Truyền Kể Dân Gian Của Người Dao Quảng Ninh: Nghiên Cứu Văn Hóa và Ngôn Ngữ

• Tác giả: Nguyễn Thị Diệu Linh
• Người hướng dẫn: TS. Bùi Thị Thiên Thai
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam
• Đề tài: Truyện Kể Dân Gian Của Người Dao Quảng Ninh
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGƯỜI DAO VÀ TRUYỆN KỂ DÂN GIAN CỦA NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 1.1. Người Dao ở Việt Nam và người Dao ở Quảng Ninh
• 1.2. Người Dao ở Việt Nam
• 1.3. Người Dao ở Quảng Ninh
• 1.4. Truyện kể dân gian của người Dao và truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh
• 1.5. Truyện kể dân gian của người Dao
• 1.6. Diện mạo và phân loại của truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG CỦA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 2.1. Nhóm truyện kể về nguồn gốc dân tộc
• 2.2. Nhóm truyện kể các hiện tượng tự nhiên, nguồn gốc các sự vật
• 2.3. Nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao
• 2.4. Nhóm truyện kể thể hiện ước mơ của người Dao về xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu
• 3. CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT CỦA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 3.1. Đặc điểm nhân vật trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.2. Nhân vật thần kỳ, ma quỷ
• 3.3. Nhân vật là người bình thường
• 3.4. Nhân vật là động vật
• 3.5. Kết cấu và motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.5.1. Kết cấu trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.5.2. Motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 4. CHƯƠNG 4: MỐI QUAN HỆ GIỮA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VÀ PHONG TỤC TẬP QUÁN CỦA NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 4.1. Mối quan hệ giữa các nhóm truyện kể về nguồn gốc tổ tiên, các vị thần với đời sống tín ngưỡng của người Dao
• 4.2. Mối quan hệ giữa nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật với đời sống sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao
• 4.3. Sự biến đổi của một số phong tục tập quán của người Dao ở Quảng Ninh hiện nay
• 4.4. Tiểu kết chương 4
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH SÁCH CÁC PHỤ LỤC
• Phụ lục I. Tập hợp truyện kể dân tộc Dao
• Phụ lục II. Truyện kể dân tộc Dao sắp xếp theo nhóm truyện
• Phụ lục III. Tên các nghệ nhân kể truyện Dao
• Phụ lục IV. Bảng thống kê các loại hình nhân vật
• Phụ lục V. Bảng thống kê các nhân vật là động vật

I. Tổng Quan Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh Giá Trị

Dân tộc Dao, một trong 54 dân tộc anh em của Việt Nam, sở hữu kho tàng văn hóa phong phú, đặc biệt là truyện kể dân gian. Phân bố chủ yếu ở vùng cao biên giới phía Bắc, người Dao có nhiều nhóm địa phương như Dao Quần Trắng, Dao Đỏ, Dao Thanh Y... Mỗi nhóm mang những nét văn hóa riêng biệt, góp phần tạo nên sự đa dạng trong văn hóa người Dao. Quảng Ninh là một trong những địa bàn cư trú của người Dao, nơi những câu chuyện kể dân gian đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Tuy nhiên, việc nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa này còn nhiều hạn chế. Nghiên cứu này tập trung vào việc khám phá và khẳng định giá trị của truyện kể người Dao trong phong tục tín ngưỡng, góp phần bảo tồn kho tàng văn hóa đặc sắc này.

1.1. Phân Bố Địa Lý và Đa Dạng Văn Hóa Người Dao

Người Dao cư trú chủ yếu ở vùng núi cao, địa hình hiểm trở, thích nghi với việc phát triển nông, lâm nghiệp. Sự phân bố rải rác và chia thành nhiều nhóm ngành tạo nên sự đa dạng văn hóa. Mỗi nhóm Dao lại có một số đặc điểm phân biệt với nhau bên cạnh các truyền thống căn bản. Điều này trở thành tài nguyên cho những nghiên cứu về dân tộc Dao, mà ở mỗi mặt, mỗi địa phương, mỗi nhóm Dao lại có những phát hiện độc đáo riêng. Quảng Ninh cũng là một trong số địa bàn có người Dao cư trú khá đông, có mặt ở hầu hết các đơn vị hành chính của tỉnh.

1.2. Vai Trò Truyện Kể Dân Gian Trong Đời Sống Tinh Thần

Những câu chuyện kể dân gian của người Dao, như một mạch nước ngầm trong lành, đã xuyên suốt và thẩm thấu vào cuộc sống nhân dân. Dù vậy, vấn đề sưu tầm, tổng hợp, nghiên cứu về truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh vẫn là một mảng bị bỏ trống từ lâu. Với hy vọng bổ sung phần khuyết thiếu đó, chúng tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh”, từ đó khẳng định giá trị của truyện kể người Dao trong phong tục tín ngưỡng của người dân, góp phần bảo tồn kho tàng văn hóa đặc sắc này.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Văn Hóa Ngôn Ngữ Người Dao Quảng Ninh

Mặc dù có nhiều nghiên cứu về người Dao ở Việt Nam, nhưng việc nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa người Dao Quảng Ninh, đặc biệt là truyện cổ dân gian, còn hạn chế. Các công trình trước đây thường chỉ đề cập đến phong tục tập quán chung, chưa đi sâu vào phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của văn học dân gian người Dao tại địa phương. Sự thiếu hụt này đặt ra thách thức trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của cộng đồng người Dao ở Quảng Ninh. Nghiên cứu này mong muốn góp phần lấp đầy khoảng trống đó, mang đến cái nhìn toàn diện hơn về truyện kể dân gian và vai trò của nó trong đời sống tinh thần của người Dao.

2.1. Thiếu Hụt Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Truyện Cổ Người Dao

Nếu không tính các bài báo in rải rác thì đáng chú ý chỉ có cuốn “Một số vấn đề người Dao Quảng Ninh” do Nguyễn Quang Vinh chủ biên, xuất bản năm 1998. Dù đã khái quát được một số vấn đề cơ bản của người Dao Quảng Ninh nhưng các thông tin còn chung chung, đã quá cũ so với thời điểm hiện tại và phần giới thuyết về truyện cổ dân gian dân tộc Dao chỉ chiếm một dung lượng nhỏ không đáng kể. Thấy được sự thiếu hụt đó, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh”, với mong muốn rằng, qua đó, có thể đóng góp chút tiếng nói của người Dao Quảng Ninh trong bản ca muôn sắc muôn màu của dân tộc Dao Việt Nam.

2.2. Sự Cần Thiết Bảo Tồn Văn Hóa Truyền Thống

Đứng trước sự phân bố rộng rãi và đặc trưng chi ngành đa dạng của dân tộc này, các học giả, nhà nghiên cứu đã tập trung vào sưu tầm theo đặc trưng địa phương của từng nhóm Dao, kết hợp cùng việc lý giải, liên hệ với phong tục tập quán ở địa bàn đó theo hướng liên ngành. Nếu như trước đây mới chỉ có tác phẩm “Truyện cổ các dân tộc Hà Giang” do Hoàng Tuấn Cư tuyển chọn (1995) có nói đến truyện cổ Dao ở Hà Giang thì trong những năm gần đây, đã có thể kể đến một số công trình như: “Truyện cổ dân tộc Dao ở Lai Châu” của Đỗ Thị Tấc (2000), “Thơ ca dân gian người Dao Tuyển” của Trần Hữu Sơn (2000), “Truyện cổ Dao” của Tẩn Kim Phu (2000), “Truyện cổ dân tộc Dao” của Bàn Thị Ba (2011), “Thơ ca hôn lễ người Dao Đỏ ở Lào Cai” của Chảo Văn Lâm (2013).

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Truyện Kể Dân Gian Người Dao Hiệu Quả

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp nhiều phương pháp để đạt hiệu quả cao nhất. Phương pháp thống kê, phân loại được dùng để tổng hợp và sắp xếp truyện kể dân gian. Phương pháp so sánh loại hình giúp đối chiếu với các nhóm truyện tương tự của các dân tộc Dao khác. Phương pháp phân tích - tổng hợp được áp dụng để làm rõ nội dung và nghệ thuật của từng nhóm truyện, từ đó thấy được mối liên hệ với phong tục tín ngưỡng. Phương pháp điền dã và điều tra xã hội học được sử dụng để thu thập tài liệu thực tế và thông tin từ cộng đồng người Dao ở Quảng Ninh. Sự kết hợp này đảm bảo tính khoa học và toàn diện của nghiên cứu.

3.1. Thống Kê Phân Loại Truyện Kể Dân Gian Người Dao

Phương pháp thống kê, phân loại: vận dụng để tổng hợp, thống kê, phân loại các thể loại, nhóm truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh. Phương pháp so sánh loại hình: vận dụng để so sánh với các nhóm truyện cùng loại của các nhóm dân tộc Dao nằm trên địa bàn khác.

3.2. Phân Tích Nội Dung và Nghệ Thuật Truyện Kể

Phương pháp phân tích - tổng hợp: vận dụng để phân tích các yếu tố nội dung, nghệ thuật của từng nhóm truyện kể dân gian. Qua đó, thấy được mối liên hệ giữa truyện với phong tục tín ngưỡng của đồng bào Dao. Phương pháp điền dã: vận dụng để thu thập tài liệu làm minh chứng cho đề tài qua việc khảo sát các khu vực có người Dao sinh sống ở Quảng Ninh.

IV. Nội Dung Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh Khám Phá

Nội dung truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh rất đa dạng, phản ánh nhiều khía cạnh của đời sống. Các nhóm truyện kể về nguồn gốc dân tộc, giải thích hiện tượng tự nhiên, phong tục tập quán, và thể hiện ước mơ về một xã hội công bằng. Nhân vật trong truyện thường là những hình tượng thần kỳ, ma quỷ, người bình thường, hoặc động vật, mỗi loại mang một ý nghĩa biểu tượng riêng. Kết cấu và motif truyện cũng mang đậm bản sắc văn hóa của người Dao, góp phần tạo nên sự độc đáo của văn học dân gian.

4.1. Truyện Kể Về Nguồn Gốc Dân Tộc và Thế Giới Quan

Nhóm truyện kể về nguồn gốc dân tộc . Nhóm truyện kể các hiện tượng tự nhiên, nguồn gốc các sự vật . Nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao . Nhóm truyện kể thể hiện ước mơ của người Dao về xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu .

4.2. Nhân Vật và Motif Trong Truyện Kể Người Dao

Đặc điểm nhân vật trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh .1 Nhân vật thần kỳ, ma quỷ . Nhân vật là người bình thường . Nhân vật là động vật . Kết cấu và motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh . Kết cấu trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh . Motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh .

V. Mối Liên Hệ Truyện Kể và Phong Tục Người Dao Quảng Ninh

Truyện kể dân gian có mối liên hệ mật thiết với phong tục tập quán người Dao Quảng Ninh. Các truyện về nguồn gốc tổ tiên, các vị thần liên quan đến đời sống tín ngưỡng. Các truyện về phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật phản ánh đời sống văn hóa. Sự biến đổi của một số phong tục tập quán hiện nay cũng được thể hiện qua truyện kể, cho thấy sự thích ứng của văn hóa người Dao với xã hội hiện đại. Nghiên cứu này làm rõ vai trò không thể thiếu của truyện cổ dân gian trong đời sống tinh thần của người Dao.

5.1. Truyện Kể và Đời Sống Tín Ngưỡng Người Dao

Mối quan hệ giữa các nhóm truyện kể về nguồn gốc tổ tiên, các vị thần với đời sống tín ngưỡng của người Dao . Mối quan hệ giữa nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật với đời sống sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao .

5.2. Sự Biến Đổi Phong Tục và Ảnh Hưởng Đến Truyện Kể

Sự biến đổi của một số phong tục tập quán của người Dao ở Quảng Ninh hiện nay . 93 Tiểu kết chương 4. 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO . c v DANH SÁCH CÁC PHỤ LỤC Phụ lục I: Tập hợp truyện kể dân tộc dao .1 Phụ lục II: Truyện kể dân tộc dao sắp xếp theo nhóm truyện .41 Phụ lục III: Tên các nghệ nhân kể truyện dao.42 Phụ lục IV: Bảng thống kê các loại hình nhân vật .44 Phụ lục V: Bảng thống kê các nhân vật là động vật .

VI. Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Văn Hóa Người Dao Quảng Ninh

Việc nghiên cứu truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Nghiên cứu này cung cấp nguồn tư liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu, giáo viên, và những người quan tâm đến văn hóa dân tộc. Đồng thời, nó góp phần nâng cao nhận thức về di sản văn hóa của cộng đồng người Dao, khuyến khích các hoạt động bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa bền vững.

6.1. Ứng Dụng Nghiên Cứu Trong Giáo Dục và Du Lịch

Đề tài “Truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh” của chúng tôi vì vậy có tính ứng dụng và thực tiễn cao, có thể trở thành nguồn tư liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu truyện kể dân gian người Dao nói chung cũng như truyện kể dân gian về người Dao ở Quảng Ninh nói riêng đồng thời cũng có thể trở thành tài liệu tham khảo ở bậc phổ thông tại các trường có nhiều học sinh người Dao theo học.

6.2. Góp Phần Phát Triển Du Lịch Văn Hóa Bền Vững

Việc bảo tồn và phát huy văn hóa người Dao không chỉ có ý nghĩa về mặt văn hóa mà còn góp phần phát triển du lịch văn hóa bền vững. Du khách có thể tìm hiểu về truyện kể dân gian, phong tục tập quán, và đời sống của người Dao, tạo nên những trải nghiệm du lịch độc đáo và ý nghĩa.

Tổng quan nghiên cứu

Dân tộc Dao là một trong 54 dân tộc anh em của Việt Nam, với dân số khoảng 751 nghìn người theo Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2009. Người Dao phân bố chủ yếu ở các tỉnh vùng cao và trung du Bắc Bộ như Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh. Quảng Ninh là một trong những địa bàn có cộng đồng người Dao đông đảo, chiếm gần 48% dân số dân tộc thiểu số của tỉnh, với khoảng 68.540 người. Truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh là một phần quan trọng trong kho tàng văn hóa dân tộc, phản ánh đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục tập quán đặc sắc của cộng đồng này.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa toàn bộ truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh theo các thể loại và nhóm truyện, phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật, đồng thời làm rõ mối liên hệ giữa truyện kể với đời sống tín ngưỡng, phong tục tập quán của người Dao. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 25 truyện kể dân gian được sưu tầm từ các nghệ nhân Dao Thanh Y và Thanh Phán tại hai xã Bằng Cả và Tân Dân, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc Dao, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa đa dạng của tỉnh Quảng Ninh và Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn học dân gian, đặc biệt là truyện kể dân gian, nhằm phân tích nội dung và nghệ thuật của các câu chuyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết về thể loại truyện dân gian: Phân loại truyện kể dân gian theo các nhóm như truyện thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, truyện giải thích hiện tượng tự nhiên, truyện phản ánh xã hội. Lý thuyết này giúp hệ thống hóa các truyện kể của người Dao Quảng Ninh theo nội dung và hình thức.

• Lý thuyết về mối quan hệ giữa văn học dân gian và đời sống xã hội: Giải thích cách thức truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng, phong tục tập quán, quan niệm đạo đức và ước mơ xã hội của cộng đồng dân tộc. Qua đó, luận văn làm rõ vai trò của truyện kể trong đời sống tinh thần của người Dao.

Các khái niệm chính bao gồm: truyện kể dân gian, motif (mẫu truyện), nhân vật thần kỳ, nhân vật phản diện, mối liên hệ văn hóa - xã hội, và nghệ thuật kể chuyện.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phương pháp thống kê, phân loại: Tổng hợp, phân loại 25 truyện kể dân gian theo nhóm nội dung và thể loại, giúp nhận diện đặc điểm chung và riêng của truyện Dao Quảng Ninh.

• Phương pháp so sánh loại hình: So sánh các truyện Dao Quảng Ninh với truyện Dao ở các vùng khác và truyện dân gian các dân tộc khác để làm rõ nét đặc trưng vùng miền và sự giao thoa văn hóa.

• Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân tích chi tiết nội dung, motif, nhân vật, nghệ thuật kể chuyện nhằm đánh giá giá trị văn học và văn hóa của truyện.

• Phương pháp điền dã: Thu thập tư liệu trực tiếp từ các nghệ nhân người Dao tại xã Bằng Cả và Tân Dân, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, đảm bảo tính chân thực và sinh động của dữ liệu.

• Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập thông tin về ảnh hưởng của truyện kể dân gian đến phong tục tập quán và đời sống tinh thần của cộng đồng người Dao.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 25 truyện kể dân gian, được chọn lọc từ các nghệ nhân Dao Thanh Y và Thanh Phán, nhằm đảm bảo tính đại diện cho truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh. Phương pháp phân tích được lựa chọn nhằm khai thác sâu sắc các yếu tố nội dung và nghệ thuật, đồng thời làm rõ mối liên hệ giữa truyện kể và đời sống xã hội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân loại truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh: Truyện được chia thành bốn nhóm chính: truyện kể về nguồn gốc dân tộc, truyện giải thích hiện tượng tự nhiên và nguồn gốc sự vật, truyện về phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật, và truyện thể hiện ước mơ xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu. Trong 25 truyện khảo sát, nhóm truyện thể hiện ước mơ xã hội công bằng chiếm tỷ lệ lớn nhất, phản ánh mong muốn của cộng đồng về sự công bằng và trừng phạt cái ác.

2. Đặc điểm nội dung và motif: Truyện kể về nguồn gốc dân tộc thường có motif đại hồng thủy, quả bầu, hai anh em kết hôn sinh ra loài người, phản ánh sự giao thoa văn hóa với thần thoại Trung Hoa. Truyện giải thích hiện tượng tự nhiên thường sử dụng motif nhân hóa, biến hóa người thành vật, cây cối, hoặc giải thích đặc tính của các loài vật qua các sự kiện kỳ ảo. Truyện về phong tục tập quán thường lồng ghép các chi tiết về lễ cưới, thầy cúng, tín ngưỡng, thể hiện sự gắn bó giữa truyện kể và đời sống văn hóa.

3. Nghệ thuật kể chuyện: Nhân vật trong truyện đa dạng, gồm nhân vật thần kỳ, ma quỷ, người âm và người thường. Nhân vật thần kỳ có khả năng phi thường nhưng cũng có khiếm khuyết, tạo điều kiện cho nhân vật chính chiến thắng. Nhân vật người thường thường là những người bất hạnh, mồ côi, chịu nhiều thiệt thòi nhưng cuối cùng được đền đáp xứng đáng. Nghệ thuật kể chuyện sử dụng ngôn ngữ đơn giản, hình ảnh nhân hóa, so sánh, và yếu tố tưởng tượng phong phú.

4. Mối liên hệ với đời sống tín ngưỡng và phong tục: Truyện kể dân gian gắn bó chặt chẽ với các nghi lễ, phong tục của người Dao như lễ cấp sắc, cúng tổ tiên, cưới hỏi, ma chay. Truyện không chỉ là phương tiện giải trí mà còn là công cụ giáo dục, truyền đạt đạo đức, giá trị văn hóa và niềm tin tâm linh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh vừa kế thừa truyền thống văn hóa dân tộc Dao nói chung, vừa có những nét đặc trưng riêng biệt do ảnh hưởng của điều kiện địa lý, lịch sử và giao lưu văn hóa vùng miền. Việc phân loại truyện theo nội dung giúp làm rõ các chủ đề trọng tâm trong đời sống tinh thần của người Dao, đặc biệt là ước mơ về một xã hội công bằng và sự gắn bó với thiên nhiên.

So sánh với các nghiên cứu về truyện Dao ở các tỉnh khác như Lào Cai, Tuyên Quang, Lai Châu, truyện Dao Quảng Ninh có sự biến đổi về hình tượng nhân vật anh hùng, thể hiện cách cảm, cách nghĩ đặc thù của cộng đồng Dao Thanh Phán và Thanh Y. Ví dụ, nhân vật anh hùng trong truyện “Ông Chằng-lọc-chọc muốn ăn của lạ” có tính cách phi anh hùng, phi đạo đức, khác biệt với hình tượng anh hùng truyền thống, phản ánh sự ngây thơ, chất phác và cách nhìn thực tế của người Dao Quảng Ninh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các nhóm truyện, bảng thống kê motif và nhân vật, giúp minh họa rõ nét đặc điểm nội dung và nghệ thuật. Bảng so sánh các motif truyện Dao Quảng Ninh với các vùng khác cũng góp phần làm sáng tỏ sự đa dạng và giao thoa văn hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sưu tầm và bảo tồn truyện kể dân gian: Khuyến khích các tổ chức văn hóa, trường học và cộng đồng người Dao tại Quảng Ninh phối hợp tổ chức các hoạt động sưu tầm, ghi âm, ghi hình truyện kể dân gian nhằm bảo tồn vốn văn hóa phi vật thể quý giá. Mục tiêu nâng số lượng truyện được lưu giữ lên gấp đôi trong vòng 3 năm.

2. Phát triển giáo dục văn hóa dân tộc trong nhà trường: Đưa truyện kể dân gian người Dao vào chương trình giảng dạy tại các trường phổ thông có học sinh người Dao, giúp thế hệ trẻ hiểu và trân trọng giá trị văn hóa dân tộc. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh chủ trì.

3. Tổ chức các sự kiện văn hóa dân gian: Tổ chức các lễ hội, hội thi kể chuyện dân gian, múa hát truyền thống nhằm quảng bá và phát huy giá trị truyện kể dân gian người Dao, thu hút sự quan tâm của cộng đồng và du khách. Chủ thể thực hiện là các trung tâm văn hóa, hội văn nghệ địa phương, với kế hoạch hàng năm.

4. Nghiên cứu liên ngành về văn hóa dân tộc Dao: Khuyến khích các nhà nghiên cứu phối hợp giữa các lĩnh vực văn học, nhân học, lịch sử để tiếp tục khai thác sâu sắc hơn các giá trị văn hóa trong truyện kể dân gian, đồng thời làm rõ ảnh hưởng của biến đổi xã hội hiện đại. Thời gian nghiên cứu dự kiến 3-5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và văn học dân gian: Luận văn cung cấp tư liệu quý giá về truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh, giúp mở rộng hiểu biết về văn hóa dân tộc thiểu số và các mối quan hệ văn hóa vùng miền.

2. Giáo viên và học sinh các trường vùng dân tộc thiểu số: Tài liệu giúp giáo viên xây dựng bài giảng sinh động, gần gũi với học sinh người Dao, đồng thời giúp học sinh hiểu rõ hơn về truyền thống văn hóa của dân tộc mình.

3. Cán bộ văn hóa, du lịch địa phương: Thông tin trong luận văn hỗ trợ công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Dao, đồng thời phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc tại Quảng Ninh.

4. Cộng đồng người Dao và các tổ chức xã hội dân sự: Luận văn giúp cộng đồng nhận thức rõ giá trị văn hóa truyền thống, từ đó có ý thức bảo tồn và phát huy, đồng thời tạo điều kiện cho các tổ chức hỗ trợ phát triển văn hóa dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

1. Truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh có đặc điểm gì nổi bật so với các vùng khác?
   Truyện Dao Quảng Ninh có motif nguồn gốc dân tộc tương tự các vùng khác nhưng nhân vật anh hùng thường mang tính phi truyền thống, thể hiện cách cảm, cách nghĩ đặc thù của cộng đồng Dao Thanh Phán và Thanh Y. Ngoài ra, truyện có sự giao thoa văn hóa với người Kinh và các dân tộc lân cận.

2. Số lượng truyện dân gian người Dao Quảng Ninh được sưu tầm hiện nay là bao nhiêu?
   Luận văn khảo sát 25 truyện kể dân gian, trong đó 24 truyện được thu thập trực tiếp từ nghệ nhân Dao Thanh Y và Thanh Phán tại hai xã Bằng Cả và Tân Dân, huyện Hoành Bồ.

3. Vai trò của truyện kể dân gian trong đời sống người Dao như thế nào?
   Truyện kể dân gian không chỉ là hình thức giải trí mà còn là phương tiện truyền đạt đạo đức, giáo dục con cháu, bảo tồn tín ngưỡng, phong tục tập quán và thể hiện ước mơ xã hội công bằng của cộng đồng người Dao.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích truyện kể dân gian?
   Luận văn sử dụng phương pháp thống kê, phân loại, so sánh loại hình, phân tích - tổng hợp, điền dã và điều tra xã hội học nhằm đảm bảo tính khách quan, sâu sắc và toàn diện trong nghiên cứu.

5. Làm thế nào để bảo tồn truyện kể dân gian người Dao trong bối cảnh hiện đại?
   Bảo tồn cần kết hợp sưu tầm, giáo dục trong nhà trường, tổ chức các sự kiện văn hóa, đồng thời nghiên cứu liên ngành để phát huy giá trị văn hóa truyền thống phù hợp với sự phát triển xã hội hiện đại.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa và phân tích 25 truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh, làm rõ đặc điểm nội dung, nghệ thuật và mối liên hệ với đời sống tín ngưỡng, phong tục tập quán.
• Truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh phản ánh sâu sắc ước mơ xã hội công bằng, sự gắn bó với thiên nhiên và truyền thống văn hóa đặc sắc của cộng đồng Dao Thanh Y và Thanh Phán.
• Nghiên cứu góp phần bổ sung vào kho tàng văn hóa dân tộc Dao nói chung và văn hóa dân tộc thiểu số Quảng Ninh nói riêng, đồng thời làm cơ sở cho các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy truyện kể dân gian qua sưu tầm, giáo dục, tổ chức sự kiện và nghiên cứu liên ngành nhằm duy trì và phát triển văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại.
• Khuyến khích các nhà nghiên cứu, cán bộ văn hóa, giáo viên và cộng đồng người Dao tiếp tục khai thác, bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua các hoạt động thiết thực trong thời gian tới.