Tổng quan nghiên cứu

Người Tày chiếm khoảng 43% dân số tỉnh Cao Bằng, trong đó cộng đồng người Tày ở huyện Hòa An là nhóm dân tộc đông nhất với nền văn hóa đặc sắc và đa dạng. Hòa An có diện tích gần 61.000 ha, địa hình bằng phẳng thuận lợi cho phát triển nông nghiệp lúa nước, khí hậu ẩm nhiệt đới với bốn mùa rõ rệt, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt và lao động của người dân. Nền kinh tế huyện chủ yếu dựa vào nông nghiệp kết hợp với lâm nghiệp, chăn nuôi và thương mại dịch vụ, tuy nhiên vẫn chịu ảnh hưởng bởi thiên tai như lũ lụt và sương muối mùa đông.

Phong slư là một thể loại văn học dân gian đặc trưng của người Tày ở Hòa An – Cao Bằng, được xem như những bức thư tình bằng thơ, thể hiện tâm tư, tình cảm của trai gái trong cộng đồng. Loại hình này vừa mang tính cá nhân vừa mang tính cộng đồng, được truyền miệng và lưu truyền bằng chữ Nôm Tày. Tuy nhiên, hiện nay Phong slư đang dần mai một, đặc biệt ở thế hệ trẻ, do sự thay đổi của xã hội và sự suy giảm việc sử dụng chữ Nôm Tày. Nghiên cứu nhằm mục tiêu tìm hiểu sâu sắc nội dung và nghệ thuật của Phong slư, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Tày ở Hòa An – Cao Bằng trong bối cảnh hiện đại.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tài liệu sưu tầm tại Hòa An và các tư liệu đã được xuất bản, với thời gian nghiên cứu chủ yếu trong giai đoạn hiện đại, nhằm đánh giá sự chuyển hóa và phát triển của Phong slư trong đời sống văn hóa đương đại. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp làm sáng tỏ giá trị văn học dân gian của người Tày mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập và phát triển.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về văn học dân gian và văn hóa truyền thống, trong đó có:

  • Lý thuyết về văn học dân gian truyền miệng và văn học viết, nhấn mạnh vai trò của truyền miệng trong việc bảo tồn và phát triển các thể loại dân ca.
  • Mô hình phân tích nội dung và nghệ thuật văn học dân gian, tập trung vào các khái niệm như thể loại văn học, cấu trúc thơ thất ngôn trường thiên, biện pháp tu từ (so sánh, điệp ngữ), không gian và thời gian nghệ thuật.
  • Khái niệm về sự chuyển hóa văn hóa trong bối cảnh hiện đại, nhằm đánh giá sự biến đổi của Phong slư từ hình thức thư tình truyền thống sang các chủ đề mới như ca ngợi Đảng, Bác Hồ và quê hương đất nước.

Các khái niệm chính bao gồm: Phong slư (thư tình bằng thơ của người Tày), thể thơ thất ngôn trường thiên, biện pháp tu từ trong dân ca, không gian và thời gian nghệ thuật trong văn học dân gian.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp đa dạng:

  • Phương pháp điền dã văn học: thu thập 76 bài Phong slư từ các cụ cao tuổi và nghệ nhân dân gian tại 5 xã thuộc huyện Hòa An.
  • Phương pháp khảo sát, thống kê: phân loại, thống kê các nội dung, chủ đề và hình thức diễn xướng của Phong slư.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích nội dung, nghệ thuật và sự chuyển hóa của Phong slư qua các giai đoạn lịch sử.
  • Phương pháp nghiên cứu liên ngành: kết hợp văn học, văn hóa dân gian và xã hội học để hiểu sâu sắc về vai trò và ý nghĩa của Phong slư trong đời sống cộng đồng.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 76 bài Phong slư được sưu tầm trực tiếp và các tài liệu đã xuất bản. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các xã có cộng đồng người Tày sinh sống lâu đời. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ thế kỷ XVI đến hiện đại, với trọng tâm là các biến đổi trong thế kỷ XX và XXI.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nội dung phong phú của Phong slư: Phong slư chủ yếu là những lời bày tỏ tình yêu đôi lứa với nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau như tỏ tình chân thành, khát vọng hạnh phúc, nỗi buồn chia ly và lời nhắn gửi, dặn dò. Ví dụ, trong 76 bài thu thập, hơn 60% tập trung vào đề tài tình yêu đôi lứa, 20% là lời nhắn gửi mời cưới, 15% là lời dặn dò của cha mẹ gửi con cái.

  2. Nghệ thuật đặc sắc: Phong slư sử dụng thể thơ thất ngôn trường thiên, ngôn ngữ mộc mạc, giản dị nhưng giàu hình ảnh và biện pháp tu từ như so sánh, điệp ngữ. Ví dụ, các bài thơ thường mượn hình ảnh thiên nhiên như cỏ cây, hoa lá, chim muông để biểu đạt tâm trạng. So sánh với các thể loại dân ca khác như Lượn hay Then, Phong slư có kết cấu chặt chẽ hơn và có hình thức diễn xướng riêng biệt.

  3. Sự chuyển hóa trong đời sống hiện đại: Phong slư không còn chỉ là thư tình trao đổi giữa trai gái mà đã mở rộng chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương đất nước. Khoảng 30% các bài Phong slư hiện đại mang nội dung chính trị – xã hội, phản ánh sự thích nghi với bối cảnh mới. Hình thức diễn xướng cũng chuyển từ truyền miệng sang tổ chức biểu diễn trên sân khấu trong các lễ hội, hội diễn văn nghệ quần chúng.

  4. Vai trò văn hóa quan trọng: Phong slư giữ vị trí trung tâm trong đời sống tinh thần của người Tày ở Hòa An, góp phần củng cố tình cảm cộng đồng và bảo tồn bản sắc văn hóa. Các cụ cao tuổi cho biết, trước đây Phong slư được đọc ngâm trong các buổi sinh hoạt cộng đồng hàng tháng, tạo nên không khí gắn kết và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự phong phú nội dung và nghệ thuật Phong slư xuất phát từ nhu cầu giao tiếp tình cảm sâu sắc trong cộng đồng người Tày, đồng thời phản ánh đặc điểm lao động sản xuất và tín ngưỡng dân gian. So với các nghiên cứu trước đây chỉ dừng lại ở mức khái quát, luận văn đã phân tích chi tiết các cung bậc cảm xúc và biện pháp nghệ thuật, làm rõ giá trị văn học và văn hóa của Phong slư.

Sự chuyển hóa nội dung và hình thức diễn xướng của Phong slư trong đời sống hiện đại phù hợp với xu hướng biến đổi văn hóa dân gian trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa. Việc mở rộng chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ không làm mất đi bản sắc truyền thống mà còn giúp Phong slư tiếp tục tồn tại và phát triển trong cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố nội dung Phong slư theo các chủ đề và bảng so sánh các biện pháp tu từ trong Phong slư với các thể loại dân ca khác, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và đặc trưng nghệ thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các lớp truyền dạy Phong slư cho thế hệ trẻ: Đào tạo kỹ năng đọc ngâm, hiểu nội dung và nghệ thuật Phong slư nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là các trung tâm văn hóa huyện và trường học địa phương.

  2. Xây dựng chương trình biểu diễn Phong slư trong các lễ hội văn hóa: Tổ chức các cuộc thi, hội diễn nhằm khuyến khích sáng tác và biểu diễn Phong slư hiện đại, tăng cường sự quan tâm của cộng đồng. Mục tiêu nâng tỷ lệ tham gia của thanh niên lên 50% trong 3 năm tới.

  3. Sưu tầm, số hóa và lưu trữ tài liệu Phong slư: Hợp tác với các viện nghiên cứu, thư viện để bảo tồn các bản Phong slư cổ và hiện đại, tạo cơ sở dữ liệu phục vụ nghiên cứu và giáo dục. Thời gian thực hiện 2 năm, chủ thể là các cơ quan văn hóa và học viện.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và xuất bản các công trình về Phong slư: Hỗ trợ các nhà nghiên cứu, sinh viên thực hiện đề tài, luận văn về Phong slư để nâng cao nhận thức và giá trị học thuật. Mục tiêu tăng số lượng công trình nghiên cứu lên 30% trong 5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và văn học dân tộc thiểu số: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết và phân tích sâu sắc về thể loại Phong slư, giúp mở rộng hiểu biết về văn hóa người Tày.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Tài liệu tham khảo quý giá cho các khóa học về văn học dân gian, văn hóa dân tộc và nghiên cứu liên ngành.

  3. Cơ quan quản lý văn hóa và các tổ chức bảo tồn di sản: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng người Tày.

  4. Cộng đồng người Tày và các nghệ nhân dân gian: Giúp nhận thức rõ hơn về giá trị văn hóa của Phong slư, từ đó có thể truyền dạy và phát triển loại hình nghệ thuật này trong đời sống hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phong slư là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Phong slư là thể loại thơ dân gian của người Tày, được viết dưới dạng thư tình bằng thơ thất ngôn trường thiên, thể hiện tâm tư tình cảm của trai gái. Đặc điểm nổi bật là ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh và có cách ngâm đọc riêng biệt.

  2. Phong slư có vai trò như thế nào trong đời sống văn hóa người Tày?
    Phong slư không chỉ là phương tiện trao đổi tình cảm mà còn là biểu tượng văn hóa, góp phần củng cố tình cảm cộng đồng và bảo tồn bản sắc dân tộc qua các thế hệ.

  3. Nội dung Phong slư có thay đổi theo thời gian không?
    Có, từ thư tình trao đổi giữa trai gái, Phong slư hiện đại mở rộng sang chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ và quê hương, phù hợp với bối cảnh xã hội mới.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để nghiên cứu Phong slư?
    Nghiên cứu kết hợp điền dã, khảo sát, phân tích nội dung và nghệ thuật, cùng phương pháp liên ngành nhằm hiểu sâu sắc về văn hóa và xã hội của người Tày.

  5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị của Phong slư?
    Bảo tồn qua việc truyền dạy cho thế hệ trẻ, tổ chức biểu diễn văn hóa, sưu tầm và số hóa tài liệu, đồng thời khuyến khích nghiên cứu và sáng tác mới.

Kết luận

  • Phong slư là thể loại văn học dân gian đặc sắc của người Tày ở Hòa An – Cao Bằng, phản ánh sâu sắc tâm tư tình cảm và đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng.
  • Nội dung phong phú, nghệ thuật độc đáo với thể thơ thất ngôn trường thiên và biện pháp tu từ đặc trưng.
  • Phong slư đã trải qua sự chuyển hóa phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại, mở rộng chủ đề và hình thức diễn xướng.
  • Nghiên cứu góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản văn hóa dân tộc.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm duy trì và phát triển Phong slư trong đời sống đương đại, hướng tới tương lai bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các hoạt động truyền dạy, biểu diễn và số hóa tài liệu để bảo vệ và phát huy giá trị Phong slư. Mời các nhà nghiên cứu, cơ quan văn hóa và cộng đồng cùng chung tay thực hiện.