Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nông thôn Việt Nam, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những chính sách trọng điểm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ, trong giai đoạn 2016-2018, chương trình đã đạt được nhiều kết quả tích cực với 6 xã đạt chuẩn quốc gia về xây dựng NTM, góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn và nâng cao thu nhập người dân. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như nhận thức của người dân chưa đồng đều, nguồn lực huy động chưa tối ưu và sự tham gia của người dân chưa phát huy hết vai trò chủ thể.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng vai trò của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Tam Nông, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nâng cao vai trò này nhằm góp phần thực hiện thành công chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 năm gần nhất (2016-2018) tại huyện Tam Nông, một vùng có địa hình đa dạng, khí hậu nhiệt đới gió mùa, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp nhưng cũng gặp nhiều khó khăn về cơ sở hạ tầng và thu nhập.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và tổ chức đoàn thể trong việc huy động và phát huy nội lực của người dân, từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân trong quá trình xây dựng NTM. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng (Community-Based Development): Nhấn mạnh sự tham gia tích cực của người dân trong việc quyết định, đóng góp và quản lý các hoạt động phát triển tại địa phương, từ đó nâng cao tính bền vững của các dự án.

  2. Mô hình quản lý phát triển nông thôn bền vững: Tập trung vào sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, trong đó người dân đóng vai trò trung tâm trong việc bảo vệ tài nguyên và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Các khái niệm chính bao gồm: nông dân là chủ thể xây dựng NTM, sự tham gia của người dân trong quy hoạch và quản lý, vai trò đóng góp nguồn lực (vốn, đất đai, lao động), vai trò giám sát và quản lý công trình, cũng như bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo phát triển kinh tế - xã hội của huyện Tam Nông, các văn bản chính sách của Nhà nước, các công trình nghiên cứu liên quan và thống kê về đất đai, dân số, lao động trong giai đoạn 2016-2018.

Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra và phỏng vấn sâu với các đối tượng gồm Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các xã điều tra, ban quản lý xây dựng NTM, các tổ chức đoàn thể, doanh nghiệp và đại diện hộ dân tại 3 xã nghiên cứu. Cỡ mẫu khảo sát là khoảng 80 hộ dân, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nhân tố ảnh hưởng và đánh giá định tính qua phỏng vấn. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng vai trò người dân trong xây dựng NTM: Tỷ lệ người dân tham gia thảo luận tại các hội nghị phổ biến chính sách xây dựng NTM đạt khoảng 75%, trong khi tỷ lệ người dân tham gia đóng góp tài chính xây dựng cơ sở hạ tầng đạt khoảng 60%. Người dân cũng tích cực đóng góp đất đai (khoảng 40% hộ dân tham gia hiến đất) và công lao động (trên 50% hộ tham gia ngày công xây dựng).

  2. Vai trò chủ thể của người dân: Người dân tham gia lập kế hoạch xây dựng NTM chiếm khoảng 65%, tham gia giám sát công trình đạt 55%, và tham gia nghiệm thu, quản lý công trình đạt 50%. Điều này cho thấy người dân đã có sự tham gia đa dạng trong các khâu của chương trình.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến vai trò người dân: Năm nhóm yếu tố chính được xác định gồm: chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước; công tác tuyên truyền và tổ chức thực hiện; trình độ chuyên môn của cán bộ địa phương; trình độ dân trí và sự phát triển kinh tế xã hội, thu nhập của người dân. Trong đó, thu nhập bình quân đầu người tại huyện Tam Nông năm 2018 đạt khoảng 35 triệu đồng/năm, còn thấp so với mức trung bình của tỉnh, ảnh hưởng đến khả năng đóng góp của người dân.

  4. Hạn chế trong vai trò người dân: Nhận thức của một bộ phận người dân còn hạn chế, dẫn đến tâm lý trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước. Công tác tuyên truyền chưa đồng đều, một số xã chưa phát huy được vai trò chủ thể của người dân trong việc hiến đất và tham gia các hoạt động xây dựng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Tam Nông đã có những bước tiến đáng kể, phù hợp với mô hình phát triển dựa vào cộng đồng. Tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động xây dựng và quản lý công trình phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của cộng đồng.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Đan Phượng (Hà Nội) và huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh), Tam Nông có mức độ huy động nguồn lực từ người dân thấp hơn do điều kiện kinh tế còn hạn chế. Tuy nhiên, các yếu tố như công tác tuyên truyền, trình độ cán bộ và sự phát triển kinh tế xã hội cũng tương đồng, cho thấy các giải pháp nâng cao vai trò người dân cần tập trung vào cải thiện nhận thức, năng lực và điều kiện kinh tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia của người dân trong các hoạt động xây dựng NTM và bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng với mức độ tác động tương ứng. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó định hướng các giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao vai trò, trách nhiệm và trao quyền cho người dân: Tổ chức các hội nghị, tập huấn nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ của người dân trong xây dựng NTM, đảm bảo người dân được tham gia quyết định các vấn đề liên quan đến địa phương. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể.

  2. Nâng cao thu nhập cho người dân: Phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến, đa dạng hóa sản phẩm, hỗ trợ tiếp cận thị trường và vốn vay ưu đãi. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên 50 triệu đồng/năm vào năm 2025. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các doanh nghiệp, hợp tác xã.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động và phối hợp của các tổ chức, đoàn thể: Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền như truyền thanh, hội nghị, văn hóa văn nghệ để nâng cao nhận thức và sự đồng thuận của người dân. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: Ban Tuyên giáo, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể xã.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của người dân: Thành lập và củng cố các ban giám sát cộng đồng, ban thanh tra nhân dân để giám sát việc sử dụng nguồn lực và chất lượng công trình xây dựng NTM. Chủ thể: UBND xã, các tổ chức dân sự. Thời gian: 2021-2024.

  5. Bồi dưỡng kiến thức về cơ chế quản lý, điều hành, giám sát cho cán bộ cơ sở: Tổ chức các lớp đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ xã, thôn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và vận động người dân. Chủ thể: Huyện ủy, Sở Nội vụ. Thời gian: 2021-2023.

  6. Thu hút doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, xã hội tham gia xây dựng NTM: Xây dựng chính sách ưu đãi, tạo môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư phát triển hạ tầng và sản xuất nông nghiệp. Chủ thể: UBND huyện, Sở Kế hoạch và Đầu tư. Thời gian: 2021-2025.

  7. Xây dựng mô hình quản lý, vận hành công trình sau khi kết thúc: Thiết lập các tổ chức quản lý do người dân tự thành lập để duy trì, bảo dưỡng công trình, đảm bảo phát huy hiệu quả lâu dài. Chủ thể: UBND xã, cộng đồng dân cư. Thời gian: 2022-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò của người dân trong xây dựng NTM, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp và hiệu quả.

  2. Các tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức và kỹ năng vận động, huy động nguồn lực từ người dân tham gia xây dựng NTM.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò người dân trong phát triển nông thôn, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Hiểu rõ vai trò và nhu cầu của người dân trong phát triển sản xuất, từ đó xây dựng các mô hình hợp tác hiệu quả, bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới là gì?
    Người dân là chủ thể tích cực tham gia vào quy hoạch, đóng góp nguồn lực, giám sát và quản lý các công trình xây dựng NTM, đồng thời hưởng lợi từ các thành quả phát triển. Ví dụ, tại Tam Nông, khoảng 60% người dân tham gia đóng góp tài chính và lao động xây dựng cơ sở hạ tầng.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự tham gia của người dân?
    Thu nhập và trình độ dân trí là hai yếu tố quan trọng nhất. Người dân có thu nhập cao và trình độ nhận thức tốt sẽ tích cực hơn trong việc tham gia xây dựng NTM.

  3. Làm thế nào để nâng cao vai trò của người dân trong xây dựng NTM?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức, trao quyền tự chủ cho người dân, đồng thời cải thiện điều kiện kinh tế và thu nhập của họ.

  4. Người dân có thể đóng góp những gì trong xây dựng NTM?
    Ngoài đóng góp tài chính, người dân còn đóng góp đất đai, công lao động, trí tuệ và tham gia giám sát, quản lý công trình để đảm bảo hiệu quả và bền vững.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho Tam Nông?
    Phong trào “Mỗi làng một sản phẩm” của Nhật Bản và mô hình “Tinh thần Saemaul” của Hàn Quốc nhấn mạnh phát huy nội lực, đào tạo kỹ năng và phát triển sản xuất phù hợp với điều kiện địa phương, có thể là bài học quý giá cho Tam Nông.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò đa dạng và quan trọng của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.
  • Năm nhóm yếu tố ảnh hưởng chính đến vai trò người dân gồm chính sách Nhà nước, công tác tuyên truyền, trình độ cán bộ, trình độ dân trí và điều kiện kinh tế xã hội.
  • Thực trạng cho thấy người dân đã tham gia tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức và nguồn lực.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao vai trò người dân, tập trung vào nâng cao nhận thức, thu nhập, công tác tuyên truyền, giám sát và quản lý.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp đến năm 2025.

Hành động ngay hôm nay để phát huy vai trò người dân trong xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển bền vững quê hương Tam Nông!