GIẢI PHÁP TRUYỀN THÔNG NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CHO CỘNG ĐỒNG DÂN CƢ ĐẢO LÝ SƠN, QUẢNG NGÃI

• Tác giả: Nguyễn Thị Bích
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Chu Hồi
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Biến đổi khí hậu
• Đề tài: Giải Pháp Truyền Thông Nâng Cao Nhận Thức Về Biến Đổi Khí Hậu Cho Cộng Đồng Dân Cư Đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Cơ sở lý thuyết của vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Một số khái niệm có liên quan đến vấn đề nghiên cứu
• 1.2. Tổng quan các nghiên cứu trong và ngoài nước
• 1.2.1. Các nghiên cứu trên thế giới
• 2. CHƯƠNG 2: CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3. CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM VÙNG NGHIÊN CỨU VÀ THỰC TRẠNG NHẬN THỨC CỦA CỘNG ĐỒNG LÝ SƠN VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
• 3.1. Đặc điểm vùng nghiên cứu
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 3.1.3. Xu thế biến đổi của một số yếu tố khí hậu tại địa phương
• 3.1.3.1. Diễn biến nhiệt độ
• 3.1.3.2. Diễn biến thay đổi lượng mưa
• 3.1.3.3. Diễn biến các hiện tượng cực đoan
• 3.1.4. Mức độ biến đổi mực nước biển
• 3.2. Thực trạng nhận thức của cộng đồng Lý Sơn về biến đổi khí hậu
• 4. CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP TRUYỀN THÔNG VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CHO CỘNG ĐỒNG DÂN CƯ ĐẢO LÝ SƠN
• 4.1. Thực trạng công tác truyền thông về BĐKH tại đảo Lý Sơn
• 4.1.1. Hoạt động truyền thông BĐKH đã và đang được triển khai tại đảo Lý Sơn
• 4.1.2. Đánh giá chung về hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về BĐKH ở đảo Lý Sơn
• 4.2. Một số giải pháp và kinh nghiệm truyền thông nâng cao nhận thức của cộng đồng về BĐKH
• 4.2.1. Trên thế giới
• 4.3. Xác định nội dung truyền thông về BĐKH cho cộng đồng đảo Lý Sơn
• 4.3.1. Thông điệp về nhận thức và hành động để ứng phó với BĐKH
• 4.3.2. Kế hoạch khung về truyền thông BĐKH cho cộng đồng đảo Lý Sơn
• 4.3.3. Đề xuất giải pháp truyền thông nâng cao nhận thức về BĐKH cho cộng đồng dân cư huyện đảo Lý Sơn
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Biến Đổi Khí Hậu tại Lý Sơn Thực Trạng

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang trở thành một thách thức toàn cầu, và các đảo nhỏ như Lý Sơn đặc biệt dễ bị tổn thương. Sự gia tăng nhiệt độ, mực nước biển dâng, và các hiện tượng thời tiết cực đoan đang đe dọa trực tiếp đến đời sống và sinh kế của người dân. Nghiên cứu của IPCC đã chỉ ra rằng các đảo nhỏ phải đối mặt với rủi ro ngày càng tăng từ BĐKH, bao gồm cả nước biển dâng, bão lớn và xói lở bờ biển. Tại Việt Nam, với hơn 3.000 đảo lớn nhỏ, BĐKH đang gây ra những tác động tiêu cực đến nhiều lĩnh vực tự nhiên, kinh tế và xã hội. Cụm đảo Lý Sơn, thuộc tỉnh Quảng Ngãi, là một trong những địa điểm có chỉ số dễ bị tổn thương cao nhất do BĐKH. Tình trạng này đòi hỏi các giải pháp truyền thông hiệu quả để nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động ứng phó từ cộng đồng. Theo báo cáo đánh giá của IPCC, các rủi ro gây ra cho các đảo nhỏ do những tác động của BĐKH như nước biển dâng, bão lớn, sóng dâng cao do bão, lũ lụt nghiêm trọng, xói lở bờ biển, xói mòn các rạn san hô đang tác động tiêu cực đến đời sống của cộng đồng trên đảo và sinh kế của họ.

1.1. Định Nghĩa Biến Đổi Khí Hậu và Tác Động Đến Cộng Đồng

Biến đổi khí hậu là sự biến đổi trạng thái của hệ thống khí hậu so với trạng thái trung bình trong một khoảng thời gian dài. Nguyên nhân chủ yếu là do hoạt động của con người, đặc biệt là phát thải khí nhà kính. Tại Lý Sơn, tác động của BĐKH biểu hiện qua sự thay đổi nhiệt độ, lượng mưa, và mực nước biển dâng. Những thay đổi này ảnh hưởng trực tiếp đến nông nghiệp Lý Sơn, du lịch Lý Sơn và nguồn cung cấp nước ngọt, đe dọa đến sinh kế và đời sống của người dân. Theo IPCC (2007), nguyên nhân gây BĐKH là tác động của các điều kiện tự nhiên và hoạt động của con người.

1.2. Vị Trí Chiến Lược và Tiềm Năng Phát Triển của Đảo Lý Sơn

Đảo Lý Sơn không chỉ là một địa điểm du lịch với vẻ đẹp hoang sơ mà còn có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị và quân sự. Hòn đảo này nằm án ngữ trên tuyến đường biển từ Bắc vào Nam và là cửa ngõ ra Biển Đông của khu vực kinh tế trọng điểm miền Trung. Tiềm năng du lịch của Lý Sơn đến từ hệ sinh thái biển đa dạng, các di tích văn hóa, và các tư liệu quý về Hoàng Sa. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu Lý Sơn đang đe dọa các tiềm năng phát triển này, đòi hỏi các giải pháp bảo tồn và ứng phó bền vững.

II. Thách Thức Nhận Thức về BĐKH còn Hạn Chế tại Lý Sơn

Mặc dù Lý Sơn là một trong những khu vực chịu tác động mạnh mẽ của BĐKH, nhận thức của cộng đồng về vấn đề này còn nhiều hạn chế. Người dân chưa hiểu rõ về các biểu hiện và tác động của BĐKH, dẫn đến sự bị động trong ứng phó và phòng tránh thiên tai. Các chương trình tuyên truyền hiện tại chủ yếu tập trung vào bảo vệ môi trường, chưa đủ để nâng cao nhận thức về BĐKH một cách toàn diện. Điều này dẫn đến việc người dân chưa chủ động tham gia vào các hoạt động ứng phó với BĐKH, trong khi các tác động tiêu cực như xâm nhập mặn và suy thoái rạn san hô ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đánh giá sơ bộ cho thấy nhận thức của cộng đồng dân cư huyện đảo Lý Sơn về BĐKH rất hạn chế, phần lớn người dân không hiểu biết đầy đủ, kỹ lưỡng về biểu hiện và tác động của BĐKH. Trong thực tế người dân chưa chủ động tham gia hoặc có những hành động, hoạt động, việc làm nhằm ứng phó một cách chủ động với BĐKH.

2.1. Thiếu Hiểu Biết về Biểu Hiện và Tác Động của BĐKH

Phần lớn người dân Lý Sơn chưa hiểu rõ về các biểu hiện của BĐKH, như sự thay đổi của nhiệt độ và lượng mưa, mực nước biển dâng, và tần suất các hiện tượng thời tiết cực đoan. Họ cũng chưa nhận thức được tác động của BĐKH đến các lĩnh vực quan trọng như nông nghiệp, du lịch, và nguồn nước. Sự thiếu hiểu biết này là một rào cản lớn trong việc triển khai các biện pháp ứng phó hiệu quả. Nhiều hộ dân mất đất sản xuất do nạn xâm thực biển nghiêm trọng, tuy nhiên người dân chỉ biết trông chờ vào chính quyền xây bờ kè, đê bao để ngăn chặn tình trạng này.

2.2. Hạn Chế Trong Tiếp Cận Thông Tin về BĐKH ở Lý Sơn

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến nhận thức hạn chế về BĐKH là sự hạn chế trong tiếp cận thông tin. Người dân Lý Sơn ít có cơ hội tiếp cận các nguồn thông tin chính thống và dễ hiểu về BĐKH. Các kênh truyền thông hiện tại chưa đủ để đáp ứng nhu cầu thông tin của cộng đồng. Kết quả khảo sát ban đầu cho thấy hạn chế trong tiếp cận thông tin về BĐKH là nguyên nhân chính dẫn tới nhận thức chưa đầy đủ của cộng đồng dân cư đảo Lý Sơn về BĐKH.

2.3. Ưu Tiên Bảo Vệ Môi Trường Hơn là Ứng Phó BĐKH

Các chương trình tuyên truyền hiện tại tại Lý Sơn chủ yếu tập trung vào bảo vệ môi trường nhằm đối phó với tình trạng ô nhiễm do phát triển du lịch quá nhanh. Mặc dù bảo vệ môi trường là quan trọng, nhưng nó không đủ để giải quyết các thách thức từ BĐKH. Cần có sự chú trọng hơn đến các giải pháp truyền thông nâng cao nhận thức về BĐKH và thúc đẩy các hành động ứng phó cụ thể.

III. Cách Truyền Thông BĐKH Hiệu Quả Cho Cộng Đồng Lý Sơn

Để nâng cao nhận thức về BĐKH cho cộng đồng Lý Sơn, cần áp dụng các phương pháp truyền thông đa dạng và phù hợp với đặc điểm văn hóa và xã hội địa phương. Các phương pháp này cần tập trung vào việc cung cấp thông tin dễ hiểu, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, và tạo ra các hành động cụ thể để ứng phó với BĐKH. Sử dụng truyền thông đa phương tiện kết hợp truyền thông trực tiếp là giải pháp khả thi nhất. Truyền thông cần phải được xem là một công cụ quan trọng, cơ bản tác động trực tiếp hoặc gián tiếp làm thay đổi thái độ, hành vi của con người trong cộng đồng; từ đó thúc đẩy họ thay đổi, tự nguyên tham vào các hoạt động thích ứng và giảm nhẹ BĐKH từ đơn giản nhất tới phức tạp nhất, và không chỉ tự mình tham gia mà còn lôi cuốn người khác cùng tham gia tạo hiệu ứng lan tỏa và rộng khắp.

3.1. Xây Dựng Nội Dung Truyền Thông Dễ Hiểu Gần Gũi

Nội dung truyền thông cần được trình bày một cách đơn giản, dễ hiểu, và liên hệ trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của người dân. Sử dụng hình ảnh, video, và câu chuyện thực tế để minh họa tác động của BĐKH và các giải pháp ứng phó. Tránh sử dụng thuật ngữ khoa học phức tạp. Thông điệp về nhận thức và hành động để ứng phó với BĐKH cần được xác định rõ ràng, ngắn gọn và hấp dẫn.

3.2. Sử Dụng Các Kênh Truyền Thông Đa Dạng và Phù Hợp

Kết hợp các kênh truyền thông truyền thống (như loa phát thanh, họp thôn, tờ rơi) với các kênh truyền thông hiện đại (như mạng xã hội, website, ứng dụng di động) để tiếp cận đến nhiều đối tượng khác nhau trong cộng đồng. Tận dụng sức mạnh của mạng xã hội để lan tỏa thông tin và khuyến khích sự tương tác. Các phương tiện thông tin đại chúng (báo chí, phát thanh, truyền hình,.) hoặc kết hợp với các chương trình (mít tinh, cổ động, hội thảo,).

3.3. Khuyến Khích Sự Tham Gia Của Cộng Đồng vào Truyền Thông

Tổ chức các hoạt động truyền thông có sự tham gia tích cực của cộng đồng, như các buổi thảo luận nhóm, trò chơi, cuộc thi, và các sự kiện cộng đồng. Tạo cơ hội để người dân chia sẻ kinh nghiệm và ý kiến của mình về BĐKH. Lựa chọn những người có uy tín trong cộng đồng để làm đại sứ truyền thông. Cần đánh giá mức độ quan tâm và hiểu biết của cộng đồng cư dân trên đảo về các biểu hiện của BĐKH, tác động và ảnh hưởng của BĐKH và các hiện tượng thời tiết cực đoan; tìm hiểu các phương thức truyền thông về BĐKH hiện nay mà chính quyền tỉnh, huyện đã, và đang triển khai.

IV. Kinh Nghiệm Truyền Thông BĐKH Hiệu Quả Trên Thế Giới Bài Học

Nghiên cứu các kinh nghiệm truyền thông BĐKH thành công trên thế giới để áp dụng vào điều kiện thực tế của Lý Sơn. Các chiến dịch truyền thông hiệu quả thường tập trung vào việc tạo ra sự kết nối cảm xúc với người dân, cung cấp thông tin thiết thực, và khuyến khích các hành động cụ thể. Học tập cách các quốc gia khác sử dụng các kênh truyền thông đa dạng và các phương pháp tiếp cận sáng tạo để nâng cao nhận thức về BĐKH. Từ giữa những năm 1980, việc truyền thông công khai về BĐKH và gần đây hơn - câu hỏi làm thế nào để truyền đạt nó một cách hiệu quả nhất đã có những bước tiến mạnh mẽ (Susanne, 2010). Phần lớn thông tin liên lạc ban đầu tập trung tương đối hẹp vào các phát hiện khoa học và báo cáo tổng hợp.

4.1. Chiến Dịch Truyền Thông Uchi Eco của Nhật Bản

Chiến dịch Uchi-Eco của Nhật Bản là một ví dụ điển hình về truyền thông BĐKH hiệu quả. Chiến dịch này khuyến khích người dân thực hiện các hành động đơn giản trong gia đình để giảm thiểu khí thải nhà kính, như tắt đèn khi không sử dụng, sử dụng điều hòa nhiệt độ ở mức hợp lý, và sử dụng phương tiện giao thông công cộng. Minh họa chiến dịch Uchi-Eco (Nhật Bản) mùa hè năm 2007.

4.2. Các Chương Trình Giáo Dục về BĐKH Tại Châu Âu

Nhiều quốc gia ở Châu Âu đã triển khai các chương trình giáo dục về BĐKH trong trường học, giúp học sinh hiểu rõ về nguyên nhân và tác động của BĐKH. Các chương trình này cũng khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với BĐKH. Cần cung cấp cho dân cư huyện đảo Lý Sơn kiến thức cơ bản về BĐKH nói chung và các hiện tượng ở huyện đảo nói riêng liên quan trực tiếp đến cuộc sống sinh hoạt và sản xuất hàng ngày của người dân.

V. Đề Xuất Giải Pháp Truyền Thông BĐKH Cho Đảo Lý Sơn Chi Tiết

Dựa trên phân tích thực trạng và kinh nghiệm quốc tế, đề xuất các giải pháp truyền thông cụ thể và phù hợp với điều kiện của đảo Lý Sơn. Các giải pháp này cần tập trung vào việc nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, và tạo ra sự tham gia rộng rãi của cộng đồng. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội, và cộng đồng dân cư để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của các giải pháp truyền thông. Các hoạt động và đối tượng truyền thông đã được triển khai trên địa bàn nghiên cứu cần được rà soát lại.

5.1. Tổ Chức Các Buổi Tọa Đàm Hội Thảo Về BĐKH

Tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo với sự tham gia của các chuyên gia về BĐKH, đại diện chính quyền địa phương, và người dân để thảo luận về các vấn đề liên quan đến BĐKH và các giải pháp ứng phó. Tạo cơ hội để người dân đặt câu hỏi và chia sẻ ý kiến của mình. Tổ chức các sự kiện cộng đồng để nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu tại Lý Sơn.

5.2. Phát Triển Các Tài Liệu Truyền Thông Dễ Hiểu Hấp Dẫn

Thiết kế và phát triển các tài liệu truyền thông (như tờ rơi, poster, video) với nội dung dễ hiểu, hình ảnh minh họa sinh động, và thông điệp rõ ràng. Phân phối các tài liệu này đến các hộ gia đình, trường học, và các địa điểm công cộng. Xây dựng các tài liệu truyền thông dễ hiểu về biến đổi khí hậu cho người dân Lý Sơn.

5.3. Xây Dựng Trang Web và Ứng Dụng Di Động Về BĐKH

Xây dựng một trang web và ứng dụng di động cung cấp thông tin về BĐKH, các giải pháp ứng phó, và các hoạt động liên quan. Cập nhật thông tin thường xuyên và tạo cơ hội để người dân tương tác và chia sẻ thông tin. Ứng dụng công nghệ thông tin trong truyền thông về biến đổi khí hậu tại Lý Sơn.

VI. Triển Vọng Truyền Thông BĐKH Góp Phần Phát Triển Bền Vững

Truyền thông hiệu quả về BĐKH không chỉ giúp nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của đảo Lý Sơn. Thông qua việc nâng cao khả năng thích ứng và giảm thiểu tác động của BĐKH, truyền thông giúp bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên, duy trì sinh kế của người dân, và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Các giải pháp truyền thông góp phần nâng cao nhận thức về BĐKH có thể dễ dàng triển khai, tập huấn, phổ biến và có khả năng nhân rộng ra các huyện đảo ven bờ khác có điều kiện tương tự.

6.1. Bảo Vệ Nguồn Tài Nguyên Thiên Nhiên Quý Giá

Truyền thông giúp người dân hiểu rõ về giá trị của các nguồn tài nguyên thiên nhiên và tầm quan trọng của việc bảo vệ chúng. Khuyến khích các hành động bảo tồn tài nguyên, như tiết kiệm nước, sử dụng năng lượng tái tạo, và bảo vệ rừng ngập mặn. Truyền thông môi trường Lý Sơn.

6.2. Tạo Ra Sinh Kế Bền Vững Cho Cộng Đồng

Truyền thông giúp người dân tiếp cận các thông tin và kỹ năng cần thiết để phát triển các mô hình sinh kế bền vững, như du lịch sinh thái, nông nghiệp hữu cơ, và nuôi trồng thủy sản bền vững. Tạo ra các cơ hội kinh tế mới giúp người dân thích ứng với BĐKH. Sự hợp tác giữa các tổ chức xã hội và cộng đồng trong truyền thông về biến đổi khí hậu ở Lý Sơn.