Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2022, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng đã chứng kiến sự phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ, kéo theo sự gia tăng đáng kể các giao dịch đất đai và giá trị tài sản đất. Theo số liệu thống kê, nguồn thu ngân sách từ đất đai của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn chiếm tỷ trọng từ 64% đến 76% tổng thu ngân sách của huyện, với tổng thu ngân sách từ đất đai đạt khoảng 2.940 tỷ đồng năm 2018 và biến động qua các năm tiếp theo. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách và công bằng xã hội.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý nhà nước trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn huyện Thủy Nguyên trong giai đoạn 2018-2022. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý, đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời các khoản thu từ đất đai. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Thủy Nguyên và phạm vi thời gian từ năm 2018 đến năm 2022, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nguồn thu ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và đảm bảo công bằng xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy và giám sát thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý tài nguyên đất đai và nghĩa vụ tài chính liên quan.
  • Lý thuyết về nghĩa vụ tài chính và thuế đất đai: Giải thích các khoản thu tài chính từ đất đai như tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, thuế thu nhập cá nhân từ chuyển quyền sử dụng đất, phí và lệ phí liên quan.
  • Mô hình đánh giá hiệu quả quản lý tài chính công: Bao gồm các tiêu chí như thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tỷ lệ thất thu thấp, công bằng trong thu thuế và nâng cao hiệu quả nguồn thu.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nghĩa vụ tài chính về đất đai, quản lý nhà nước, thu ngân sách từ đất đai, chính sách đất đai, và công tác tuyên truyền pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được tổng hợp từ các báo cáo của Chi cục Thuế huyện Thủy Nguyên, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Văn phòng Đăng ký đất đai, Kho bạc Nhà nước và các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích biến động nguồn thu ngân sách từ đất đai qua các năm, so sánh tỷ trọng các khoản thu, đánh giá hiệu quả công tác quản lý qua các chỉ tiêu như tỷ lệ truy thu, số đợt thanh tra kiểm tra.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập bao gồm toàn bộ các khoản thu từ hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn huyện trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2018-2022, kết hợp khảo sát thực địa và phỏng vấn cán bộ quản lý, người dân để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách từ đất đai chiếm tỷ trọng lớn: Trong giai đoạn 2018-2022, nguồn thu từ đất đai của hộ gia đình, cá nhân chiếm từ 64% đến 76% tổng thu ngân sách của huyện. Năm 2018, tổng thu ngân sách từ đất đai đạt khoảng 1.896 triệu đồng, chiếm 64,55% tổng thu ngân sách; năm 2019 tăng lên 2.315 triệu đồng, chiếm 75,74%; năm 2021 giảm còn 2.790 triệu đồng, giảm 81,23% so với năm 2019.

  2. Biến động các khoản thu cụ thể: Tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng thu ngân sách từ đất đai, dao động từ 27% đến 41% qua các năm. Tiền thuê đất có xu hướng tăng từ 9% năm 2018 lên 16,63% năm 2022, phản ánh sự gia tăng các dự án thuê đất. Thuế thu nhập cá nhân từ chuyển quyền sử dụng đất biến động mạnh, tăng đột biến năm 2019 và 2020 do thị trường bất động sản sôi động. Phí và lệ phí khác có tỷ trọng nhỏ nhưng biến động không ổn định.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường: Số đợt thanh tra, kiểm tra tăng từ 58 đợt năm 2018 lên 117 đợt năm 2022, trong khi số tiền truy thu giảm từ 50 triệu đồng xuống còn 17 triệu đồng, cho thấy ý thức chấp hành nghĩa vụ tài chính của người dân và hiệu quả quản lý được cải thiện.

  4. Hạn chế trong quản lý và thực hiện nghĩa vụ tài chính: Việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai chưa tương xứng với quy mô đất đai do diện tích đất nông nghiệp lớn, công tác giám sát chưa chặt chẽ, tuyên truyền pháp luật chưa hiệu quả, hệ thống dữ liệu và phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế, dẫn đến thất thu và khó khăn trong quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân biến động nguồn thu ngân sách từ đất đai có liên quan mật thiết đến tình hình kinh tế xã hội, đặc biệt là ảnh hưởng của dịch Covid-19 làm giảm hoạt động giao dịch đất đai và đầu tư dự án. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, huyện Thủy Nguyên có tỷ trọng nguồn thu từ đất đai cao hơn, phản ánh vai trò quan trọng của lĩnh vực này trong cơ cấu ngân sách địa phương.

Việc tăng cường thanh tra, kiểm tra đã góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, giảm thiểu thất thu. Tuy nhiên, hạn chế về hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, năng lực cán bộ và công tác tuyên truyền còn yếu kém là những điểm nghẽn cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng các khoản thu ngân sách từ đất đai theo năm, bảng số liệu biến động số đợt thanh tra và số tiền truy thu, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai: Đề xuất rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, phù hợp với thực tiễn, giảm chồng chéo, mâu thuẫn. Thời gian thực hiện: đến năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các sở ngành thành phố.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ thuế, tài nguyên môi trường, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và thu ngân sách. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Chi cục Thuế, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, đặc biệt là công nghệ số, truyền thanh, truyền hình địa phương để nâng cao nhận thức của người dân về nghĩa vụ tài chính đất đai, tạo sự đồng thuận và tự giác chấp hành. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: UBND huyện, các xã, thị trấn.

  4. Cải thiện hệ thống dữ liệu và phối hợp liên ngành: Xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai đồng bộ, chính xác, kết nối giữa các cơ quan thuế, tài nguyên môi trường, kho bạc để quản lý hiệu quả, giảm thất thu và minh bạch trong thu nộp. Thời gian: hoàn thành trong 2 năm tới. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài nguyên và Môi trường, Chi cục Thuế.

  5. Tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi trốn thuế, khai gian, vi phạm pháp luật đất đai nhằm nâng cao tính răn đe và đảm bảo công bằng xã hội. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Thanh tra huyện, Chi cục Thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và tài chính: Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng, khó khăn và giải pháp quản lý nghĩa vụ tài chính đất đai, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính đất đai, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  3. Các cơ quan thuế, tài nguyên môi trường, kho bạc: Là tài liệu tham khảo để phối hợp nâng cao hiệu quả thu ngân sách, cải tiến quy trình và công tác thanh tra, kiểm tra.

  4. Hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất: Nâng cao nhận thức về nghĩa vụ tài chính, quyền lợi và trách nhiệm trong việc sử dụng đất, giúp thực hiện đúng quy định pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghĩa vụ tài chính về đất đai gồm những khoản nào?
    Nghĩa vụ tài chính bao gồm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, thuế thu nhập cá nhân từ chuyển quyền sử dụng đất, phí và lệ phí liên quan. Ví dụ, tiền sử dụng đất được tính dựa trên giá đất và diện tích đất sử dụng.

  2. Tại sao nguồn thu từ đất đai lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Nguồn thu từ đất đai chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách, góp phần ổn định tài chính địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Tại Thủy Nguyên, tỷ trọng này đạt từ 64% đến 76%.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý nghĩa vụ tài chính đất đai là gì?
    Bao gồm hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, năng lực cán bộ hạn chế, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, dữ liệu chưa đồng bộ và phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ, dẫn đến thất thu và khó khăn trong quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nghĩa vụ tài chính đất đai?
    Cần hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền, cải thiện hệ thống dữ liệu và phối hợp liên ngành, đồng thời đẩy mạnh kiểm tra, xử lý vi phạm.

  5. Tác động của dịch Covid-19 đến nghĩa vụ tài chính đất đai như thế nào?
    Dịch bệnh làm giảm hoạt động giao dịch đất đai, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách từ đất đai, đặc biệt trong các năm 2020-2021, gây khó khăn cho công tác quản lý và thu ngân sách.

Kết luận

  • Nguồn thu ngân sách từ đất đai của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn huyện Thủy Nguyên chiếm tỷ trọng lớn, đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu ngân sách địa phương.
  • Công tác quản lý nhà nước trong thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt là tăng cường thanh tra, kiểm tra và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế về chính sách pháp luật, năng lực cán bộ, công tác tuyên truyền và hệ thống dữ liệu, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền, cải thiện hệ thống dữ liệu và phối hợp liên ngành, cùng với kiểm tra, xử lý vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các biện pháp trong giai đoạn đến năm 2025 để đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời nghĩa vụ tài chính về đất đai, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Thủy Nguyên.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các cán bộ, nhà nghiên cứu và người dân quan tâm tìm hiểu và áp dụng các kiến thức, chính sách liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai.