Nghiên Cứu Ca Dao - Dân Ca Đồng Bằng Sông Cửu Long Dưới Góc Nhìn Bối Cảnh

LỜI CAM ĐOAN

1. MỞ ĐẦU: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ TRONG TIẾP CẬN CA DAO - DÂN CA DƯỚI GÓC NHÌN BỐI CẢNH

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.2. Nghiên cứu văn học dân gian dưới góc nhìn bối cảnh ở nước ngoài

1.3. Nghiên cứu văn học dân gian dưới góc nhìn bối cảnh trong nước

1.4. Nghiên cứu ca dao - dân ca Đồng bằng sông Cửu Long và những bước đi đầu tiên trong tiếp cận dưới góc nhìn bối cảnh

1.5. Nghiên cứu ca dao - dân ca ĐBSCL dưới góc nhìn bối cảnh - những vấn đề còn bỏ ngỏ

1.6. Ca dao - dân ca được tiếp cận như chỉnh thể ngôn từ nghệ thuật độc lập với sự kiện diễn xướng, không chú ý đến các dạng thức tồn tại cụ thể của ca dao - dân ca

1.7. Ca dao - dân ca được quan niệm như chỉnh thể ngôn từ nghệ thuật độc lập, tách rời với bối cảnh chung trong nghiên cứu

1.8. Quan niệm xem dân ca là đối tượng của lĩnh vực âm nhạc chứ không phải là đối tượng nghiên cứu của hướng tiếp cận bối cảnh

1.9. Ca dao - dân ca cần được nhận thức là một thực thể tồn tại dưới dạng thức một quá trình giao tiếp trong nhóm nhỏ

1.10. Vấn đề nhận dạng các thành tố của ca dao - dân ca trong bối cảnh

1.11. Vấn đề phương pháp trong sưu tầm và nghiên cứu ca dao - dân ca trong bối cảnh

1.12. Nhận xét tình hình nghiên cứu và hướng triển khai đề tài

1.13. Nhận xét tình hình nghiên cứu

1.14. Hướng triển khai đề tài

1.15. Tiểu kết chương 1

2. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TRONG NGHIÊN CỨU CA DAO - DÂN CA DƯỚI GÓC NHÌN BỐI CẢNH

2.1. Tư liệu trong nghiên cứu ca dao - dân ca dưới góc nhìn bối cảnh

2.2. Nhận diện đặc điểm nguồn tư liệu ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.3. Nhận diện các nguồn tư liệu ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.4. Các phương pháp thu thập tư liệu trong nghiên cứu ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.5. Các dạng thức của ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.5.1. Dạng thức lời nói

2.5.2. Dạng thức dân ca

2.6. Ca dao - dân ca trong bối cảnh là một hệ thống

2.7. Tính hệ thống của ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.8. Một số thành tố hệ thống của ca dao - dân ca trong bối cảnh

2.9. Tiểu kết chương 2

3. CA DAO - DÂN CA ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG DƯỚI GÓC NHÌN BỐI CẢNH - TRƯỜNG HỢP DẠNG THỨC LỜI NÓI

3.1. Công tác thu thập tư liệu

3.2. Về phạm vi, đối tượng và phương pháp sưu tầm. Kết quả sưu tầm khảo sát và đối tượng tiếp cận

3.3. Bối cảnh sử dụng ca dao - dân ca trong dạng thức lời nói

3.4. Bối cảnh sử dụng ca dao - dân ca trong nói năng dựa vào chức năng cụ thể và chức năng khái quát

3.5. Bối cảnh sử dụng ca dao - dân ca trong nói năng dựa vào tổ hợp chức năng

3.6. Một số đặc điểm hình thức định hướng thể loại ca dao - dân ca trong dạng thức lời nói

3.7. Đặc điểm cuộc thoại và người sử dụng ca dao - dân ca trong nói năng

3.8. Đặc điểm cặp thoại trong cuộc thoại nói năng của ca dao - dân ca

3.9. Đặc điểm tham thoại có sử dụng ca dao trong cặp thoại hai tham thoại

3.10. Đặc điểm hành động dẫn lời, mượn lời ca dao - dân ca

3.11. Tiểu kết chương 3

4. CA DAO - DÂN CA ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG DƯỚI GÓC NHÌN BỐI CẢNH - TRƯỜNG HỢP DẠNG THỨC DÂN CA

4.1. Công tác thu thập tư liệu

4.2. Nguồn tư liệu từ sưu tầm thực tế và tác phẩm văn học

4.3. Nguồn tư liệu từ các công trình sưu tầm ca dao truyền thống

4.4. Nguồn tư liệu từ âm nhạc dân gian

4.5. Bối cảnh sử dụng ca dao - dân ca trong dạng thức dân ca

4.6. Bối cảnh một số dạng thức dân ca phi đối đáp

4.7. Bối cảnh dạng thức dân ca đối đáp nam nữ

4.8. Một số đặc điểm hình thức định hướng thể loại ca dao - dân ca trong dạng thức dân ca

4.9. Đặc điểm các hình thức diễn xướng

4.10. Đặc điểm yếu tố nhịp điệu trong các dạng thức dân ca của ca dao - dân ca trong bối cảnh

4.11. Đặc điểm về người diễn xướng

4.12. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC CÁC BÀI BÁO CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PL1 QUY ƯỚC TRÌNH BÀY

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH

I. Giới thiệu Nghiên cứu Ca dao Dân ca ĐBSCL Góc Bối Cảnh Mới

Nghiên cứu Ca dao Dân ca Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là một nhiệm vụ quan trọng, không chỉ mang tầm quốc gia mà còn có tính quốc tế trong bối cảnh hội nhập. Văn học dân gian là một bộ phận của văn hóa dân gian, nơi lưu giữ và trao truyền những thực thể chứa đựng những giá trị văn hóa, có thể lí giải quá trình hình thành, tồn tại và phát triển của một cộng đồng. Nhiều vấn đề cuộc sống thuộc các lĩnh vực xã hội, chính trị, kinh tế của lịch sử và hiện tại muốn hiểu được phải nhờ vào văn học dân gian. Hiện nay, hướng tiếp cận bối cảnh trong nghiên cứu folklore với quan niệm xem folklore là một quá trình, một sự diễn hóa bao gồm quá trình hiện thực, nghệ thuật và giao tiếp, chú trọng đến những yếu tố ngoài văn bản là một trong những hướng tiếp cận văn học dân gian hứa hẹn nhiều triển vọng nhưng cũng chứa đựng nhiều thách thức về mặt lí luận, thực tiễn.

1.1. Tầm quan trọng của việc nghiên cứu văn hóa dân gian

Nghiên cứu văn hóa dân gian giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng. Những giá trị văn hóa chứa đựng trong các thực thể văn học được xem là một trong những động lực quan trọng trong định hướng và phát triển xã hội. Các nghiên cứu từ trước đến nay chủ yếu dựa trên quan điểm diễn giải văn bản văn học dân gian từ các thành tố ngôn ngữ của văn bản. Việc mở rộng hướng nghiên cứu, điều chỉnh và bổ sung lí luận, xác định những chiều kích khác của các thực thể văn học dân gian cụ thể trên cơ sở tiếp thu các lí thuyết đương đại là một nhu cầu khách quan và cần thiết.

1.2. Hướng tiếp cận bối cảnh trong nghiên cứu Folklore

Hướng tiếp cận bối cảnh xem Folklore là một quá trình, một sự diễn hóa bao gồm quá trình hiện thực, nghệ thuật và giao tiếp. Hướng tiếp cận này chú trọng đến những yếu tố ngoài văn bản, hứa hẹn nhiều triển vọng nhưng cũng chứa đựng nhiều thách thức về mặt lý luận và thực tiễn. Tiếp cận ca dao dân ca ĐBSCL dưới góc độ bối cảnh giúp khám phá những giá trị văn hóa độc đáo, mang tính kế thừa và sáng tạo của cư dân địa phương. Nghiên cứu này có tính cấp thiết trong bối cảnh hiện đại, khi các giá trị văn hóa này đang dần mai một.

II. Thách thức Vấn đề Nghiên cứu Ca dao Dân ca từ Bối Cảnh

Mặc dù các nhà nghiên cứu đã tiến hành công tác sưu tầm cũng như thực hiện nhiều công trình nghiên cứu về thể loại ca dao dân ca, tuy nhiên, trong khi hướng tiếp cận bối cảnh trong folklore học đang được áp dụng cho một số thể loại folklore thì thể loại ca dao vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Điều này dẫn đến trình trạng nhiều bối cảnh sử dụng ca dao dân ca và các dạng thức cụ thể của nó ít được tìm hiểu và lưu giữ. Việc thiếu quan tâm đến bối cảnh làm hạn chế khả năng hiểu sâu sắc ý nghĩa và giá trị của ca dao, dân ca trong đời sống văn hóa của cộng đồng.

2.1. Thiếu hụt nghiên cứu về bối cảnh sử dụng ca dao dân ca

Hiện nay, nhiều bối cảnh sử dụng ca dao dân ca và các dạng thức cụ thể của nó ít được tìm hiểu và lưu giữ. Điều này dẫn đến việc khó khăn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào phân tích ngôn ngữ và nội dung của văn bản, bỏ qua yếu tố quan trọng là bối cảnh xã hội, lịch sử, văn hóa nơi ca dao dân ca được hình thành và sử dụng.

2.2. Khó khăn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa

Sự thiếu hụt trong nghiên cứu bối cảnh gây khó khăn cho việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của ca dao dân ca. Nếu không hiểu rõ bối cảnh, chúng ta khó có thể truyền đạt chính xác ý nghĩa của các bài ca dao dân ca cho thế hệ sau. Đồng thời, việc khai thác và ứng dụng ca dao dân ca trong các hoạt động văn hóa, giáo dục cũng gặp nhiều hạn chế.

2.3. Tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa ĐBSCL

Nhu cầu nghiên cứu để nhận thức, giữ gìn và phát huy những đặc điểm riêng của ca dao dân ca nơi đây cũng hết sức cấp thiết. Việc bảo tồn không chỉ là giữ gìn những bài ca dao cổ, mà còn là sự sống động trong đời sống đương đại, trong các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, và giáo dục. Sự quan tâm và đầu tư vào việc bảo tồn di sản sẽ giúp duy trì và phát triển bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng.

III. Phương pháp Nghiên cứu Tiếp cận Bối cảnh Ca dao Dân ca ĐBSCL

Luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu để làm rõ các khía cạnh khác nhau của ca dao dân ca ĐBSCL dưới góc nhìn bối cảnh. Các phương pháp bao gồm: thống kê, phân loại; phân tích - tổng hợp; cấu trúc - hệ thống; so sánh - đối chiếu; nghiên cứu liên ngành; và điền dã. Phương pháp điền dã được sử dụng trong giai đoạn thu thập nguồn tư liệu. Hướng tiếp cận bối cảnh trong nghiên cứu ca dao dân ca ĐBSCL đòi hỏi phải tìm được các sự kiện diễn xướng ca dao - cụ thể để so sánh, đối chiếu trong quá trình nghiên cứu.

3.1. Kết hợp các phương pháp nghiên cứu đa dạng

Việc sử dụng kết hợp nhiều phương pháp giúp đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc của nghiên cứu. Mỗi phương pháp đóng vai trò riêng trong việc khám phá các khía cạnh khác nhau của ca dao dân ca. Ví dụ, phương pháp thống kê giúp nhận diện các yếu tố mới của ca dao dân ca, trong khi phương pháp so sánh giúp làm rõ đặc điểm của ca dao dân ca trong những bối cảnh diễn xướng khác nhau.

3.2. Vai trò của phương pháp điền dã trong thu thập tư liệu

Phương pháp điền dã đóng vai trò quan trọng trong việc thu thập nguồn tư liệu thực tế, sống động. Các sự kiện diễn xướng ca dao cụ thể được ghi lại và phân tích, giúp hiểu rõ hơn về vai trò và ý nghĩa của ca dao dân ca trong đời sống cộng đồng. Đây là phương pháp không thể thiếu trong nghiên cứu ca dao dân ca ĐBSCL dưới góc nhìn bối cảnh.

IV. Ứng dụng Thực tiễn Ca dao Dân ca ĐBSCL trong Đời Sống Văn Hóa

Luận án làm rõ vai trò, vị trí của ca dao dân ca ĐBSCL trong đời sống văn hóa qua các giao tiếp nói năng và các hình thức diễn xướng dân ca, từ đó khẳng định những giá trị của di sản folklore này trong đời sống tinh thần của người dân ĐBSCL. Đồng thời, chỉ ra những đặc điểm mới của ca dao dân ca ĐBSCL và mở ra những định hướng mới trong nhận diện thể loại ca dao - dân ca.

4.1. Giá trị của ca dao dân ca trong giao tiếp và diễn xướng

Ca dao dân ca không chỉ là những bài hát, câu thơ mà còn là phương tiện giao tiếp, biểu đạt tình cảm, truyền đạt kinh nghiệm sống của người dân. Trong các hình thức diễn xướng, ca dao dân ca mang đến không gian văn hóa đặc sắc, gắn kết cộng đồng và tạo nên bản sắc riêng cho vùng đất ĐBSCL.

4.2. Định hướng mới trong nhận diện thể loại ca dao dân ca

Nghiên cứu bối cảnh giúp chúng ta nhìn nhận ca dao dân ca không chỉ là những văn bản tĩnh tại mà còn là những thực thể sống động, biến đổi theo thời gian và không gian. Điều này mở ra những hướng nghiên cứu mới, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về bản chất và giá trị của ca dao dân ca trong đời sống văn hóa.

V. Kết luận Tương lai Bảo tồn Ca dao Dân ca ĐBSCL ra sao

Nghiên cứu ca dao dân ca ĐBSCL dưới góc nhìn bối cảnh không chỉ có ý nghĩa về mặt học thuật mà còn có giá trị thực tiễn cao trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của vùng. Việc nhận diện và khai thác các giá trị văn hóa ẩn chứa trong ca dao dân ca sẽ góp phần xây dựng đời sống tinh thần phong phú, đa dạng cho cộng đồng. Cần có những chính sách và hành động cụ thể để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian, đặc biệt là ca dao dân ca, trong bối cảnh hiện đại.

5.1. Tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa

Di sản văn hóa là tài sản vô giá của mỗi quốc gia, dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa không chỉ là trách nhiệm của nhà nước mà còn là của toàn xã hội. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, các nhà nghiên cứu, các nghệ nhân và cộng đồng để bảo tồn và phát huy hiệu quả di sản văn hóa.

5.2. Đề xuất các giải pháp bảo tồn ca dao dân ca ĐBSCL

Các giải pháp bảo tồn có thể bao gồm: sưu tầm, ghi chép, số hóa các bài ca dao dân ca; tổ chức các hoạt động truyền dạy ca dao dân ca cho thế hệ trẻ; hỗ trợ các nghệ nhân, câu lạc bộ ca dao dân ca; đưa ca dao dân ca vào chương trình giáo dục; khai thác ca dao dân ca trong các hoạt động du lịch, văn hóa, nghệ thuật. Quan trọng nhất là tạo ra môi trường sống động để ca dao dân ca tiếp tục được yêu thích, sử dụng và phát triển trong cộng đồng.