Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững toàn cầu, đặc biệt ảnh hưởng sâu sắc đến các vùng miền núi và cộng đồng dân tộc thiểu số như tỉnh Cao Bằng, Việt Nam. Theo số liệu quan trắc từ năm 1961 đến 2018, nhiệt độ trung bình năm tại Cao Bằng tăng khoảng 0,15ºC mỗi thập kỷ, đồng thời xuất hiện các hiện tượng rét đậm, rét hại kéo dài gây thiệt hại nghiêm trọng cho nông nghiệp và chăn nuôi. Lượng mưa cũng biến động mạnh, với xu hướng tăng nhẹ nhưng phân bố không đều, gây ra các hiện tượng khô hạn và lũ lụt cục bộ. Tỉnh Cao Bằng có gần 32.000 đoàn viên thanh niên, lực lượng xung kích trong các hoạt động truyền thông và ứng phó BĐKH, tuy nhiên nhận thức và khả năng tiếp cận thông tin về BĐKH của nhóm này còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiện trạng BĐKH và tác động của nó đến điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tại thành phố Cao Bằng, đồng thời xây dựng các giải pháp truyền thông nâng cao nhận thức về BĐKH cho đoàn viên thanh niên. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi thành phố Cao Bằng, với dữ liệu khí hậu từ 1961 đến 2018 và khảo sát nhận thức đoàn viên trong năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các chương trình truyền thông hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực ứng phó BĐKH của lực lượng thanh niên, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương trong hoạch định chính sách thích ứng bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình truyền thông về biến đổi khí hậu, bao gồm:

  • Lý thuyết truyền thông xã hội: Nhấn mạnh vai trò của các kênh truyền thông và tương tác xã hội trong việc thay đổi nhận thức và hành vi của cá nhân, đặc biệt trong nhóm đoàn viên thanh niên.
  • Mô hình truyền thông theo chiều dọc và chiều ngang: Chiều dọc sử dụng truyền thông đại chúng để khuếch đại thông tin, chiều ngang tập trung vào truyền thông cộng đồng nhằm tăng cường đối thoại và sự đồng thuận.
  • Khái niệm nhận thức về biến đổi khí hậu: Bao gồm hiểu biết về nguyên nhân, tác động và các biện pháp ứng phó với BĐKH.
  • Khái niệm thích ứng và giảm thiểu BĐKH: Điều chỉnh hệ thống tự nhiên và xã hội để giảm thiểu tác động tiêu cực và tận dụng cơ hội từ BĐKH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Chuỗi số liệu khí hậu từ các trạm khí tượng Cao Bằng giai đoạn 1961-2018, số liệu điều tra xã hội học với 100 phiếu khảo sát ngẫu nhiên tại 24 cơ sở đoàn thanh niên thành phố Cao Bằng.
  • Phương pháp phân tích khí hậu: Sử dụng thống kê mô tả (trung bình, độ lệch tiêu chuẩn, biến suất), phân tích xu thế bằng phương pháp bình phương tối thiểu để đánh giá biến đổi nhiệt độ, lượng mưa và các hiện tượng khí hậu cực đoan.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Khảo sát nhận thức và đánh giá hiệu quả truyền thông qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu với cán bộ, đoàn viên thanh niên.
  • Phương pháp xử lý số liệu: Phân tích dữ liệu bằng phần mềm Microsoft Excel 2016, kết hợp đánh giá định tính từ phỏng vấn và quan sát thực địa.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu khí hậu trong giai đoạn 1961-2018; khảo sát nhận thức và truyền thông trong năm 2023; xây dựng giải pháp truyền thông dựa trên kết quả phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến đổi nhiệt độ trung bình năm: Nhiệt độ trung bình năm tại Cao Bằng tăng khoảng 0,15ºC mỗi thập kỷ, với mức độ dao động lớn nhất vào mùa đông (độ lệch tiêu chuẩn 1,3-2,2ºC, biến suất 9,3-16,3%). Giai đoạn 2007-2018 có 7 năm nóng cực đoan và 2 năm lạnh cực đoan, phản ánh xu thế nóng lên toàn cầu.

  2. Biến đổi lượng mưa: Lượng mưa trung bình năm có xu hướng tăng nhẹ (khoảng 2,63 mm/năm), nhưng biến động lớn theo mùa và khu vực, với biến suất từ 15,3% đến 18,6%. Các tháng mùa khô có biến động mạnh nhất, gây ra hiện tượng khô hạn cục bộ.

  3. Hiện trạng nhận thức đoàn viên thanh niên: Khoảng 60% đoàn viên được khảo sát có nhận thức cơ bản về BĐKH, tuy nhiên chỉ khoảng 40% tham gia các hoạt động truyền thông hoặc ứng phó cụ thể. Việc tiếp cận thông tin còn hạn chế do thiếu kênh truyền thông phù hợp và nguồn lực hỗ trợ.

  4. Hiệu quả truyền thông hiện tại: Các hoạt động truyền thông chủ yếu dựa vào truyền thông đại chúng và các sự kiện cộng đồng, chưa khai thác hiệu quả truyền thông nhóm và cá nhân. Độ tin cậy và sự hấp dẫn của nguồn truyền thông ảnh hưởng lớn đến mức độ tiếp nhận thông tin của đoàn viên.

Thảo luận kết quả

Các kết quả cho thấy biến đổi khí hậu tại Cao Bằng diễn ra rõ rệt với xu hướng tăng nhiệt độ và biến động lượng mưa, phù hợp với các báo cáo quốc gia và quốc tế. Sự gia tăng các hiện tượng cực đoan như rét đậm, rét hại kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số. Nhận thức của đoàn viên thanh niên tuy có cải thiện nhưng chưa đồng đều và chưa đủ để thúc đẩy hành động ứng phó hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng về mức độ biến đổi khí hậu và thách thức trong truyền thông. Việc truyền thông hiện nay chưa tận dụng hết các mô hình truyền thông đa dạng, đặc biệt là truyền thông nhóm và cá nhân, dẫn đến hiệu quả chưa cao. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xu thế nhiệt độ, lượng mưa và bảng phân tích nhận thức đoàn viên để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phát triển chương trình truyền thông đa kênh: Tăng cường sử dụng các kênh truyền thông nhóm và cá nhân như hội thảo, lớp học, mạng xã hội để nâng cao hiệu quả tiếp cận và tương tác với đoàn viên thanh niên. Chủ thể thực hiện: Thành đoàn Cao Bằng, trong vòng 1-2 năm.

  2. Đào tạo và nâng cao năng lực truyền thông cho cán bộ đoàn: Tổ chức các khóa tập huấn về kiến thức BĐKH và kỹ năng truyền thông cho cán bộ đoàn cơ sở nhằm nâng cao chất lượng truyền thông. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Thành đoàn, trong 12 tháng.

  3. Xây dựng cổng thông tin điện tử và tài nguyên số về BĐKH: Phát triển nền tảng trực tuyến cung cấp thông tin cập nhật, tài liệu giáo dục và diễn đàn trao đổi cho đoàn viên thanh niên. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Cao Bằng, trong 18 tháng.

  4. Tổ chức các chiến dịch truyền thông thực địa và hoạt động cộng đồng: Tăng cường các hoạt động truyền thông trực tiếp tại các phường, xã, kết hợp với các sự kiện văn hóa, thể thao để thu hút sự tham gia của thanh niên. Chủ thể thực hiện: Thành đoàn Cao Bằng, liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách thích ứng BĐKH phù hợp với điều kiện địa phương và phát triển chương trình truyền thông hiệu quả.

  2. Các tổ chức Đoàn thanh niên và các nhóm thanh niên: Áp dụng các giải pháp truyền thông để nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động ứng phó BĐKH trong cộng đồng thanh niên.

  3. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực biến đổi khí hậu và truyền thông: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về BĐKH và truyền thông xã hội.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan phát triển quốc tế: Sử dụng luận văn làm cơ sở để thiết kế các dự án hỗ trợ nâng cao năng lực truyền thông và thích ứng BĐKH tại các vùng miền núi và cộng đồng dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Biến đổi khí hậu tại Cao Bằng có những biểu hiện cụ thể nào?
    Nhiệt độ trung bình năm tăng khoảng 0,15ºC mỗi thập kỷ, xuất hiện các năm nóng cực đoan và rét đậm, rét hại kéo dài. Lượng mưa biến động mạnh, đặc biệt vào mùa khô, gây khô hạn cục bộ.

  2. Tác động của biến đổi khí hậu đến đời sống và kinh tế xã hội tại Cao Bằng ra sao?
    BĐKH ảnh hưởng tiêu cực đến nông nghiệp, chăn nuôi, gây thiệt hại mùa màng và vật nuôi, đồng thời làm tăng nguy cơ thiên tai như lũ quét, sạt lở đất, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và việc làm của thanh niên.

  3. Nhận thức của đoàn viên thanh niên về biến đổi khí hậu hiện nay như thế nào?
    Khoảng 60% đoàn viên có nhận thức cơ bản về BĐKH, nhưng chỉ 40% tham gia các hoạt động truyền thông hoặc ứng phó, do hạn chế về tiếp cận thông tin và nguồn lực hỗ trợ.

  4. Các hình thức truyền thông nào hiệu quả nhất để nâng cao nhận thức về BĐKH cho đoàn viên?
    Truyền thông đa kênh kết hợp truyền thông đại chúng, truyền thông nhóm và cá nhân, sử dụng mạng xã hội, hội thảo, hoạt động cộng đồng được đánh giá là hiệu quả nhất.

  5. Làm thế nào để cán bộ đoàn có thể nâng cao năng lực truyền thông về BĐKH?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về kiến thức BĐKH và kỹ năng truyền thông, đồng thời xây dựng tài liệu, công cụ hỗ trợ phù hợp với đặc điểm địa phương và đối tượng đoàn viên.

Kết luận

  • Nhiệt độ trung bình năm tại Cao Bằng tăng khoảng 0,15ºC mỗi thập kỷ, với nhiều năm nóng cực đoan và rét đậm, rét hại kéo dài.
  • Lượng mưa có xu hướng tăng nhẹ nhưng biến động lớn theo mùa và khu vực, gây ra hiện tượng khô hạn và lũ lụt cục bộ.
  • Nhận thức về BĐKH của đoàn viên thanh niên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả ứng phó và truyền thông.
  • Các giải pháp truyền thông đa kênh, đào tạo cán bộ và phát triển tài nguyên số được đề xuất nhằm nâng cao nhận thức và hành động của đoàn viên.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các chính sách và chương trình truyền thông BĐKH tại Cao Bằng, hướng tới phát triển bền vững và thích ứng hiệu quả trong giai đoạn 2023-2025.

Luận văn kêu gọi các cơ quan chức năng, tổ chức đoàn thể và cộng đồng thanh niên cùng phối hợp triển khai các giải pháp truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và hành động ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội địa phương.