Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển không ngừng của tiếng Anh như một ngôn ngữ quốc tế, kỹ năng nghe tiếng Anh đóng vai trò then chốt trong giao tiếp và học tập. Theo ước tính, người trưởng thành dành khoảng 45% thời gian giao tiếp cho việc nghe, cao hơn nhiều so với các kỹ năng khác như nói (30%), đọc (16%) và viết (9%). Tuy nhiên, tại Việt Nam, đặc biệt là ở các trường trung học phổ thông, kỹ năng nghe tiếng Anh của học sinh vẫn còn nhiều hạn chế do thiếu môi trường thực hành và phương pháp giảng dạy chưa phù hợp. Nghiên cứu này được thực hiện tại một trường THPT ở tỉnh Thái Nguyên với 30 học sinh lớp 10 nhằm khảo sát hiệu quả của phương pháp dạy học dựa trên nhiệm vụ (Task-Based Learning - TBL) trong việc nâng cao kỹ năng nghe tiếng Anh.
Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá tác động của các hoạt động TBL đến kỹ năng nghe của học sinh và khám phá thái độ của học sinh đối với phương pháp này. Nghiên cứu được tiến hành trong học kỳ hai năm học 2021-2022, kéo dài 8 tuần, tập trung vào việc áp dụng TBL trong các bài học nghe tiếng Anh. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy tiếng Anh tại trường mà còn cung cấp cơ sở dữ liệu quan trọng cho các nhà giáo dục và nghiên cứu trong lĩnh vực ngôn ngữ Anh, đặc biệt là trong việc phát triển kỹ năng nghe cho học sinh trung học phổ thông.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về dạy học dựa trên nhiệm vụ (Task-Based Learning - TBL), một phương pháp tập trung vào việc sử dụng các nhiệm vụ thực tế để phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Theo Ellis (2003), nhiệm vụ có bốn đặc điểm chính: tập trung vào ý nghĩa, tồn tại khoảng trống thông tin, người học tự chọn ngôn ngữ để hoàn thành nhiệm vụ và có kết quả phi ngôn ngữ rõ ràng. Các loại nhiệm vụ gồm: khoảng trống thông tin, khoảng trống lý luận và khoảng trống ý kiến. Khung TBL gồm ba giai đoạn: tiền nhiệm vụ (pre-task), chu trình nhiệm vụ (task cycle) và tập trung ngôn ngữ (language focus), giúp học sinh tiếp cận ngôn ngữ một cách tự nhiên và có hệ thống.
Ngoài ra, nghiên cứu cũng dựa trên các khái niệm về kỹ năng nghe trong giảng dạy ngôn ngữ, nhấn mạnh rằng nghe không chỉ là tiếp nhận âm thanh mà còn là quá trình chủ động giải mã, hiểu và phản hồi thông tin (Rost, 2002). Các kỹ năng vi mô trong nghe như phân biệt phát âm, ngữ điệu và nhận biết thông tin chính được xem là nền tảng quan trọng để phát triển kỹ năng nghe hiệu quả.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hành động (Action Research) theo mô hình của MacIsaac (1995) với bốn bước: lập kế hoạch, thực hiện, quan sát và phản hồi. Đối tượng nghiên cứu là 30 học sinh lớp 10 tại một trường THPT ở Thái Nguyên trong học kỳ hai năm học 2021-2022. Dữ liệu được thu thập qua bài kiểm tra nghe trước và sau khi áp dụng TBL, cùng với bảng hỏi khảo sát thái độ của học sinh về phương pháp này.
Bài kiểm tra nghe gồm hai phần, được thực hiện trong 10 phút, nhằm đánh giá khả năng nghe hiểu và giao tiếp của học sinh. Bảng hỏi gồm 15 câu hỏi, chia làm hai phần: quan điểm về lợi ích của TBL và cảm nhận cá nhân khi học nghe theo phương pháp này. Dữ liệu được phân tích định lượng bằng phần mềm Microsoft Excel, sử dụng thống kê mô tả, kiểm định t-test để so sánh điểm số trước và sau can thiệp, đồng thời tính tỷ lệ phần trăm các câu trả lời trong bảng hỏi.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cải thiện điểm số nghe: Kết quả bài kiểm tra trước can thiệp cho thấy 43,33% học sinh đạt mức điểm kém, 40% rất kém, chỉ 10% đạt xuất sắc. Sau khi áp dụng TBL, tỷ lệ học sinh đạt điểm đạt và khá tăng lên lần lượt 33,33% và 23,33%, trong khi tỷ lệ học sinh bị điểm kém giảm xuống còn 6,67%. Điều này cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng nghe của học sinh sau khi áp dụng phương pháp TBL.
Thái độ tích cực với TBL: 66,7% học sinh đồng ý rằng giáo viên tạo ra bối cảnh hấp dẫn và dễ hiểu cho các nhiệm vụ nghe, 56% thích làm việc nhóm và 63,3% thích trình bày kết quả trước lớp. 84% học sinh cảm thấy tự tin hơn khi học nghe theo phương pháp TBL, và 56,6% cho biết các nhiệm vụ giúp họ cải thiện kỹ năng nghe.
Một số khó khăn tồn tại: Khoảng 30% học sinh chưa hoàn toàn đồng thuận với việc các nhiệm vụ là thiết yếu, và một số học sinh còn bối rối khi làm việc nhóm hoặc chưa thích nghi hoàn toàn với cách học mới. Điều này phản ánh sự cần thiết của việc điều chỉnh phương pháp và hỗ trợ thêm cho học sinh trong quá trình chuyển đổi.
Tác động đến sự tập trung và động lực: 60% học sinh cho biết khả năng tập trung khi nghe được cải thiện, 56% cảm thấy có thể nghe hiểu và sản xuất âm thanh dài hơn trong các chủ đề phổ biến, cho thấy TBL không chỉ nâng cao kỹ năng mà còn thúc đẩy sự hứng thú và chủ động học tập.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy phương pháp dạy học dựa trên nhiệm vụ có tác động tích cực đến kỹ năng nghe của học sinh lớp 10 tại trường THPT ở Thái Nguyên. Việc tăng tỷ lệ học sinh đạt điểm khá và giảm tỷ lệ điểm kém minh chứng cho hiệu quả của TBL trong việc tạo môi trường học tập tương tác, giúp học sinh phát triển kỹ năng nghe một cách tự nhiên và có hệ thống. So với các nghiên cứu trước đây tập trung vào kỹ năng đọc và nói, nghiên cứu này bổ sung thêm bằng chứng về hiệu quả của TBL trong phát triển kỹ năng nghe.
Thái độ tích cực của học sinh đối với phương pháp này cũng góp phần nâng cao động lực và sự tự tin trong học tập, điều mà các phương pháp truyền thống chưa làm được hiệu quả. Tuy nhiên, một số học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc thích nghi với cách học mới, cho thấy cần có sự hỗ trợ và hướng dẫn kỹ lưỡng hơn từ giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm số trước và sau can thiệp, cũng như biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ phần trăm các phản hồi trong bảng hỏi, giúp minh họa rõ ràng sự thay đổi và thái độ của học sinh.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường áp dụng TBL trong giảng dạy nghe: Giáo viên nên thiết kế các bài học nghe dựa trên nhiệm vụ thực tế, tập trung vào việc phát triển kỹ năng nghe thông qua các hoạt động nhóm và tương tác. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên lên ít nhất 50% trong vòng một học kỳ.
Đào tạo giáo viên về phương pháp TBL: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về cách xây dựng và triển khai các nhiệm vụ nghe hiệu quả, đồng thời hướng dẫn kỹ năng quản lý lớp học theo hướng học sinh trung tâm. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng đào tạo nhà trường phối hợp với các chuyên gia ngôn ngữ.
Tăng cường hỗ trợ học sinh trong quá trình chuyển đổi: Cung cấp các buổi hướng dẫn, tư vấn và hỗ trợ kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng tự học để giúp học sinh thích nghi với phương pháp mới. Mục tiêu giảm tỷ lệ học sinh chưa đồng thuận với TBL xuống dưới 10% trong năm học tiếp theo.
Đa dạng hóa tài liệu và phương tiện học tập: Sử dụng các nguồn nghe phong phú như video, âm nhạc, phim ảnh có phụ đề để tạo môi trường nghe tự nhiên và sinh động, giúp học sinh nâng cao khả năng nghe hiểu trong nhiều ngữ cảnh khác nhau. Thực hiện liên tục trong các năm học.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và minh họa cụ thể về cách áp dụng TBL để nâng cao kỹ năng nghe, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy và tăng hiệu quả học tập.
Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh phù hợp với xu hướng hiện đại.
Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Ngôn ngữ Anh: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hành động, ứng dụng TBL trong giảng dạy kỹ năng nghe, đồng thời cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn phong phú.
Các tổ chức đào tạo và phát triển kỹ năng tiếng Anh: Nghiên cứu giúp các tổ chức thiết kế các khóa học, chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu nâng cao kỹ năng nghe cho học sinh và người học tiếng Anh nói chung.
Câu hỏi thường gặp
Task-Based Learning là gì và tại sao lại hiệu quả trong dạy nghe?
TBL là phương pháp dạy học dựa trên việc hoàn thành các nhiệm vụ thực tế, giúp học sinh tập trung vào ý nghĩa và sử dụng ngôn ngữ trong ngữ cảnh thực tế. Phương pháp này kích thích sự chủ động, tương tác và phát triển kỹ năng nghe một cách tự nhiên.Nghiên cứu sử dụng mẫu bao nhiêu học sinh và trong thời gian bao lâu?
Nghiên cứu được thực hiện với 30 học sinh lớp 10 tại một trường THPT ở Thái Nguyên trong 8 tuần học kỳ hai năm học 2021-2022, đủ để đánh giá tác động của TBL đến kỹ năng nghe.Phương pháp thu thập dữ liệu chính trong nghiên cứu là gì?
Dữ liệu được thu thập qua bài kiểm tra nghe trước và sau khi áp dụng TBL, cùng với bảng hỏi khảo sát thái độ của học sinh về phương pháp này, giúp đánh giá cả về mặt năng lực và cảm nhận.Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các cấp học khác không?
Mặc dù nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10, nguyên tắc và phương pháp TBL có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các cấp học khác nhằm nâng cao kỹ năng nghe tiếng Anh.Làm thế nào để giáo viên khắc phục khó khăn khi áp dụng TBL?
Giáo viên cần được đào tạo bài bản, chuẩn bị kỹ lưỡng kế hoạch bài giảng, tạo môi trường học tập tích cực và hỗ trợ học sinh trong việc làm quen với phương pháp mới, đồng thời linh hoạt điều chỉnh theo phản hồi của học sinh.
Kết luận
- Phương pháp dạy học dựa trên nhiệm vụ (TBL) đã chứng minh hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng nghe tiếng Anh cho học sinh lớp 10 tại trường THPT ở Thái Nguyên.
- Học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số nghe và thái độ tích cực hơn đối với việc học nghe sau khi áp dụng TBL.
- Một số khó khăn trong việc thích nghi với phương pháp mới vẫn tồn tại, đòi hỏi sự hỗ trợ và điều chỉnh từ phía giáo viên.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn quan trọng cho việc đổi mới phương pháp giảng dạy tiếng Anh tại các trường phổ thông.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường áp dụng TBL, đào tạo giáo viên và hỗ trợ học sinh trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.
Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên triển khai các khóa đào tạo về TBL, áp dụng rộng rãi phương pháp này trong giảng dạy kỹ năng nghe, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để tối ưu hóa hiệu quả học tập.