I. Giới Thiệu Chung Về Nghiên Cứu Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Sa0 Mai, một trong những gương mặt tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, đã góp phần làm sôi nổi đời sống văn học nước nhà. Trong 65 năm cầm bút, Sa0 Mai đã cho ra đời nhiều tác phẩm giá trị, được độc giả đón nhận nồng nhiệt và giới phê bình đánh giá cao. Từ truyện ngắn đầu tiên “Uất”, Sa0 Mai đã được độc giả và giới phê bình quan tâm. Thực tế đời sống thôi thúc ngòi bút, Sa0 Mai bắt đầu sự nghiệp viết đầy cảm hứng. Với bút lực dồi dào, Sa0 Mai đã để lại một gia tài văn học đồ sộ, hơn 30 đầu sách ở đủ thể loại, ghi dấu ấn trong nền văn học Việt Nam hiện đại về tư tưởng nghệ thuật cũng như cách viết, cách nghĩ đậm cá tính sáng tạo. Sa0 Mai thành công với nhiều thể loại, nhưng đóng góp lớn nhất là tiểu thuyết Sa0 Mai. Các tác phẩm của Sa0 Mai mang hơi thở cuộc sống thường nhật và đậm chất trữ tình. Thế giới nhân vật bình dị, đời thường, một lối kể chuyện tự nhiên mà thủ thỉ với tiếng nói hồn nhiên của bản thân sự sống, một thứ ngôn ngữ giàu hình ảnh, có những câu văn đa nghĩa nhiều tầng được triển khai bằng những chi tiết nghệ thuật luôn bất ngờ, tạo nên phong cách sáng tác Sa0 Mai.
1.1. Tổng Quan Về Đóng Góp Của Sa0 Mai Cho Văn Chương
Sa0 Mai là một trong số những nhà văn đạt nhiều giải thưởng văn học. Đặc biệt, năm 2012 ông đã vinh dự nhận giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Dù đường đời “dính dắt”, lăn lộn với thực tế sông, Sa0 Mai vẫn không bao giờ quên nghề cầm bút, ngày đêm miệt mài sáng tác. Với ông văn và đời luôn song hành, Đỗ Ngọc Dũng đã khẳng định: “Ông vừa sống, vừa viết, vừa cống hiến những tác phẩm văn học nổi tiếng không chỉ cho Phú Thọ mà còn cho cả nước”. Cuộc đời Sa0 Mai gắn chặt với sự nghiệp văn chương, và đã đạt được những thành công đáng ghi nhận.
1.2. Lý Do Chọn Nghiên Cứu Về Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Chưa có một luận văn, chuyên khảo nào tìm hiểu toàn diện về sáng tác Sa0 Mai nói chung, tiểu thuyết Sa0 Mai nói riêng, đây là một sự đáng tiếc. Vì thế, việc chọn đề tài “Đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai”, mong muốn góp một tiếng nói khoa học để đem lại cái nhìn khái quát về đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai, làm rõ hơn vị trí của Sa0 Mai trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại cũng như sự đóng góp của nhà văn trong quá trình vận động và phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Đồng thời đây cũng là công trình tri ân với một nhà văn có nhiều công sức bền bỉ âm thầm lặng lẽ cống hiến vì sự phát triển chung của nền văn học nước nhà.
1.3. Mục Đích Và Ý Nghĩa Của Nghiên Cứu Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Nghiên cứu về “Đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai” thành công, hi vọng sẽ góp thêm một tư liệu tham khảo bổ ích cho công tác giảng dạy và học tập phần Văn học Việt Nam hiện đại trong nhà trường các cấp, cho những ai muốn tìm hiểu về thành tựu và hạn chế của bộ phận văn xuôi Việt Nam hiện đại.
II. Tổng Hợp Lịch Sử Vấn Đề Nghiên Cứu Về Sa0 Mai
Sa0 Mai là nhà văn có sức sáng tạo bền bỉ, ông đã thể hiện tài năng và tâm huyết của mình qua nhiều thể loại trong đó tiểu thuyết Sa0 Mai là thể loại có những thành tựu nổi bật nhất. Để có được điều đó, Sa0 Mai đã tạo cho mình một con đường, một lối viết riêng với những trang văn tinh tế mang đầy cá tính sáng tạo và có sức lay động lòng người. Tuy nhiên, số lượng các công trình nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của Sa0 Mai chưa nhiều, chủ yếu chỉ là những bài viết, bài tham luận nhỏ lẻ in trên các báo, tạp chí và các trang web.
2.1. Các Bài Viết Về Cuộc Đời Và Sự Nghiệp Của Sa0 Mai
Hàng loạt các bài viết, những bài đăng trên báo mang tính giới thiệu, đánh giá về cuộc đời và sự nghiệp của Sa0 Mai. Đó là các bài viết của các tác giả như: Phương Quý với bài Nhà văn Sa0 Mai và hai “nội tướng”, Doãn Anh với bài Nghĩ về một vì Sa0 Mai lướt qua Lối nhỏ thế gian… Bài viết đã khái quát về cuộc đời và sự nghiệp của Sa0 Mai.
2.2. Đánh Giá Về Các Tác Phẩm Của Nhà Văn Sa0 Mai
Các tác phẩm của ông đều bám sát và phản ánh chân thực sinh động của cuộc sống, phục vụ nhiệm vụ chính trị trong mỗi thời kỳ. Ví như: Thời Hà Nội chiếm có: Nhìn xuống (tiểu thuyết), Thời cưỡng ép di cư có: Trai di cư Pa Gốt Hải Phòng (phóng sự), Thời cải cách ruộng đất có: Thôn Bầu thắt mắt (tiểu thuyết), Về chiến sĩ anh hùng có: Ba Vì núi mới (truyện về anh hùng Hồ Giáo).
2.3. Phong Cách Sáng Tạo Riêng Của Sa0 Mai Trong Văn Chương
Để tạo ấn tượng lâu dài trong lòng độc giả, một yếu tố quan trọng với nhà văn là phải tạo được bầu không khí riêng trong sáng tác của mình. Xét ở điểm này, nhà văn Xuân Mai trong bài viết Nhà văn Sa0 Mai, như tôi biết đã đánh giá cao văn chương Sa0 Mai: “… Nó trứ trắt đầy những câu, những chữ lạ tai; cốt truyện thì hơi bị xa lạ với truyền thống. Đọc văn ông, có lúc thấy kiêu sa, xảo thuật trên từng câu chữ. Nhưng đôi khi lại cảm được đến từng “thân tơ” của sự “bội tuệch”. Ông đã gieo nhẹ được huyền thoại vào hiện thực, lạ vào sự quen, cái bất biến vào cái nhất thời. Ông là người còn biết ngượng khi viết về những câu khiên cưỡng thí họa trong văn ông mới tìm thấy sự chập chững và non nớt của ngôn từ. Ông thường hay để nhiều chấm lửng cả trong dẫn truyện lẫn nhân vật nói
III. Hướng Nghiên Cứu Đặc Điểm Tiểu Thuyết Của Sa0 Mai
Qua khảo sát bước đầu nhận thấy: Sự nghiệp sáng tác của Sa0 Mai đã được giới phê bình và sáng tác chú ý. Điểm nổi bật qua các bài viết, bài tham luận, bài báo hoặc những ý kiến đánh giá khái quát các tác giả nghiên cứu đều nêu ra những nhận xét, đánh giá chân thực, đúng đắn về văn xuôi Sa0 Mai, mở ra những gợi ý hết sức quý báu cho những người tiếp tục nghiên cứu về nhà văn Sa0 Mai và đề tài luận văn này, cũng dựa trên các kết quả quý báu của các bài nghiên cứu trên để kế thừa và phát huy, đi sâu phân tích đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai.
3.1. Phạm Vi Nghiên Cứu Về Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Trong luận văn này tập trung nghiên cứu Đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai, trên cơ sở khảo sát và nghiên cứu hai cuốn tiểu thuyết: Tiểu thuyết “Nhìn xuống” –Nhà xuất bản Thăng Long, 1952 và Tiểu thuyết “Tiếng gọi rừng xa” – Nhà xuất bản Thanh niên, 1990.
3.2. Đối Tượng Và Mục Tiêu Nghiên Cứu Về Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là Đặc điểm tiểu thuyết Sa0 Mai ở cả hai phương diện nội dung tư tưởng và nghệ thuật tự sự như: cảm hứng nghệ thuật, nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôn ngữ và giọng điệu nghệ thuật. Nghiên cứu đề tài này, nhằm khẳng định được vị trí và đóng góp của tiểu thuyết Sa0 Mai trong dòng chảy của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại.
3.3. Nhiệm Vụ Và Phương Pháp Nghiên Cứu Về Tiểu Thuyết Sa0 Mai
Khảo sát phân tích và đánh giá một số đặc điểm nổi ở phương diện nội dung và phương diện nghệ thuật trong tiểu thuyết Sa0 Mai như: cảm hứng nghệ thuật, xung đột nghệ thuật, nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôn ngữ và giọng điệu nghệ thuật… trong tiểu thuyết Sa0 Mai. Qua đó khẳng định thành tựu, hạn chế, và đóng góp của nhà văn cho nền văn xuôi Việt Nam hiện đại.
IV. Thi Pháp Và Phân Tích Tác Phẩm Trong Nghiên Cứu Sa0 Mai
Phương pháp nghiên cứu Thi pháp học: Bắt nguồn từ cơ sở là xem xét tác phẩm không chỉ như một văn bản ngôn từ, một tổng cộng của các yếu tố xác định mà như một chỉnh thể của thế giới nghệ thuật mang tính quan niệm. Có thể xem xét các yếu tố lặp đi lặp lại trong tác phẩm, từ đó xây dựng những mô hình về hình thức văn học, tìm cách đặt tên cho các thi pháp đó, đối chiếu bối cảnh văn hóa để đối chứng.
4.1. Phương Pháp Phân Tích Tổng Hợp Trong Nghiên Cứu Sa0 Mai
Trên cơ sở tiếp cận và khảo sát trực tiếp văn bản, sử dụng phân tích và tổng hợp để đưa ra những luận điểm chính cho luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, đặt hiện tượng văn học vào bối cảnh xã hội, từ đó làm rõ sự tác động của bối cảnh lịch sử - xã hội đến đời sống văn học.
4.2. So Sánh Các Tác Phẩm Cùng Thời Của Sa0 Mai
Nhằm khẳng định được nét đổi mới, riêng biệt và đặc sắc của tiểu thuyết Sa0 Mai so với các tác giả khác ở nhiều phương diện. Ngoài ra, còn kết hợp vận dụng các thao tác phân loại và hệ thống trong quá trình nghiên cứu nhằm đạt hiệu quả cao nhất.
4.3. Đóng Góp Của Luận Văn Về Nghiên Cứu Sa0 Mai
Chọn Sa0 Mai - một trong những tác giả tiêu biểu của văn xuôi Việt Nam hiện đại, muốn phân tích, đánh giá những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết Sa0 Mai. Từ đó khẳng định cá tính sáng tạo độc đáo và góp thêm một tiếng nói đánh giá giá trị của tác phẩm, vị trí và đóng góp của Sa0 Mai vào thành tựu của văn xuôi Việt Nam hiện đại.
V. Bàn Về Hiện Thực Xã Hội Và Con Người Trong Sáng Tác Sa0 Mai
Với Sa0 Mai cuộc đời và sự nghiệp văn chương luôn gắn bó song hành với hành trình lịch sử của quê hương, đất nước, nhà văn đã nhập cuộc hết mình với cuộc sống, với nhân dân. Tác phẩm của ông đều bám sát và phản ánh chân thực sinh động của cuộc sống, phục vụ nhiệm vụ chính trị trong mỗi thời kỳ.
5.1. Vốn Sống Và Điểm Mạnh Trong Sáng Tác Văn Học Sa0 Mai
Tác phẩm của Sa0 Mai hiện diện đủ các loại nhân vật, không thiếu các hạng người; còn bức tranh cuộc sống thì muôn màu muôn vẻ. Nếu hiểu văn học là chi tiết thì chỉ riêng những trang hồi ký của Sa0 Mai đã thấy hằng hà sa số những chi tiết đánh giá. Bóng ngày trẻ dại đầy ắp những sự kiện và con người trong xã hội Việt Nam trước năm 45, nhiều nhân vật chỉ xuất hiện thoáng qua nhưng vẫn có cá tính rõ nét…
5.2. Tiếng Nói Riêng Trong Từng Tác Phẩm Văn Học Sa0 Mai
Để tạo ấn tượng lâu dài trong lòng độc giả, một yếu tố quan trọng với nhà văn là phải tạo được bầu không khí riêng trong sáng tác của mình. Xét ở điểm này đã đánh giá cao văn chương Sa0 Mai: “Nó trứ trắt đầy những câu, những chữ lạ tai; cốt truyện thì hơi bị xa lạ với truyền thống
5.3. Phong Cách Nghệ Thuật Độc Đáo Tạo Nên Dấu Ấn Riêng
Ông đã gieo nhẹ được huyền thoại vào hiện thực, lạ vào sự quen, cái bất biến vào cái nhất thời. Nhưng giường như không chỉ có lực văn làm nên phong cách Sa0 Mai. Ông là người còn biết ngượng khi viết về những câu khiên cưỡng thí họa trong văn ông mới tìm thấy sự chập chững và non nớt của ngôn từ. Ông thường hay để nhiều chấm lửng cả trong dẫn truyện lẫn nhân vật nói.
VI. Kết Luận Về Giá Trị Và Tầm Ảnh Hưởng Của Sa0 Mai
Nhà văn Sa0 Mai đã sử dụng đội quân chữ nghĩa chính quy, tinh nhuệ, hùng hậu, những sư đoàn chữ để sáng tạo nên những tác phẩm mang dấu ấn riêng trên văn đàn, đậm đặc tính cách Sa0 Mai. Hơn ba chục đầu sách, đủ các thể loại văn học, từ tiểu thuyết, truyện ngắn đến ký sự báo chí, ký sự văn học, từ kịch, lý luận phê bình đến thơ ca… Tất cả ngồn ngộn sức sống, đầy hơi thở của từng giai đoạn cách mạng và đậm tính cách văn chương đặc thù Sa0 Mai.
6.1. Dấu Ấn Sáng Tạo Trong Phong Cách Nghệ Thuật Của Tác Giả
Ông viết rất sớm, viết khỏe và đều tay. Ông linh hoạt trong lựa chọn thể loại, chọn lựa cách hành văn. Câu cú tưởng có lúc dân dã, đơn giản, dễ hiểu, dễ đọc, ấy vậy mà càng đọc, càng ngẫm, càng thấy sự cầu kỳ, cẩn trọng của ông.
6.2. Đánh Giá Sự Đóng Góp Của Tác Giả Đối Với Văn Học Việt Nam
Văn Sa0 Mai hơi khó đọc nhưng càng đọc lại càng thấy hay bởi văn của ông lạ, cốt truyện cũng khác thường so với truyền thống, nó mờ mờ ảo ảo, tưởng là thế mà lại không phải thế, tưởng thế này hóa ra lại thế khác, rất đa nghĩa nhiều tầng. Đó chính là sự lao động nghệ thuật, lao động ngôn ngữ đến kỳ công của ông.
6.3. Giá Trị Vượt Thời Gian Trong Tác Phẩm Của Sa0 Mai
Quả là văn Sa0 Mai lạ và hay. Những trang ông tả gà rừng múa với công trong Làng Cao hay đến kỳ lạ. Xin hãy đọc hú họa mấy câu trong Tìm đất: Con đường cà phê, có hoa mùa thu, có quả mùa thu, mùi thơm dằng dặt, càng đi càng chả hết. Một câu nữa: Anh đi về Đép/ Thấy cô mình Đẹp. Đó là câu mấy thằng thanh niên đi xe trâu đường rừng ngâm sổng với nhau, đúng là trong câu có câu, ngoài vị có vị. Khẳng định cách viết, tư duy sáng tạo độc đáo của Sa0 Mai nhà thơ Hữu Thỉnh đã viết: “Nhà văn Sa0 Mai đã sử dụng đội quân chữ nghĩa chính quy, tinh nhuệ, hùng hậu, những sư đoàn chữ để sáng tạo nên những tác phẩm mang dấu ấn riêng trên văn đàn, đậm đặc tính cách Sa0 Mai.
