Tổng quan nghiên cứu

Bệnh gạo ở lợn do ấu trùng Cysticercus cellulosae (ấu trùng của sán dây Taenia solium) gây ra là một bệnh truyền nhiễm quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe vật nuôi và con người. Tại Việt Nam, tỷ lệ lợn nhiễm ấu trùng này dao động từ 1,0% đến 7,2% ở miền Bắc và khoảng 4,3% ở miền Nam. Huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, là một vùng chăn nuôi lợn phát triển với khoảng 18.000 con lợn được nuôi nhốt hoàn toàn, thức ăn chủ yếu là thức ăn hỗn hợp và tận dụng. Tuy nhiên, công tác giám sát bệnh ký sinh trùng, đặc biệt là bệnh gạo lợn, còn hạn chế, gây nguy cơ lây nhiễm sang người qua chuỗi thức ăn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định tình hình mắc bệnh gạo ở lợn và bệnh sán dây T. solium ở người trên địa bàn huyện Yên Phong trong giai đoạn 07/2020 - 07/2022. Qua đó, đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả nhằm giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững ngành chăn nuôi. Nghiên cứu có phạm vi điều tra tại 7 xã, thị trấn thuộc huyện Yên Phong, với tổng số 332 hộ chăn nuôi và 775 con lợn giết mổ được kiểm tra, cùng 298 mẫu phân người được xét nghiệm. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp số liệu khoa học làm cơ sở cho các chính sách kiểm soát bệnh ký sinh trùng trong chăn nuôi và y tế dự phòng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dịch tễ học bệnh ký sinh trùng, đặc biệt là vòng đời và cơ chế sinh bệnh của sán dây Taenia solium và ấu trùng Cysticercus cellulosae. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  • Chu kỳ sinh học của sán dây T. solium: Người là vật chủ cuối cùng, lợn và người đều có thể là vật chủ trung gian khi tiếp xúc với trứng sán qua phân người hoặc thức ăn nhiễm bẩn. Ấu trùng phát triển trong cơ, não, mắt của lợn và người, gây bệnh gạo và neurocysticercosis.

  • Dịch tễ học bệnh gạo lợn và bệnh sán dây ở người: Tỷ lệ nhiễm bệnh phụ thuộc vào các yếu tố như phương thức chăn nuôi, tập quán sinh hoạt, điều kiện vệ sinh môi trường, tuổi vật chủ, mùa vụ và vùng địa lý. Các khái niệm chính gồm: tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, nguy cơ lây truyền, và biện pháp phòng chống.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thực địa từ 332 hộ chăn nuôi lợn, 775 con lợn giết mổ tại 7 xã, thị trấn huyện Yên Phong; 298 mẫu phân người; 250 mẫu huyết thanh lợn đang nuôi.

  • Phương pháp phân tích: Kiểm tra lợn giết mổ theo quy trình của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, sử dụng kỹ thuật ELISA để phát hiện kháng thể IgG kháng ấu trùng C. cellulosae trong huyết thanh lợn. Xét nghiệm mẫu phân người bằng phương pháp kính hiển vi tìm trứng sán dây T. solium. Phân tích số liệu bằng phần mềm Excel 2010, tính toán tỷ lệ mắc bệnh, so sánh theo nhóm tuổi, giới tính, phương thức chăn nuôi.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 07/2020 đến 07/2022, gồm các giai đoạn điều tra thực trạng, thu thập mẫu, xét nghiệm, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chăn nuôi lợn: 100% hộ điều tra nuôi nhốt lợn, không có nuôi thả rông. Thức ăn chủ yếu là thức ăn hỗn hợp (43,98% hộ, chiếm 73,36% số lợn) và thức ăn tận dụng (43,98% hộ, chiếm 12,46% số lợn). Tổng số lợn nuôi là 8.381 con.

  2. Tỷ lệ lợn giết mổ mắc bệnh gạo: Trong 775 con lợn giết mổ được kiểm tra, tỷ lệ mắc bệnh gạo là khoảng 3,5%, với cường độ nhiễm từ 1 đến trên 6 ấu trùng/40 cm² lát cắt cơ. Tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở lợn nuôi bằng thức ăn tận dụng so với thức ăn hỗn hợp (4,2% so với 2,8%).

  3. Tỷ lệ người mắc bệnh sán dây T. solium: Trong 298 mẫu phân người xét nghiệm, tỷ lệ người dương tính với trứng sán dây là khoảng 1,7%. Tỷ lệ này cao hơn ở nhóm tuổi dưới 15 và nam giới.

  4. Tỷ lệ lợn đang nuôi mắc bệnh gạo qua xét nghiệm huyết thanh: Trong 250 mẫu huyết thanh lợn, tỷ lệ dương tính với kháng thể kháng ấu trùng C. cellulosae là 9,2%, cao hơn ở lợn trên 6 tháng tuổi và lợn nuôi bằng thức ăn tận dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bệnh gạo lợn vẫn tồn tại với tỷ lệ đáng kể tại huyện Yên Phong, đặc biệt ở các hộ sử dụng thức ăn tận dụng, có thể do nguy cơ tiếp xúc với phân người chứa trứng sán dây cao hơn. Tỷ lệ người mắc bệnh sán dây tuy thấp nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm do thói quen ăn thịt lợn chưa chín kỹ và vệ sinh cá nhân chưa đảm bảo.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ mắc bệnh gạo lợn tại Yên Phong tương đương hoặc thấp hơn một số vùng miền núi phía Bắc Việt Nam (1,0 - 7,2%) và các nước đang phát triển (2 - 38%). Việc nuôi nhốt hoàn toàn lợn tại địa phương góp phần giảm nguy cơ lây nhiễm so với nuôi thả rông phổ biến ở vùng núi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ mắc bệnh gạo theo nhóm tuổi lợn, phương thức chăn nuôi và biểu đồ phân bố tỷ lệ người mắc bệnh theo giới tính, tuổi tác để minh họa rõ nét các yếu tố nguy cơ. Bảng tổng hợp số liệu xét nghiệm huyết thanh và phân người giúp đánh giá mức độ lưu hành bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm soát giết mổ và kiểm tra thịt lợn: Thực hiện nghiêm ngặt quy trình kiểm tra ấu trùng C. cellulosae tại các cơ sở giết mổ, đặc biệt là các lò mổ nhỏ lẻ. Mục tiêu giảm tỷ lệ lợn mắc bệnh gạo xuống dưới 1% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Bắc Ninh.

  2. Nâng cao nhận thức và thay đổi tập quán sinh hoạt: Tuyên truyền giáo dục cộng đồng về tác hại của bệnh sán dây, khuyến khích ăn thịt lợn chín kỹ, rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Mục tiêu giảm tỷ lệ người mắc bệnh sán dây xuống dưới 1% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện Yên Phong phối hợp với các xã, thị trấn.

  3. Áp dụng biện pháp phòng bệnh cho lợn: Khuyến cáo người chăn nuôi nuôi nhốt lợn hoàn toàn, không cho ăn thức ăn có nguy cơ nhiễm bẩn, xây dựng hệ thống xử lý phân người hợp vệ sinh. Mục tiêu giảm tỷ lệ lợn dương tính với ấu trùng xuống dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Hộ chăn nuôi, chính quyền địa phương.

  4. Điều trị và giám sát bệnh sán dây ở người và lợn: Tổ chức khám, xét nghiệm và điều trị kịp thời cho người nhiễm sán dây bằng thuốc praziquantel hoặc niclosamide; điều trị lợn mắc bệnh bằng albendazole hoặc oxfendazole theo hướng dẫn. Mục tiêu kiểm soát dịch bệnh hiệu quả trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện, cán bộ thú y.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ thú y và nhân viên y tế dự phòng: Nghiên cứu cung cấp số liệu và phương pháp chẩn đoán, điều trị bệnh gạo lợn và sán dây người, hỗ trợ công tác giám sát và phòng chống dịch bệnh.

  2. Người chăn nuôi lợn tại các vùng đồng bằng và miền núi: Hiểu rõ nguy cơ mắc bệnh, áp dụng biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nâng cao năng suất và chất lượng đàn lợn.

  3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách nông nghiệp, y tế: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách kiểm soát bệnh ký sinh trùng, đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Thú y, Y học và Khoa học môi trường: Tài liệu tham khảo chi tiết về dịch tễ học, phương pháp nghiên cứu và xử lý số liệu trong lĩnh vực ký sinh trùng học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh gạo lợn là gì và nguyên nhân gây bệnh?
    Bệnh gạo lợn do ấu trùng Cysticercus cellulosae của sán dây Taenia solium ký sinh trong cơ và các mô của lợn. Lợn nhiễm bệnh khi ăn phải trứng sán dây từ phân người hoặc thức ăn, nước uống bị ô nhiễm.

  2. Làm thế nào để phát hiện lợn mắc bệnh gạo?
    Có thể phát hiện qua mổ khám các cơ quan như cơ lưỡi, cơ tim hoặc xét nghiệm huyết thanh bằng kỹ thuật ELISA để tìm kháng thể kháng ấu trùng. Triệu chứng lâm sàng thường không rõ ràng khi lợn còn sống.

  3. Bệnh sán dây T. solium ảnh hưởng thế nào đến con người?
    Người nhiễm sán dây trưởng thành có thể bị đau bụng, rối loạn tiêu hóa. Nghiêm trọng hơn, khi người nuốt phải trứng sán, ấu trùng có thể ký sinh ở não gây bệnh neurocysticercosis với các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng.

  4. Phương pháp phòng bệnh hiệu quả cho lợn và người là gì?
    Nuôi nhốt lợn hoàn toàn, xử lý phân người hợp vệ sinh, kiểm soát giết mổ, ăn thịt lợn chín kỹ, điều trị kịp thời người nhiễm sán dây và lợn mắc bệnh bằng thuốc đặc hiệu.

  5. Thuốc điều trị bệnh gạo lợn và sán dây người là gì?
    Ở lợn, albendazole và oxfendazole được sử dụng với liều 30 mg/kg thể trọng. Ở người, praziquantel liều 15-20 mg/kg hoặc niclosamide liều 2 g liều duy nhất được dùng để tẩy sán dây.

Kết luận

  • Bệnh gạo lợn và bệnh sán dây T. solium vẫn lưu hành tại huyện Yên Phong với tỷ lệ mắc bệnh ở lợn giết mổ khoảng 3,5% và tỷ lệ người nhiễm khoảng 1,7%.
  • Phương thức chăn nuôi nhốt hoàn toàn giúp giảm nguy cơ lây nhiễm nhưng thức ăn tận dụng vẫn là yếu tố rủi ro cao.
  • Kỹ thuật ELISA và xét nghiệm phân là công cụ hiệu quả trong chẩn đoán và giám sát dịch bệnh.
  • Cần triển khai đồng bộ các biện pháp kiểm soát, tuyên truyền và điều trị để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm cho người và vật nuôi.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian theo dõi để đánh giá hiệu quả các biện pháp phòng chống, đồng thời phát triển vắc xin phòng bệnh cho lợn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và người chăn nuôi cần phối hợp triển khai các giải pháp phòng chống bệnh gạo lợn và bệnh sán dây người ngay từ bây giờ để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển ngành chăn nuôi bền vững.