I. Giới thiệu và bối cảnh nghiên cứu
Nghiên cứu này tập trung vào ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng thờ Mẫu tại các điện thờ tư gia ở Hà Nội. Tín ngưỡng thờ Mẫu là một phần quan trọng trong văn hóa tâm linh của người Việt, đặc biệt ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Sự kiện UNESCO công nhận Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là Di sản văn hóa phi vật thể năm 2016 đã thúc đẩy sự phát triển và phổ biến của tín ngưỡng này. Tuy nhiên, sự xuất hiện của Phật giáo trong các điện thờ tư gia đã tạo ra những tranh luận về mối quan hệ giữa hai tôn giáo này.
1.1. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định thực trạng của các điện thờ tư gia tại Hà Nội và làm rõ ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua cách bài trí, cấu trúc điện thờ, niềm tin và nghi lễ. Nghiên cứu cũng nhằm lý giải nguyên nhân, giá trị và hạn chế của quá trình này, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý và phát huy giá trị của tôn giáo trong bối cảnh hiện nay.
II. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng nhiều phương pháp như thống kê, phân tích tài liệu, so sánh và điền dã để thu thập dữ liệu. Phương pháp điền dã bao gồm quan sát, phỏng vấn sâu và tham dự các nghi lễ tại các điện thờ tư gia. Nghiên cứu được thực hiện trên 16 trường hợp tại 7 quận nội thành và 2 huyện ngoại thành Hà Nội, bao gồm 14 thanh đồng và 1 nhà sư từng là thanh đồng.
2.1. Phương pháp thống kê
Phương pháp này được sử dụng để xây dựng cơ sở dữ liệu về thực trạng các điện thờ tư gia và ảnh hưởng của Phật giáo đến các điện thờ này. Dữ liệu được thu thập từ các quận nội thành Hà Nội, giúp phân tích sự thay đổi trong cách bài trí và niềm tin tôn giáo.
2.2. Phương pháp điền dã
Phương pháp này giúp nghiên cứu trực tiếp cảm nhận và thu thập thông tin từ các nghi lễ hầu đồng tại các điện thờ tư gia. Các cuộc phỏng vấn sâu với thanh đồng và nhà sư cung cấp cái nhìn chi tiết về sự kết hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu.
III. Kết quả nghiên cứu
Nghiên cứu chỉ ra rằng hầu hết các điện thờ tư gia tại Hà Nội đều có sự hiện diện của ban thờ Phật bên cạnh ban thờ Mẫu. Sự kết hợp này phản ánh ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng thờ Mẫu, thể hiện qua cách bài trí và niềm tin của người dân. Nhiều thanh đồng cho biết việc thờ Phật giúp họ cảm thấy yên tâm hơn trong việc thực hành tín ngưỡng.
3.1. Nguồn gốc điện thờ tư gia
Các điện thờ tư gia được chia thành hai nhóm: nhóm kế thừa từ thế hệ trước và nhóm lập mới. Nhóm kế thừa thường được truyền lại từ mẹ hoặc bà ngoại, trong khi nhóm lập mới thường do căn số của thanh đồng. Sự kế thừa này không theo nguyên tắc cha truyền con nối mà dựa trên căn duyên và sự lựa chọn của Thánh Mẫu.
3.2. Sự hiện diện của ban thờ Phật
Hầu hết các điện thờ tư gia đều có ban thờ Phật, một số được bổ sung sau khi lập điện. Các thanh đồng giải thích rằng việc thờ Phật giúp họ tuân thủ đúng đắn tín ngưỡng thờ Mẫu và đáp ứng nhu cầu tâm linh của con nhang, đệ tử. Tuy nhiên, một số thanh đồng vẫn giữ quan điểm rằng Phật và Thánh là hai thực thể riêng biệt.
IV. Đánh giá và ứng dụng thực tiễn
Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự kết hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu tại các điện thờ tư gia ở Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có thể giúp các nhà quản lý tôn giáo đưa ra các chính sách phù hợp để quản lý và phát huy giá trị của tôn giáo trong xã hội hiện đại. Đồng thời, nghiên cứu cũng góp phần làm rõ bản chất của hiện tượng tôn giáo hỗn hợp tại Việt Nam.
4.1. Giá trị khoa học
Nghiên cứu cung cấp tư liệu khoa học về ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng thờ Mẫu, giúp hiểu rõ hơn về sự phát triển của tín ngưỡng dân gian trong bối cảnh hiện đại. Đây là nguồn tham khảo quan trọng cho các nhà nghiên cứu tôn giáo và văn hóa tâm linh.
4.2. Ứng dụng thực tiễn
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để đề xuất các giải pháp quản lý hoạt động tôn giáo tại Hà Nội, đặc biệt trong việc hài hòa giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu. Điều này giúp duy trì và phát huy giá trị của truyền thống tâm linh trong xã hội hiện đại.
