Nghiên Cứu Các Nhân Tố Tác Động Đến Tính Độc Lập Của Kiểm Toán Viên Trong Kiểm Toán Báo Cáo Tài Chính Tại Việt Nam

Kiểm toán độc lập đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và đáng tin cậy của BCTC. Nó giúp các bên liên quan như nhà đầu tư, chủ nợ, và cơ quan quản lý đưa ra các quyết định dựa trên thông tin chính xác. Tính độc lập của kiểm toán giúp giảm thiểu rủi ro thông tin sai lệch, gian lận, và các hành vi vi phạm pháp luật. Kiểm toán viên có trách nhiệm xác minh và đánh giá thông tin tài chính một cách khách quan, không chịu sự chi phối hay áp lực từ bất kỳ bên nào.

Các tổ chức nghề nghiệp kế toán - kiểm toán trên toàn thế giới đều đã tiêu chuẩn hóa tính độc lập của kiểm toán viên trong các chuẩn mực hoặc cẩm nang đạo đức nghề nghiệp. IFAC, ví dụ, đã ban hành hướng dẫn chi tiết về tính độc lập của kiểm toán viên. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của tính độc lập của kiểm toán viên trong việc đảm bảo chất lượng kiểm toán và niềm tin của công chúng. Các tiêu chuẩn này đặt ra các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp và các biện pháp phòng ngừa để duy trì tính độc lập của kiểm toán.

Kết quả kiểm tra chất lượng dịch vụ hàng năm cho thấy còn nhiều doanh nghiệp, kiểm toán viên chưa đạt yêu cầu, vi phạm hành nghề và tính độc lập của kiểm toán viên. Ví dụ, năm 2017, có 7 doanh nghiệp kiểm toán không đạt yêu cầu chất lượng, 11 doanh nghiệp kiểm toán và 57 kiểm toán viên bị phạt vi phạm hành chính. Điều này cho thấy mặc dù ngành kiểm toán độc lập tại Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế, trong đó có sự duy trì tính độc lập của kiểm toán viên.

Tác giả đã khảo lược các nghiên cứu và thấy rằng hiện có rất ít nghiên cứu tại Việt Nam liên quan trực tiếp đến tính độc lập của kiểm toán viên. Bản thân kiểm toán viên, công ty kiểm toán cũng chưa xác định được nhân tố cụ thể tác động trực tiếp đến tính độc lập của kiểm toán viên để từ đó có những giải pháp hữu hiệu để không những giám sát, duy trì mà còn nâng cao tính độc lập của kiểm toán viên trong quá trình hành nghề. Vì vậy, nghiên cứu một cách đầy đủ về tính độc lập của kiểm toán viên Việt Nam là thật sự cần thiết để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Thiết kế nghiên cứu được lựa chọn là thiết kế hỗn hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng. Đầu tiên, phương pháp nghiên cứu định tính được tác giả dùng để tìm ra các nhân tố có khả năng tác động đến tính độc lập của kiểm toán viên và biện luận về tính tương quan của các nhân tố này với tính độc lập của kiểm toán viên. Phương pháp định lượng được sử dụng nhằm thực nghiệm mô hình lý thuyết để khám phá và đo lường mức độ tương quan của các nhân tố có tác động đến tính độc lập của kiểm toán viên trong kiểm toán báo cáo tài chính.

Dữ liệu dùng để đánh giá, phân tích thực trạng tính độc lập của kiểm toán viên tại Việt Nam là nguồn dữ liệu thứ cấp công bố từ VACPA và UBCKNN trong khoảng thời gian 2012-2018. Dữ liệu sơ cấp được tác giả thực hiện từ phỏng vấn sâu các chuyên gia, thảo luận nhóm chuyên gia, khảo sát sơ bộ, khảo sát rộng rãi trong thời gian được xác định từ 2017-2018 nhằm xác định các nhân tố và sự tác động của các nhân tố đến tính độc lập của kiểm toán viên.

Đặc tính cá nhân của kiểm toán viên đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính độc lập. Các yếu tố như đạo đức nghề nghiệp, kinh nghiệm làm việc, và trình độ chuyên môn ảnh hưởng đến khả năng đưa ra quyết định khách quan. Kiểm toán viên có đạo đức nghề nghiệp cao thường ít bị ảnh hưởng bởi áp lực từ khách hàng hoặc các bên liên quan khác.

Môi trường doanh nghiệp kiểm toán cũng có tác động lớn đến tính độc lập của kiểm toán viên. Các yếu tố như văn hóa doanh nghiệp, cơ chế kiểm soát chất lượng, và chính sách khen thưởng, kỷ luật có thể ảnh hưởng đến hành vi của kiểm toán viên. Các doanh nghiệp kiểm toán có văn hóa đạo đức mạnh mẽ và cơ chế kiểm soát chất lượng hiệu quả thường có khả năng duy trì tính độc lập cao hơn.

Thể chế và hội nhập kinh tế quốc tế cũng có tác động đến tính độc lập của kiểm toán viên. Các quy định pháp luật, cơ chế giám sát, và chuẩn mực kiểm toán quốc tế tạo ra khuôn khổ cho hoạt động của kiểm toán viên. Các quốc gia có hệ thống pháp luật mạnh mẽ và cơ chế giám sát hiệu quả thường có tính độc lập kiểm toán cao hơn.

Các kiểm toán viên cần không ngừng nâng cao đạo đức nghề nghiệp và ý thức trách nhiệm trong công việc. Điều này bao gồm việc tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực và quy tắc đạo đức nghề nghiệp, giữ vững tính khách quan và trung thực trong quá trình kiểm toán. Ngoài ra, kiểm toán viên cần chủ động tìm hiểu và cập nhật kiến thức chuyên môn để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công việc.

Doanh nghiệp kiểm toán cần xây dựng văn hóa đạo đức mạnh mẽ và tạo ra môi trường làm việc khuyến khích tính độc lập của kiểm toán viên. Điều này bao gồm việc thiết lập cơ chế kiểm soát chất lượng hiệu quả, đảm bảo tính minh bạch trong các quy trình và quyết định, và tạo điều kiện để kiểm toán viên đưa ra ý kiến khách quan mà không sợ bị trừng phạt.

Cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát và kiểm tra hoạt động của các doanh nghiệp kiểm toán để đảm bảo tuân thủ pháp luật và các chuẩn mực nghề nghiệp. Điều này bao gồm việc thực hiện các cuộc kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, và công khai thông tin về các vi phạm để nâng cao tính minh bạch và răn đe.

Nghiên cứu này có một số hạn chế về phạm vi và phương pháp. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các doanh nghiệp kiểm toán tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, có thể không đại diện cho toàn bộ ngành kiểm toán Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, nhưng vẫn có thể bỏ sót một số nhân tố quan trọng do giới hạn về dữ liệu và nguồn lực.

Trong tương lai, các nghiên cứu có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain đến tính độc lập của kiểm toán. Công nghệ có thể giúp tăng cường tính khách quan và hiệu quả của quá trình kiểm toán, nhưng cũng có thể tạo ra những thách thức mới về đạo đức nghề nghiệp và kiểm soát chất lượng.