Luận văn thạc sĩ về luật thừa kế theo pháp luật và thực tiễn tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Hạnh Trinh
• Người hướng dẫn: PGS. Hà Nội
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Dân sự
• Đề tài: Thừa Kế Theo Pháp Luật Và Thực Tiễn Thực Hiện Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ Luật Học
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT
• 1.1. Khái niệm về thừa kế theo pháp luật
• 1.2. Cơ sở thực tiễn của thừa kế theo pháp luật. Diện những người thừa kế theo pháp luật
• 2. CHƯƠNG 2: THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM NĂM 2015
• 2.1. Hàng thừa kế
• 2.2. Các trường hợp thừa kế theo pháp luật
• 2.3. Thừa kế thế vị
• 2.4. Phân chia di sản thừa kế
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ CÁC KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH VỀ THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT
• 3.1. Thực tiễn áp dụng quy định về thừa kế theo pháp luật
• 3.2. Tranh chấp về thừa kế và nguyên nhân tranh chấp về thừa kế
• 3.3. Một số kiến nghị hoàn thiện những quy định của pháp luật về thừa kế theo pháp luật
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tính cấp thiết của đề tài

Thừa kế là một chế định quan trọng trong pháp luật dân sự Việt Nam, có vai trò nổi bật trong việc điều chỉnh quan hệ tài sản giữa các cá nhân khi có sự chuyển giao tài sản sau khi người sở hữu qua đời. Việc nghiên cứu về thừa kế theo pháp luật không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang tính thực tiễn cao, nhất là trong bối cảnh xã hội hiện đại, nơi mà các tranh chấp về thừa kế ngày càng gia tăng. Theo Hiến pháp năm 1950, quyền thừa kế đã được ghi nhận như một quyền cơ bản của công dân, thể hiện sự bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các cá nhân trong xã hội. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu và hoàn thiện các quy định pháp luật về thừa kế để phù hợp với thực tiễn phát sinh. Các quy định của Bộ luật Dân sự 2015 đã có nhiều cải tiến, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề cần giải quyết, đặc biệt là trong việc áp dụng và thực thi pháp luật. Tác giả mong muốn thông qua nghiên cứu này, đưa ra những đánh giá và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thừa kế theo pháp luật, góp phần bảo vệ quyền lợi của người thừa kế cũng như giảm thiểu tranh chấp trong xã hội.

II. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm rõ các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về thừa kế theo pháp luật, bao gồm khái niệm, đặc điểm, các hàng thừa kế và các trường hợp thừa kế theo pháp luật. Nhiệm vụ nghiên cứu được xác định là phân tích các vấn đề lý luận liên quan đến thừa kế theo pháp luật, so sánh với thừa kế theo di chúc để rút ra những đặc trưng riêng biệt của từng hình thức. Bên cạnh đó, luận văn cũng sẽ xác định các hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Việc nghiên cứu cũng sẽ chỉ ra những vướng mắc phát sinh từ thực tiễn và đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về thừa kế theo pháp luật. Thông qua việc phân tích các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng, luận văn sẽ góp phần nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan trong các tranh chấp thừa kế.

III. Khái niệm về thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật được hiểu là quá trình chuyển giao tài sản từ người đã chết cho những người còn sống, dựa trên các quy định của pháp luật. Theo Điều 649 của Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế theo pháp luật là hình thức thừa kế được quy định dựa trên mối quan hệ huyết thống, hôn nhân và nuôi dưỡng giữa người để lại di sản và người thừa kế. Việc xác định hàng thừa kế và điều kiện thừa kế là rất quan trọng trong quá trình phân chia di sản. Thừa kế theo pháp luật có sự khác biệt rõ rệt so với thừa kế theo di chúc, nơi mà ý chí của người để lại di sản được thể hiện. Trong khi thừa kế theo di chúc cho phép người để lại tài sản quyết định ai sẽ nhận di sản, thừa kế theo pháp luật yêu cầu phải tuân theo các quy định cụ thể về hàng thừa kế, nhằm đảm bảo quyền lợi cho những người có quan hệ gần gũi với người đã chết. Từ đó, có thể thấy rằng thừa kế theo pháp luật không chỉ đơn thuần là một quy trình pháp lý mà còn phản ánh các giá trị xã hội và đạo đức trong việc bảo vệ quyền lợi của các thành viên trong gia đình.

IV. Thực tiễn áp dụng và các kiến nghị hoàn thiện quy định về thừa kế theo pháp luật

Trong thực tiễn, việc áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật gặp nhiều khó khăn và vướng mắc. Các tranh chấp về thừa kế thường phát sinh do thiếu hiểu biết về quyền lợi, sự không đồng thuận giữa các bên hoặc do các quy định pháp luật chưa rõ ràng. Nghiên cứu cho thấy rằng, mặc dù Bộ luật Dân sự 2015 đã có nhiều cải tiến, nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế trong việc xác định hàng thừa kế, điều kiện thừa kế và quy trình phân chia di sản. Để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thừa kế, cần thiết phải hoàn thiện các quy định hiện hành, bao gồm việc làm rõ hơn về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên liên quan trong quá trình thừa kế. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho người dân để họ hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của mình trong các quan hệ thừa kế. Việc này không chỉ giúp giảm thiểu tranh chấp mà còn góp phần nâng cao ý thức pháp luật trong xã hội.

Tổng quan nghiên cứu

Thừa kế theo pháp luật là một trong những chế định quan trọng của pháp luật dân sự Việt Nam, có vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh quá trình chuyển giao tài sản từ người đã chết sang người thừa kế. Theo ước tính, các vụ tranh chấp về thừa kế chiếm tỷ lệ cao trong các vụ án dân sự tại Việt Nam, đặc biệt là tranh chấp thừa kế theo pháp luật. Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 với hiệu lực từ ngày 01/01/2017 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện quy định về thừa kế, phù hợp với thực tiễn và xu hướng hội nhập quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các quy định pháp luật hiện hành về thừa kế theo pháp luật, bao gồm khái niệm, diện thừa kế, hàng thừa kế, các trường hợp thừa kế theo pháp luật và thừa kế thế vị, đồng thời đánh giá thực tiễn áp dụng và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định của BLDS 2015, Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 cùng các văn bản pháp luật liên quan, với trọng tâm là thực tiễn tại Việt Nam từ năm 2017 đến nay.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thừa kế, góp phần giảm thiểu tranh chấp, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan, đồng thời hỗ trợ công tác xét xử và hoàn thiện chính sách pháp luật trong lĩnh vực dân sự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết của chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về các quan hệ biện chứng, cùng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và hoàn thiện pháp luật. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các lý thuyết pháp luật dân sự hiện đại, đặc biệt là các mô hình về quyền sở hữu, quyền thừa kế và các nguyên tắc pháp lý trong thừa kế theo pháp luật.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm:

• Thừa kế theo pháp luật: Là hình thức chuyển giao tài sản từ người chết cho người thừa kế dựa trên quy định pháp luật, không phụ thuộc vào ý chí của người để lại di sản.
• Hàng thừa kế: Nhóm người được pháp luật quy định theo thứ tự ưu tiên để hưởng di sản.
• Thừa kế thế vị: Trường hợp người thừa kế chính chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, người thế vị (cháu, chắt) sẽ thay thế hưởng phần di sản đó.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận triết học Mác-Lênin, kết hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và thống kê. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các văn bản pháp luật, các án lệ, báo cáo ngành và các vụ việc tranh chấp thừa kế thực tế tại một số địa phương.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các vụ án điển hình và các quy định pháp luật có liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo timeline từ năm 2015 (BLDS 2015 có hiệu lực) đến năm 2020, nhằm đánh giá sự thay đổi và hiệu quả áp dụng pháp luật trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khái niệm và đặc điểm thừa kế theo pháp luật
   Thừa kế theo pháp luật được định nghĩa rõ ràng tại Điều 649 BLDS 2015, là việc chuyển giao di sản dựa trên hàng thừa kế, điều kiện và trình tự do pháp luật quy định. So với thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật có đặc điểm là không phụ thuộc vào ý chí người để lại di sản, mà dựa trên quan hệ huyết thống, hôn nhân và nuôi dưỡng.

2. Diện và hàng thừa kế theo pháp luật
   BLDS 2015 quy định ba hàng thừa kế chính:

   • Hàng thứ nhất gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi.
   • Hàng thứ hai gồm ông bà nội, ngoại, anh chị em ruột.
   • Hàng thứ ba gồm cụ nội, ngoại, bác ruột, chú ruột, cô ruột, cậu ruột, cháu ruột.
     Người thừa kế ở hàng sau chỉ được hưởng di sản khi không còn ai ở hàng trước hoặc những người ở hàng trước từ chối hoặc bị truất quyền.

3. Thừa kế thế vị
   Thừa kế thế vị là trường hợp đặc biệt của thừa kế theo pháp luật, được quy định tại Điều 652 BLDS 2015. Khi con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng thời điểm với người đó, cháu hoặc chắt sẽ thay thế hưởng phần di sản mà cha mẹ họ được hưởng nếu còn sống.

4. Thực tiễn áp dụng và tranh chấp
   Theo báo cáo của ngành, tranh chấp thừa kế theo pháp luật chiếm khoảng 60% các vụ tranh chấp thừa kế. Nguyên nhân chủ yếu là do người để lại di sản không để lại di chúc hoặc di chúc không hợp pháp, dẫn đến việc xác định hàng thừa kế, diện thừa kế và thừa kế thế vị gặp nhiều khó khăn.

Thảo luận kết quả

Việc quy định chi tiết về hàng thừa kế và diện thừa kế trong BLDS 2015 đã góp phần làm rõ quyền lợi của các bên liên quan, giảm thiểu tranh chấp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều vướng mắc trong việc xác định quan hệ nuôi dưỡng, thừa kế thế vị và xử lý các trường hợp đặc biệt như di chúc chung, di chúc không hợp pháp.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã cập nhật các quy định mới nhất của BLDS 2015 và phân tích sâu hơn về thừa kế thế vị, một lĩnh vực còn ít được nghiên cứu chuyên sâu. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ phân bố các vụ tranh chấp theo hàng thừa kế và bảng so sánh các trường hợp thừa kế thế vị sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các vấn đề pháp lý và thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về diện thừa kế
   Cần bổ sung quy định rõ ràng hơn về diện thừa kế, đặc biệt là quan hệ nuôi dưỡng và thừa kế thế vị, nhằm tránh tranh chấp do hiểu nhầm hoặc thiếu căn cứ pháp lý. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp phối hợp với Quốc hội.

2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật
   Đẩy mạnh tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ trong thừa kế theo pháp luật, giúp người dân hiểu rõ hơn về các quy định, giảm thiểu tranh chấp phát sinh. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp, các tổ chức xã hội.

3. Nâng cao năng lực giải quyết tranh chấp của cơ quan tư pháp
   Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho thẩm phán, cán bộ tư pháp về các quy định mới và kỹ năng xử lý tranh chấp thừa kế, đặc biệt là các trường hợp phức tạp liên quan đến thừa kế thế vị. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Tòa án nhân dân tối cao.

4. Xây dựng hệ thống dữ liệu thống kê về tranh chấp thừa kế
   Thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về các vụ tranh chấp thừa kế để theo dõi, phân tích và đề xuất chính sách phù hợp. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Công an.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Luật sư và chuyên gia pháp lý
   Giúp cập nhật kiến thức về quy định mới nhất của BLDS 2015, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến thừa kế theo pháp luật và thừa kế thế vị, hỗ trợ tư vấn và giải quyết tranh chấp hiệu quả.

2. Thẩm phán và cán bộ tư pháp
   Nâng cao hiểu biết về các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng, từ đó nâng cao chất lượng xét xử các vụ án tranh chấp thừa kế.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Luật
   Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về chế định thừa kế theo pháp luật, phục vụ học tập và nghiên cứu khoa học.

4. Người dân và các bên liên quan trong thừa kế
   Giúp hiểu rõ quyền và nghĩa vụ trong thừa kế theo pháp luật, từ đó chủ động bảo vệ quyền lợi hợp pháp và hạn chế tranh chấp.

Câu hỏi thường gặp

1. Thừa kế theo pháp luật khác gì so với thừa kế theo di chúc?
   Thừa kế theo pháp luật dựa trên quy định của pháp luật về hàng thừa kế và điều kiện cụ thể, không phụ thuộc vào ý chí người để lại di sản. Trong khi đó, thừa kế theo di chúc dựa trên ý chí của người để lại di sản được thể hiện trong di chúc hợp pháp.

2. Ai được coi là người thừa kế theo pháp luật?
   Người thừa kế theo pháp luật là cá nhân có quan hệ huyết thống, hôn nhân hoặc nuôi dưỡng với người để lại di sản, thuộc diện và hàng thừa kế theo quy định của BLDS 2015.

3. Thừa kế thế vị được áp dụng trong trường hợp nào?
   Khi người thừa kế chính chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, con hoặc cháu của người thừa kế đó sẽ thay thế hưởng phần di sản mà cha mẹ họ được hưởng nếu còn sống.

4. Di chúc không hợp pháp thì di sản được phân chia thế nào?
   Nếu di chúc bị coi là không hợp pháp hoặc không có hiệu lực thi hành, di sản sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật về thừa kế theo pháp luật.

5. Người bị truất quyền hưởng di sản có được hưởng phần di sản nào không?
   Theo BLDS 2015, một số trường hợp người bị truất quyền hưởng di sản vẫn được hưởng một phần bằng hai phần ba suất thừa kế của một người theo pháp luật, nhằm bảo vệ quyền lợi cho những đối tượng đặc biệt như con chưa thành niên, cha mẹ, vợ chồng.

Kết luận

• Thừa kế theo pháp luật là chế định pháp luật quan trọng, điều chỉnh việc chuyển giao tài sản khi người để lại di sản không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp.
• BLDS 2015 đã có nhiều quy định chi tiết về diện thừa kế, hàng thừa kế và thừa kế thế vị, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.
• Thực tiễn áp dụng còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt trong xác định quan hệ nuôi dưỡng và xử lý tranh chấp thừa kế thế vị.
• Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền và nâng cao năng lực giải quyết tranh chấp để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật.
• Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo và cải cách pháp luật trong lĩnh vực thừa kế.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu nên phối hợp triển khai các đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao nhận thức xã hội về thừa kế theo pháp luật.