Nghiên cứu đề xuất giải pháp khai thác các giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua hoạt động du lịch tại Hà Nội (Trường hợp nghiên cứu điển hình: Phủ Tây Hồ)

Tín ngưỡng thờ Mẫu không đơn thuần là một tôn giáo mà là một hệ thống tín ngưỡng đa tầng, bao gồm thờ Nữ thần, thờ Mẫu Thần và thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ. Theo TS. Ngô Đức Thịnh, tín ngưỡng là "niềm tin của con người vào thực thể, lực lượng siêu nhiên". Khác với các tôn giáo du nhập, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ có nguồn gốc bản địa, tôn thờ Mẫu (Mẹ) như đấng sáng tạo và bảo trì cho vũ trụ, con người. Tín ngưỡng thờ Mẫu thể hiện rõ nét văn hóa Việt Nam, xã hội mang đậm tàn tích mẫu hệ với vai trò to lớn của người phụ nữ, nền văn minh lúa nước.

Hà Nội là một trong những địa phương lưu giữ đậm đặc nhất các di tích và cơ sở thờ tự liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu. Theo thống kê năm 2019, Hà Nội có hàng trăm đền, phủ thờ Mẫu Tam phủ. Các địa điểm như Phủ Tây Hồ, chùa Trấn Quốc, đền Nghĩa Dũng là những trung tâm quan trọng để thực hành các nghi lễ và lễ hội của tín ngưỡng thờ Mẫu. Tuy nhiên, sự bùng nổ của các cơ sở thờ tự tư nhân cũng kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ và nhận thức đúng đắn về giá trị tín ngưỡng.

Một trong những thách thức lớn nhất là tình trạng biến tướng và lệch chuẩn trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Nhiều cá nhân và tổ chức lợi dụng tín ngưỡng cho mục đích trục lợi cá nhân, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng. "Sự bùng nổ của các cơ sở thờ tự, nhất là các điện tư gia đã kéo theo vô số hệ lụy gây bức xúc trong xã hội..." (Theo tài liệu gốc). Điều này làm mất đi sự tôn kính và phá vỡ nét đẹp của văn hóa tâm linh, làm mất đức tin của mọi người với các thánh thần.

Mặc dù Hà Nội có tiềm năng lớn về du lịch tâm linh liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu, nhưng các giá trị văn hóa và tinh thần của tín ngưỡng chưa được khai thác và quảng bá một cách hiệu quả. Hoạt động du lịch văn hóa tại Hà Nội thường tập trung vào các di tích lịch sử, lễ hội truyền thống, hoặc các chuyến hành hương Phật giáo, mà ít đề cập đến việc tham gia thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Điều này làm lãng phí một nguồn tài nguyên văn hóa độc đáo và có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống tinh thần của người Việt.

Việc quản lý và kiểm soát hoạt động tín ngưỡng tại Phủ Tây Hồ là yếu tố then chốt để bảo tồn và phát huy giá trị. Cần tăng cường kiểm tra, giám sát các cơ sở thờ tự, ngăn chặn các hoạt động mê tín dị đoan và trục lợi cá nhân. Đồng thời, cần có quy định rõ ràng về các nghi lễ và thực hành tín ngưỡng, đảm bảo tính trang nghiêm và tôn trọng. Bên cạnh đó, cần nâng cao vai trò của các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương trong việc giám sát và phản biện các hoạt động tín ngưỡng.

Nâng cao nhận thức của du khách về giá trị đích thực của tín ngưỡng thờ Mẫu là một giải pháp quan trọng. Cần tổ chức các chương trình giáo dục, giới thiệu về lịch sử, văn hóa và ý nghĩa của tín ngưỡng. Đồng thời, cần cung cấp thông tin chính xác và đầy đủ về các nghi lễ và thực hành tín ngưỡng, giúp du khách hiểu rõ hơn về di sản văn hóa này. Bên cạnh đó, cần khuyến khích du khách tham gia vào các hoạt động trải nghiệm văn hóa, như tham quan các đền, phủ, nghe các câu chuyện về các vị thần, hoặc tham gia các lễ hội truyền thống.

Xây dựng các tour du lịch khám phá các đền, phủ thờ Mẫu là một giải pháp hiệu quả. Tour du lịch cần được thiết kế một cách khoa học, kết hợp giữa việc tham quan các di tích và tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của tín ngưỡng thờ Mẫu. Hướng dẫn viên cần có kiến thức sâu rộng về tín ngưỡng, có khả năng truyền đạt thông tin một cách hấp dẫn và dễ hiểu. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho du khách giao lưu, gặp gỡ với những người thực hành tín ngưỡng, giúp họ hiểu rõ hơn về đời sống tâm linh của người Việt.

Tổ chức các hoạt động trải nghiệm văn hóa tín ngưỡng là một cách hiệu quả để thu hút du khách và tăng cường sự hiểu biết về tín ngưỡng thờ Mẫu. Có thể tổ chức các lớp học hát chầu văn, làm đồ thủ công truyền thống, hoặc tham gia các lễ hội. Các hoạt động này cần được thiết kế một cách sáng tạo và hấp dẫn, phù hợp với nhiều đối tượng du khách khác nhau. Đồng thời, cần đảm bảo tính chân thực và tôn trọng văn hóa, tránh tình trạng thương mại hóa và làm mất đi giá trị đích thực của tín ngưỡng.

Phủ Tây Hồ có tiềm năng lớn để phát triển du lịch tâm linh liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu. Phủ có vị trí địa lý thuận lợi, kiến trúc độc đáo, và lịch sử lâu đời. Tuy nhiên, Phủ cũng đối mặt với nhiều hạn chế, như tình trạng quá tải vào mùa lễ hội, ô nhiễm môi trường, và các hoạt động mê tín dị đoan. Để khai thác hiệu quả tiềm năng của Phủ, cần có những giải pháp đồng bộ để khắc phục những hạn chế này.

Để phát triển du lịch bền vững tại Phủ Tây Hồ, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương. Cần tăng cường quản lý và kiểm soát các hoạt động tín ngưỡng, đảm bảo tính trang nghiêm và tôn trọng. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch, như cải thiện cơ sở hạ tầng, đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên chuyên nghiệp, và cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác cho du khách. Bên cạnh đó, cần bảo tồn giá trị văn hóa và kiến trúc của Phủ, thông qua các hoạt động trùng tu, bảo dưỡng và quảng bá.

Để thúc đẩy sự phát triển du lịch tín ngưỡng nói chung và tín ngưỡng thờ mẫu nói riêng, cần có những chính sách hỗ trợ từ phía nhà nước. Các chính sách này có thể bao gồm việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, và quảng bá du lịch. Đồng thời, cần có những quy định rõ ràng về quản lý và bảo tồn di sản văn hóa, đảm bảo sự phát triển bền vững của du lịch.

Sự hợp tác giữa các bên liên quan, bao gồm nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương, là yếu tố then chốt để phát triển du lịch tín ngưỡng bền vững. Cần tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương tham gia vào quá trình phát triển du lịch, để họ có thể hưởng lợi từ hoạt động này và góp phần bảo tồn di sản văn hóa. Đồng thời, cần khuyến khích các doanh nghiệp du lịch hợp tác với cộng đồng địa phương để tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo và ý nghĩa.