Các yếu tố tác động đến thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại Việt Nam giai đoạn 2018 - 2023

Theo UNCTAD, FDI là khoản đầu tư nhằm đạt được lợi ích lâu dài trong một doanh nghiệp hoạt động ngoài nền kinh tế của nhà đầu tư, với mục đích có tiếng nói hiệu quả trong quản lý doanh nghiệp. IMF nhấn mạnh tính dài hạn và quyền kiểm soát quản lý của nhà đầu tư. Ngân hàng Thế giới (WB) định nghĩa FDI là dòng vốn ròng vào một quốc gia, cho phép nhà đầu tư có quyền quản lý dài hạn (ít nhất 10% cổ phần) trong hoạt động của doanh nghiệp. Tóm lại, FDI là hình thức đầu tư quốc tế, trong đó nhà đầu tư góp vốn hoặc tài sản vào một nền kinh tế khác để sở hữu, vận hành và kiểm soát đối tượng đầu tư, nhằm thu lợi nhuận hoặc các lợi ích kinh tế khác. Đặc điểm của FDI bao gồm: vốn không chỉ là vốn điều lệ ban đầu mà còn là các khoản vay từ nhà đầu tư, vốn đến từ nước ngoài, nhà đầu tư tự quyết định và chịu trách nhiệm về lợi nhuận/thua lỗ, kèm theo chuyển giao công nghệ, và các nhà đầu tư phải tuân thủ luật pháp nước sở tại.

Có nhiều hình thức Đầu tư trực tiếp nước ngoài, bao gồm đầu tư xây dựng nhà máy mới (Greenfield Investment), mua lại và sáp nhập doanh nghiệp (Mergers and Acquisitions - M&A), liên doanh (Joint Ventures), và đầu tư mở rộng (Expansion Investment). Mỗi hình thức có ưu và nhược điểm riêng, phù hợp với các mục tiêu khác nhau của nhà đầu tư. Greenfield Investment thường tạo ra nhiều việc làm và chuyển giao công nghệ hơn, nhưng cũng đòi hỏi thời gian và nguồn lực lớn hơn. M&A giúp nhà đầu tư nhanh chóng tiếp cận thị trường và nguồn lực hiện có, nhưng có thể gặp khó khăn trong việc tích hợp văn hóa và quản lý. Liên doanh cho phép chia sẻ rủi ro và lợi nhuận, nhưng đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ và tin tưởng lẫn nhau. Đầu tư mở rộng là hình thức ít rủi ro nhất, nhưng có thể bị hạn chế về quy mô và tiềm năng tăng trưởng. Các hình thức này đều đóng góp vào việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam, đem lại những tác động tích cực và tiêu cực.

FDI đã góp phần đáng kể vào tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thông qua việc tăng tổng sản phẩm quốc nội (GDP), thúc đẩy xuất khẩu, và tạo ra việc làm. Theo số liệu thống kê, FDI chiếm tỷ trọng lớn trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội và đóng góp quan trọng vào nguồn thu ngân sách nhà nước. Các doanh nghiệp FDI thường có năng suất lao động cao hơn và áp dụng công nghệ tiên tiến hơn so với các doanh nghiệp trong nước, từ đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Ngoài ra, FDI còn giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, cần phải có chính sách phù hợp để đảm bảo rằng các doanh nghiệp FDI tuân thủ các quy định về lao động, môi trường và thuế, tránh gây ra những tác động tiêu cực cho xã hội.

Bên cạnh những lợi ích, FDI cũng mang lại những thách thức nhất định cho Việt Nam. Một trong những thách thức lớn nhất là nguy cơ ô nhiễm môi trường do các doanh nghiệp FDI không tuân thủ các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường. Ngoài ra, sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp FDI có thể gây khó khăn cho các doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME). Sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài cũng có thể hạn chế khả năng phát triển công nghệ nội địa và làm giảm tính tự chủ của nền kinh tế. Để giải quyết những thách thức này, Việt Nam cần tăng cường giám sát và kiểm tra các doanh nghiệp FDI, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh và đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D). Cần có chính sách khuyến khích chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để tận dụng tối đa lợi ích từ FDI.

Các yếu tố kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, lạm phát, lãi suất và tỷ giá hối đoái có ảnh hưởng lớn đến quyết định đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài. Tăng trưởng kinh tế cao và ổn định tạo ra môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động và thu lợi nhuận. Lạm phát thấp và ổn định giúp duy trì giá trị của vốn đầu tư và giảm thiểu rủi ro. Lãi suất hợp lý giúp giảm chi phí vốn cho các doanh nghiệp. Tỷ giá hối đoái ổn định giúp giảm thiểu rủi ro tỷ giá và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu. Trong giai đoạn 2018-2023, Việt Nam đã nỗ lực duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, nhưng vẫn còn nhiều thách thức do tác động của các yếu tố bên ngoài như biến động giá dầu và căng thẳng thương mại quốc tế. Cần có chính sách điều hành kinh tế vĩ mô linh hoạt và hiệu quả để đảm bảo ổn định và thúc đẩy thu hút FDI.

Môi trường pháp lý minh bạch, ổn định và dễ dự đoán là một yếu tố quan trọng để thu hút FDI. Các quy định về đầu tư, kinh doanh, thuế và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cần phải rõ ràng, dễ hiểu và được thực thi nghiêm túc. Thủ tục hành chính cần phải đơn giản, nhanh chóng và hiệu quả. Chính sách ưu đãi đầu tư cần phải hấp dẫn và cạnh tranh so với các quốc gia khác trong khu vực. Trong giai đoạn 2018-2023, Việt Nam đã thực hiện nhiều cải cách về thể chế và chính sách nhằm cải thiện môi trường đầu tư Việt Nam, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về tính minh bạch, hiệu quả và khả năng thực thi. Cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế và chính sách để tạo ra một môi trường đầu tư thuận lợi và hấp dẫn hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Để cải thiện môi trường đầu tư, Việt Nam cần tiếp tục đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm thiểu chi phí tuân thủ pháp luật cho doanh nghiệp, và tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước. Cần phải rà soát và sửa đổi các quy định pháp luật không còn phù hợp, gây cản trở cho hoạt động đầu tư và kinh doanh. Cần phải tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình giải quyết thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp thực hiện các thủ tục trực tuyến. Ngoài ra, cần phải tăng cường đối thoại và tham vấn với các doanh nghiệp để nắm bắt các khó khăn, vướng mắc và đề xuất các giải pháp tháo gỡ kịp thời. Việc cải thiện cải cách hành chính FDI cũng góp phần làm tăng khả năng cạnh tranh và thu hút FDI vào Việt Nam, thúc đẩy phát triển kinh tế, cải thiện dịch vụ công cộng, tăng cường năng lực cạnh tranh, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Nguồn nhân lực chất lượng cao là một yếu tố quan trọng để thu hút FDI vào các ngành công nghệ cao và các ngành có giá trị gia tăng cao. Việt Nam cần tăng cường đầu tư vào giáo dục và đào tạo nghề, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng cho người lao động. Cần phải có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo nghề, tạo điều kiện cho người lao động được học tập và làm việc trong môi trường chuyên nghiệp. Cơ sở hạ tầng hiện đại và đồng bộ là một yếu tố quan trọng để đảm bảo hoạt động sản xuất và kinh doanh của các doanh nghiệp diễn ra thuận lợi. Việt Nam cần tiếp tục đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, viễn thông và logistics. Cần phải có chính sách khuyến khích các nhà đầu tư tư nhân tham gia vào quá trình phát triển cơ sở hạ tầng, giảm áp lực cho ngân sách nhà nước.

Việt Nam có nhiều lĩnh vực FDI tiềm năng như công nghệ thông tin, điện tử, cơ khí chế tạo, năng lượng tái tạo, và dịch vụ du lịch. Các ngành công nghệ thông tin và điện tử đang phát triển mạnh mẽ nhờ vào nguồn nhân lực trẻ, năng động và có trình độ chuyên môn cao. Ngành cơ khí chế tạo có tiềm năng lớn nhờ vào nhu cầu nội địa ngày càng tăng và khả năng xuất khẩu sang các thị trường lân cận. Ngành năng lượng tái tạo đang được khuyến khích phát triển để giảm thiểu sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch và bảo vệ môi trường. Ngành dịch vụ du lịch có tiềm năng lớn nhờ vào vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa đa dạng của Việt Nam. Việc thu hút FDI vào các lĩnh vực này sẽ giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Bên cạnh những cơ hội, việc đầu tư FDI vào Việt Nam cũng tiềm ẩn những rủi ro khi đầu tư FDI vào Việt Nam và thách thức nhất định. Rủi ro về pháp lý, rủi ro về chính trị, và rủi ro về kinh tế. Rủi ro về pháp lý liên quan đến tính minh bạch và ổn định của hệ thống pháp luật. Rủi ro về chính trị liên quan đến sự thay đổi chính sách và các yếu tố bất ổn chính trị. Rủi ro về kinh tế liên quan đến biến động tỷ giá hối đoái, lạm phát và các yếu tố kinh tế vĩ mô khác. Để giảm thiểu rủi ro, các nhà đầu tư cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng thị trường, tìm hiểu rõ các quy định pháp luật, và xây dựng kế hoạch kinh doanh chi tiết. Chính phủ Việt Nam cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp FDI hoạt động.