Nghiên Cứu Hoạt Động Bán Hàng Đa Cấp Tại TP.HCM: Thực Trạng và Giải Pháp

Bán hàng đa cấp, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp, là một hình thức bán hàng trực tiếp đến tay người tiêu dùng, bỏ qua các khâu trung gian như đại lý hay cửa hàng bán lẻ. Điều này giúp tiết kiệm chi phí quảng cáo, khuyến mại, thuê mặt bằng và vận chuyển. Thay vào đó, các khoản tiết kiệm được dùng để trả thưởng cho nhà phân phối và nâng cấp sản phẩm. Theo TS. Đinh Thị Thu Oanh, bản chất của bán hàng đa cấp là xây dựng mạng lưới phân phối, trong đó mỗi thành viên không chỉ là người tiêu dùng mà còn là người bán hàng, hưởng hoa hồng dựa trên doanh số cá nhân và doanh số của hệ thống do mình xây dựng. Tuy nhiên, mô hình này dễ bị lợi dụng để tạo ra các đa cấp biến tướng.

Hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam bắt đầu từ năm 1998. Giai đoạn đầu (1998-2004), hoạt động còn sơ khai và chưa có nhiều quy định pháp lý. Giai đoạn 2005-2014, số lượng công ty và người tham gia tăng nhanh, nhưng cũng xuất hiện nhiều sai phạm. Từ tháng 7/2014 đến nay, với sự ra đời của Nghị định 42/CP, hoạt động bán hàng đa cấp được quản lý chặt chẽ hơn, số lượng doanh nghiệp giảm nhưng số người tham gia vẫn tăng. TP.HCM đóng vai trò quan trọng trong lịch sử phát triển này, là nơi đặt trụ sở của nhiều công ty kinh doanh đa cấp.

Báo cáo nghiệm thu của Trường Đại học Kinh tế TP.HCM chỉ ra 6 tồn tại chính trong phát triển kinh doanh bán hàng đa cấp, bao gồm: (1) Thông tin sai lệch về sản phẩm và thu nhập; (2) Áp lực mua hàng để duy trì vị trí; (3) Thiếu đào tạo và hỗ trợ cho nhà phân phối; (4) Cơ chế trả thưởng phức tạp và không minh bạch; (5) Sản phẩm kém chất lượng hoặc giá quá cao; và (6) Khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp. Những tồn tại này khiến nhiều người mất niềm tin vào mô hình đa cấp.

Báo cáo cũng chỉ ra 8 hạn chế trong quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp, bao gồm: (1) Thiếu nguồn lực và nhân lực; (2) Quy định pháp luật còn chồng chéo và chưa đầy đủ; (3) Công tác thanh tra, kiểm tra còn yếu; (4) Xử lý vi phạm chưa nghiêm; (5) Thông tin tuyên truyền chưa hiệu quả; (6) Phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ; (7) Năng lực của Hiệp hội Bán hàng Đa cấp còn hạn chế; và (8) Nhận thức của người dân về bán hàng đa cấp còn thấp.

Cần sửa đổi và bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến bán hàng đa cấp để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn. Cụ thể, cần quy định rõ hơn về điều kiện kinh doanh, trách nhiệm của doanh nghiệp, quyền lợi của nhà phân phối và người tiêu dùng, và cơ chế giải quyết tranh chấp. Đồng thời, cần tăng cường chế tài xử phạt đối với các hành vi vi phạm. Kiến nghị này cần được trình lên Quốc hội và Chính phủ để xem xét và ban hành.

Cần tăng cường nguồn lực và nhân lực cho các cơ quan quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp, đặc biệt là Cục Quản lý Cạnh tranh và Sở Công Thương TP.HCM. Đồng thời, cần nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, và xử lý vi phạm. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người dân về bán hàng đa cấp.

Hiệp hội Bán hàng Đa cấp cần phát huy vai trò tự quản, xây dựng quy tắc ứng xử, và giám sát hoạt động của các doanh nghiệp thành viên. Đồng thời, Hiệp hội cần phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước để tuyên truyền, phổ biến pháp luật, và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Hiệp hội nên học hỏi kinh nghiệm từ các Hiệp hội bán hàng trực tiếp uy tín trên thế giới như DSA (Hoa Kỳ).

Doanh nghiệp cần đăng ký kinh doanh, công khai thông tin về sản phẩm, giá cả, và cơ chế trả thưởng. Cần tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, không được bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Bất kỳ sai phạm nào cũng cần được xử lý nghiêm để bảo vệ uy tín của ngành bán hàng đa cấp.

Cơ chế trả thưởng cần đơn giản, dễ hiểu, và không tạo áp lực cho nhà phân phối phải mua hàng để duy trì vị trí. Hoa hồng cần được trả dựa trên doanh số thực tế, không dựa trên việc tuyển dụng người mới. Cần công khai các khoản chi phí và hoa hồng để đảm bảo tính minh bạch và công bằng.

Bán hàng đa cấp hợp pháp tập trung vào việc bán sản phẩm, có hệ thống trả thưởng minh bạch, và không yêu cầu người tham gia phải mua hàng với số lượng lớn. Ngược lại, đa cấp biến tướng chỉ tập trung vào việc tuyển dụng người mới, sản phẩm chỉ là hình thức, và lợi nhuận chủ yếu đến từ việc thu tiền của người tham gia sau. Cần cảnh giác với các dấu hiệu này để tránh bị lừa đảo.

Những lời mời chào lợi nhuận cao bất thường thường là dấu hiệu của đa cấp lừa đảo. Không nên tin vào những hứa hẹn về việc làm giàu nhanh chóng mà không cần nỗ lực. Hãy tìm hiểu kỹ về công ty, sản phẩm, và cơ chế trả thưởng trước khi quyết định tham gia.

Sự phát triển của công nghệ và thương mại điện tử mở ra cơ hội cho bán hàng đa cấp online. Doanh nghiệp có thể sử dụng các nền tảng trực tuyến để tiếp cận khách hàng, quản lý hệ thống, và đào tạo nhà phân phối. Tuy nhiên, cần đảm bảo tính minh bạch và bảo mật thông tin.

Bán hàng đa cấp có thể tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, và đóng góp vào ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, cần quản lý chặt chẽ để tránh những tác động tiêu cực đến nền kinh tế và xã hội. Cần nghiên cứu kỹ hơn về tác động của bán hàng đa cấp đến các ngành khác và có chính sách phù hợp.