hồi của học sinh và phụ huynh, đồng thời tổ chức đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội là phương thức giáo dục hiệu quả, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm tại huyện Lục Nam còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức, phối hợp và đánh giá kết quả.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức dạy học trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, xây dựng kế hoạch phù hợp, phát triển cơ chế phối hợp và đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong năm học tới để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới quản lý dạy học trải nghiệm, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, sáng tạo và bền vững!