I. Tổng Quan Nghiên Cứu Không Gian và Thời Gian Nghệ Thuật
Nghiên cứu không gian và thời gian nghệ thuật trong văn học là xu hướng tiếp cận tác phẩm một cách sâu sắc. Nó giúp khám phá giá trị hiện thực, nhân đạo, và tư duy sáng tác của tác giả. Không gian và thời gian là yếu tố tất yếu để sự vật, sự việc tồn tại. Trong văn học, hiện tượng văn học tồn tại trong không gian và thời gian nhất định. Nhân vật, ngữ cảnh, khung cảnh đều tồn tại ở một không gian và thời gian cụ thể. "Văn học là nhân học" (M. Gorki), là con đường giúp con người hình thành và phát triển nhân cách. Tác phẩm văn học không chỉ giải trí mà còn giúp lĩnh hội tri thức, hình thành nhận thức về tư tưởng, tình cảm, thế giới quan. Văn học luôn vận động và phát triển, đặc biệt quan tâm đến việc hình thành nhân cách và giáo dục cho thiếu nhi.
1.1. Tầm quan trọng của Không Gian và Thời Gian trong Văn Học
Không gian và thời gian nghệ thuật là phạm trù căn bản để đi sâu vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm. Một hiện tượng văn học chỉ có thể tồn tại trong một khoảng không gian và thời gian nhất định, những nội tại bên trong tác phẩm đó cũng phải được cấu thành dựa trên không gian và thời gian nghệ thuật. Một nhân vật, một ngữ cảnh, một khung cảnh đều phải tồn tại ở một không gian và thời gian nhất định nào đó trong tác phẩm.
1.2. Vai trò của Văn Học Thiếu Nhi trong Giáo Dục Nhân Cách
Văn học dành sự quan tâm đặc biệt đến việc hình thành nhân cách và giáo dục cho thiếu nhi – thế hệ tương lai của nhân loại. Việc giáo dục, hình thành nhân cách và cảm quan thẩm mỹ cho trẻ là điều vô cùng cần thiết, bởi trẻ em như những trang giấy trắng tinh, vẽ đường nào sẽ in đậm đường ấy. Vì thế, văn học thiếu nhi luôn rất được xem trọng trong vai trò làm cầu nối cho trẻ em đến với tri thức của nhân loại.
II. Vấn Đề Nghiên Cứu Sức Hút của Mắt Biếc Nguyễn Nhật Ánh
Nguyễn Nhật Ánh là tác giả quen thuộc với độc giả Việt Nam, đặc biệt là độc giả trẻ. Các tác phẩm của ông như Mắt biếc, Cô gái đến từ hôm qua, Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ... đã nuôi dưỡng tâm thức của thế hệ trẻ, gieo vào đó những hạt ngọc quý báu giúp phát triển nhân cách. Một số tác phẩm đã được chuyển thể thành phim điện ảnh gây tiếng vang lớn. Mắt biếc là câu chuyện đầy cảm xúc về tình yêu gia đình, tình yêu làng quê, tình yêu lứa đôi, mối quan hệ giữa người với người. Nghiên cứu này mong muốn tìm hiểu thêm về văn phẩm Mắt biếc để thỏa lòng ngưỡng mộ và khám phá thế giới nghệ thuật bên trong tác phẩm.
2.1. Ảnh hưởng của Nguyễn Nhật Ánh đến Văn Học Thiếu Nhi Việt Nam
Nhiều tác giả nổi tiếng của Việt Nam cũng góp phần vào kho tàng văn học thiếu nhi như Tô Hoài, Trần Đăng Khoa, Võ Quảng,…trong đó, Nguyễn Nhật Ánh là cái tên không thể không nhắc đến bởi độ quen thuộc mà các tác phẩm của ông mang đến như: Mắt biếc, Cô gái đến từ hôm qua, Thằng quỷ nhỏ, Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ,…Chính những tác phẩm này đã nuôi dưỡng biết bao tâm thức của thế hệ trẻ, gieo vào đó những hạt ngọc quý báu giúp phát triển nhân cách cho con người Việt Nam.
2.2. Mắt Biếc và Sự Đồng Cảm Sâu Sắc từ Độc Giả
Bản thân cũng là một người say mê những sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh và đặc biệt yêu thích Mắt biếc bởi cảm thông trước những hy sinh mà Ngạn dành cho tình yêu, chính tình yêu đơn phương nhưng vô cùng đẹp đẽ này đã thôi thúc trái tim nhiều năm nay và có cảm nghiệm như tác giả viết lên tác phẩm này dành cho mình vậy. Đặc biệt hơn, tác phẩm còn được chuyển thể thành phim càng gây xúc động đối với bản thân.
III. Cách Phân Tích Không Gian Nghệ Thuật Trong Mắt Biếc
Không gian nghệ thuật trong Mắt biếc được xây dựng đa dạng, từ không gian làng quê, không gian phố thị đến không gian tâm tưởng. Ngôi làng Đo Đo, nơi có gia đình, chợ Đo Đo, trường học,…tượng trưng cho tuổi thơ êm đềm. Ngạn được bồi dưỡng về tình yêu, tri thức, hơi thở làng quê…từ nơi ấy. Những tố chất đã tạo nên một con người mộc mạc, thủy chung, sâu sắc và đầy nghị lực. Lớn lên trong môi trường truyền thống, Ngạn nhận được tình yêu từ gia đình, thầy cô và bạn bè, giúp Ngạn dễ dàng chấp nhận cuộc sống nghèo khó và nhận thức được bản thân cần vươn lên nhưng không hề mất đi “gốc rễ” của mình.
3.1. Không Gian Làng Quê Đo Đo Nguồn Cội Tình Yêu và Tri Thức
Ngôi làng Đo Đo, nơi có gia đình, chợ Đo Đo, trường học,…những không gian ấy tượng trưng cho tuổi thơ êm đềm mà bất cứ trẻ em vùng quê nào cũng đều được thụ hưởng. Ngạn đã được bồi dưỡng biết bao tố chất về tình yêu, tri thức, hơi thở làng quê…từ nơi ấy. Những tố chất đã tạo nên một con người mộc mạc, thủy chung, sâu sắc và đầy nghị lực.
3.2. Không Gian Phố Thị Sự Trưởng Thành và Thử Thách
Từ ý chí vững vàng, Ngạn đặt chân lên phố thị. Không gian ấy đã giúp Ngạn được va chạm với cuộc sống sôi động, phức tạp, cạnh tranh,…từ đó đã giúp Ngạn trưởng thành hơn. Cùng với sự phát triển về mặt thể chất và tri thức, tình yêu trong con người Ngạn cũng được vun đắp hàng ngày cùng với bao ước mơ, mong đợi.
3.3. Không Gian Tâm Tưởng Nơi Giao Thoa Cảm Xúc và Định Mệnh
Không gian tâm tưởng giúp Ngạn trưởng thành toàn diện nhưng nó cũng mang đến sự đau khổ bởi “định mệnh” của tình yêu. Không gian tâm lý trong Mắt biếc được thể hiện qua những hồi tưởng, suy tư của nhân vật Ngạn về tình yêu, cuộc đời và những mối quan hệ xung quanh.
IV. Hướng Dẫn Phân Tích Thời Gian Nghệ Thuật Trong Mắt Biếc
Thời gian nghệ thuật trong Mắt biếc được xây dựng theo dòng tuyến tính, đơn giản. Nó được chia làm ba giai đoạn: thời thơ ấu, thời niên thiếu và thời trung niên. Thời thơ ấu với những kỷ niệm vui buồn, hạnh phúc, khổ đau…gắn bó trọn đời Ngạn. Những ký ức sâu sắc tuổi thơ trong tâm hồn Ngạn trở thành liều thuốc nhiệm màu có tác dụng nâng đỡ anh trong từng khoảnh khắc, từng biến cố. Thời niên thiếu với những quyết định quan trọng ảnh hưởng cả đời người. Con người biết suy tư về bản thân, về cuộc sống.
4.1. Thời Thơ Ấu Nền Tảng Ký Ức và Tình Cảm
Thời thơ ấu với những kỷ niệm vui buồn, hạnh phúc, khổ đau…những kỷ niệm sẽ gắn bó trọn đời Ngạn. Những ký ức sâu sắc tuổi thơ trong tâm hồn Ngạn trở thành liều thuốc nhiệm màu có tác dụng nâng đỡ anh trong từng khoảnh khắc, từng biến cố. Từ đó, tác giả muốn mọi người phải suy tư, vun đắp cho lứa tuổi này.
4.2. Thời Niên Thiếu Quyết Định và Thay Đổi
Tiếp theo, thời niên thiếu với những quyết định quan trọng ảnh hưởng cả đời người. Con người biết suy tư về bản thân, về cuộc sống. Sự thay đổi về thời gian, không gian khiến hành vi Ngạn thay đổi. Tuổi ấu thơ sống trong bầu khí yêu thương, những hành vi của Ngạn thường thể hiện theo hướng ly tâm – hướng về môi trường, về người khác.
4.3. Thời Trung Niên Chiêm Nghiệm và Trách Nhiệm
Cuối cùng là khoảng thời trung niên. Đây là khoảng thời gian Ngạn hồi tưởng lại những ký ức đẹp đẽ của tuổi ấu thơ, chiêm nghiệm về những khoảnh khắc cuộc đời, về hạnh phúc, khổ đau. Ngạn đã chọn lựa cuộc sống có thể khác suy nghĩ của nhiều người trong đó có những bạn trẻ. Tuy nhiên vấn đề quan trọng hơn, tác giả muốn gửi gắm qua việc chọn lựa cuộc sống của Ngạn thời trung niên là trách nhiệm của con người trước cuộc sống nhiều sự kiện, tình huống vi tế, phức tạp.
V. Ứng Dụng Giá Trị Nhân Văn Trong Không Thời Gian Mắt Biếc
Sống có trách nhiệm với bản thân, với cuộc sống – con người, thái độ can đảm chấp nhận cuộc sống, nghiêm túc, sống đến tận cùng những chọn lựa của bản thân bằng giá trị, sự hiểu biết, phẩm giá cao quý của con người. Mắt biếc là câu chuyện đầy cảm xúc với tình yêu gia đình, tình yêu làng quê, tình yêu lứa đôi, mối quan hệ giữa người với người. Tác phẩm mang đến những giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện qua cách xây dựng không gian và thời gian nghệ thuật độc đáo.
5.1. Tình Yêu và Sự Hy Sinh trong Mắt Biếc
Mắt biếc là câu chuyện đầy cảm xúc với tình yêu gia đình, tình yêu làng quê, tình yêu lứa đôi, mối quan hệ giữa người với người. Từ khóa: Nguyễn Nhật Ánh, Mắt biếc, Ngạn, Hà Lan, Trà Long, tình yêu, Không gian nghệ thuật, Thời gian nghệ thuật.
5.2. Thông Điệp về Trách Nhiệm và Lựa Chọn
Tác giả muốn gửi gắm qua việc chọn lựa cuộc sống của Ngạn thời trung niên là trách nhiệm của con người trước cuộc sống nhiều sự kiện, tình huống vi tế, phức tạp. Sống có trách nhiệm với bản thân, với cuộc sống – con người, thái độ can đảm chấp nhận cuộc sống, nghiêm túc, sống đến tận cùng những chọn lựa của bản thân bằng giá trị, sự hiểu biết, phẩm giá cao quý của con người.
VI. Kết Luận Mắt Biếc và Nghiên Cứu Văn Học Thiếu Nhi
Nghiên cứu không gian và thời gian nghệ thuật trong Mắt biếc góp phần làm toàn vẹn hơn bức tranh nghiên cứu về nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Tác phẩm không chỉ là câu chuyện tình yêu mà còn là bức tranh về xã hội, con người Việt Nam trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Nghiên cứu này hy vọng sẽ mở ra những hướng tiếp cận mới cho việc nghiên cứu văn học thiếu nhi hiện đại.
6.1. Đóng Góp của Nghiên Cứu vào Lĩnh Vực Văn Học Thiếu Nhi
Chúng tôi chọn đề tài “Không gian và thời gian nghệ thuật trong văn phẩm Mắt biếc của Nguyễn Nhật Ánh” với mong muốn góp một phần sức vào việc nghiên cứu văn học thiếu nhi hiện đại, cũng như lí giải sức hút mãnh liệt đến từ ngòi bút của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Mắt Biếc
Đến thời điểm hiện tại, các tác phẩm nghiên cứu về khía cạnh Không gian và thời gian nghệ thuật trong truyện dài Mắt biếc vẫn chưa được tác giả nào lưu tâm đến. Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài “Không gian và thời gian nghệ thuật trong văn phẩm Mắt biếc của Nguyễn Nhật Ánh” với mong muốn góp phần làm toàn vẹn hơn “bức tranh” nghiên cứu về nhà văn “xứ Quảng”.
