Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) giữ vai trò trọng yếu trong phát triển kinh tế quốc dân, đặc biệt trong việc tái sản xuất tài sản cố định thông qua xây dựng mới, cải tạo và khôi phục công trình. Tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, ngân sách nhà nước (NSNN) dành cho các dự án đầu tư XDCB chiếm khoảng 20%-25% tổng chi ngân sách địa phương hàng năm, với tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản giai đoạn 2011-2014 đạt 814,680 tỷ đồng, tốc độ tăng chi đầu tư bình quân 17,09%/năm. Tuy nhiên, công tác quản lý các dự án này còn nhiều hạn chế, dẫn đến thất thoát, lãng phí và nợ đọng xây dựng cơ bản tăng cao, ảnh hưởng đến cân đối NSNN và hiệu quả đầu tư.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc thực hiện chính sách quản lý dự án đầu tư XDCB sử dụng vốn NSNN tại thị xã Điện Bàn trong giai đoạn 2014-2017. Mục tiêu chính là làm rõ cơ sở lý luận, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư XDCB, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách công, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý đầu tư xây dựng tại các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án đầu tư, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý dự án đầu tư: Quản lý dự án là quá trình lập kế hoạch, điều phối nguồn lực và giám sát nhằm đảm bảo dự án hoàn thành đúng tiến độ, trong phạm vi ngân sách và đạt chất lượng yêu cầu. Ba giai đoạn chính gồm lập kế hoạch, điều phối thực hiện và giám sát.

  • Lý thuyết chính sách công: Chính sách quản lý dự án đầu tư XDCB là sự tác động của bộ máy nhà nước nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn NSNN và thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội. Quá trình thực hiện chính sách bao gồm xây dựng kế hoạch, phổ biến, phân công phối hợp, duy trì, điều chỉnh, theo dõi và đánh giá.

  • Khái niệm dự án đầu tư: Theo Luật Đầu tư số 67/2014/QH13, dự án đầu tư là tập hợp các hoạt động bỏ vốn trung hạn hoặc dài hạn để thực hiện đầu tư kinh doanh trên địa bàn và trong khoảng thời gian xác định.

Các khái niệm chính bao gồm: dự án đầu tư, quản lý dự án đầu tư, chính sách quản lý dự án đầu tư, nợ đọng xây dựng cơ bản, giải phóng mặt bằng, đấu thầu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các phòng ban chức năng của thị xã Điện Bàn như Phòng Quản lý - Đô thị, Phòng Kinh tế, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng, cùng các tổ chức, cá nhân liên quan.

  • Phương pháp thu thập: Điều tra, khảo sát, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và nhà thầu, tổng hợp số liệu từ báo cáo kế hoạch đầu tư công trung hạn, báo cáo tài chính ngân sách địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, phân tổ thống kê để đánh giá thực trạng, so sánh các chỉ tiêu qua các năm 2014-2017, phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát 64 nhà thầu xây dựng và cán bộ quản lý, lựa chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo đại diện các bên liên quan trong quá trình thực hiện dự án.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2014-2017, giai đoạn có nhiều thay đổi về chính sách và pháp luật liên quan đến đầu tư công.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ vốn đầu tư và nợ đọng XDCB: Tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản giai đoạn 2011-2014 đạt 814,680 tỷ đồng, tăng bình quân 17,09%/năm. Tuy nhiên, nợ đọng xây dựng cơ bản vẫn cao, năm 2014 nợ các dự án đã hoàn thành lên tới 79,2 tỷ đồng, giảm còn khoảng 30% vào năm 2016 nhưng vẫn tồn tại nợ lớn ở các dự án chuyển tiếp.

  2. Công tác lập, thẩm định và phê duyệt dự án: Tỷ lệ dự án được thẩm định và phê duyệt đạt trên 88% năm 2014-2015, giảm xuống còn khoảng 74%-78% năm 2016-2017 do siết chặt quy trình. Chất lượng hồ sơ dự án còn thấp, thiết kế chưa sát thực tế, dẫn đến điều chỉnh dự toán và kéo dài tiến độ.

  3. Lựa chọn nhà thầu: Trong giai đoạn 2014-2017, hình thức đấu thầu rộng rãi chiếm phần lớn các gói thầu xây lắp lớn, nhưng tỷ lệ giảm giá thầu rất thấp (0,02%-0,36%), cho thấy cạnh tranh chưa thực sự hiệu quả. Các gói thầu chỉ định thầu có tỷ lệ giảm giá trung bình 5%, phản ánh sự thiếu minh bạch và cạnh tranh không lành mạnh.

  4. Tiến độ thi công và điều kiện khởi công: Gần 50% dự án chậm tiến độ từ 1-3 tháng, nguyên nhân chủ yếu do công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) chậm, thủ tục chưa hoàn chỉnh nhưng vẫn cho thi công. Một số công trình khởi công khi chưa đủ điều kiện về mặt bằng, vốn và giấy phép xây dựng.

Thảo luận kết quả

Việc nợ đọng xây dựng cơ bản kéo dài làm giảm hiệu quả sử dụng vốn NSNN, gây khó khăn trong cân đối ngân sách địa phương. So với các nghiên cứu trong ngành, tình trạng này phổ biến ở nhiều địa phương do chính sách quản lý chưa chặt chẽ và năng lực quản lý hạn chế.

Chất lượng hồ sơ dự án và thiết kế kỹ thuật chưa sát thực tế dẫn đến điều chỉnh dự toán, làm tăng chi phí và kéo dài thời gian thi công, tương tự các vấn đề được ghi nhận trong các nghiên cứu về quản lý dự án đầu tư công.

Công tác lựa chọn nhà thầu chưa minh bạch, tỷ lệ giảm giá thầu thấp cho thấy cạnh tranh chưa thực sự hiệu quả, tạo điều kiện cho thất thoát và lãng phí vốn. Điều này phù hợp với nhận định về cơ chế “xin-cho” và tham nhũng trong đầu tư công.

Tiến độ thi công bị ảnh hưởng lớn bởi công tác GPMB chậm và việc khởi công khi chưa đủ điều kiện pháp lý, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến chất lượng dự án. So với kinh nghiệm quốc tế như Nhật Bản và Hàn Quốc, việc siết chặt quản lý, đánh giá tổng hợp nhà thầu và thẩm định dự án kỹ càng hơn là cần thiết để nâng cao hiệu quả đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nợ đọng qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ dự án được phê duyệt và thẩm định, biểu đồ tiến độ thi công và tỷ lệ dự án chậm tiến độ, giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập kế hoạch và cân đối nguồn vốn: Đề nghị UBND thị xã và các cơ quan liên quan xây dựng kế hoạch đầu tư chi tiết, ưu tiên thanh toán dứt điểm nợ đọng XDCB trong vòng 3 năm, đảm bảo bố trí vốn khả thi theo tiến độ dự án. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2024-2026.

  2. Nâng cao chất lượng lập, thẩm định và phê duyệt dự án: Áp dụng quy trình kiểm soát chất lượng hồ sơ dự án, thiết kế kỹ thuật sát thực tế, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thẩm định để rút ngắn thời gian và nâng cao hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý dự án, Sở Xây dựng, Sở Kế hoạch và Đầu tư. Thời gian: 2024-2025.

  3. Minh bạch và nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu: Thực hiện đấu thầu rộng rãi, công khai trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, tăng cường kiểm tra, giám sát để ngăn chặn thông thầu, dàn xếp giá. Yêu cầu nhà thầu giảm giá tối thiểu 5% đối với gói thầu chỉ định thầu. Chủ thể: Ban Quản lý dự án, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư. Thời gian: liên tục từ 2024.

  4. Siết chặt quản lý điều kiện khởi công và tiến độ thi công: Không cho phép khởi công khi chưa đủ điều kiện về mặt bằng, vốn và giấy phép xây dựng. Tăng cường giám sát tiến độ, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Chủ thể: UBND thị xã, Ban Quản lý dự án, Thanh tra xây dựng. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên.

  5. Cải thiện công tác giải phóng mặt bằng và tái định cư: Xây dựng chính sách đền bù hợp lý, minh bạch, đảm bảo quyền lợi người dân, đồng thời nâng cao chất lượng khu tái định cư để tạo sự đồng thuận. Chủ thể: Trung tâm Phát triển quỹ đất, UBND xã, phường. Thời gian: 2024-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng: Nắm bắt thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư XDCB sử dụng vốn NSNN, áp dụng vào công tác quản lý tại địa phương.

  2. Nhà thầu xây dựng và tư vấn đầu tư: Hiểu rõ các quy định, chính sách quản lý dự án, nâng cao năng lực lập hồ sơ, đấu thầu và thi công theo đúng quy định, góp phần minh bạch và hiệu quả.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và nghiên cứu chính sách công: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách quản lý dự án đầu tư công, từ đó đề xuất các chính sách phù hợp hơn cho địa phương và quốc gia.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành Chính sách công, Quản lý dự án đầu tư: Tài liệu tham khảo thực tiễn phong phú, giúp hiểu sâu về quy trình, khó khăn và giải pháp trong quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nợ đọng xây dựng cơ bản lại là vấn đề nghiêm trọng?
    Nợ đọng làm giảm hiệu quả sử dụng vốn NSNN, gây chậm tiến độ dự án, kéo dài thời gian hoàn thành công trình, ảnh hưởng đến cân đối ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, tại Điện Bàn, nợ đọng năm 2014 lên tới 79,2 tỷ đồng, gây khó khăn trong thanh toán và triển khai dự án mới.

  2. Chính sách quản lý dự án đầu tư XDCB gồm những nội dung chính nào?
    Bao gồm quản lý lập kế hoạch đầu tư, thẩm định và phê duyệt dự án, lựa chọn nhà thầu, quản lý tiến độ thi công, an toàn lao động, bảo vệ môi trường, bàn giao và bảo hành công trình. Mỗi bước đều có quy định pháp luật cụ thể nhằm đảm bảo hiệu quả và minh bạch.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu?
    Cần thực hiện đấu thầu rộng rãi, công khai, minh bạch trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, tăng cường kiểm tra, giám sát, áp dụng phương pháp đánh giá tổng hợp về giá và chất lượng, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi thông thầu, dàn xếp giá.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ thi công là gì?
    Chậm tiến độ chủ yếu do công tác giải phóng mặt bằng chậm, thủ tục chưa hoàn chỉnh nhưng vẫn cho thi công, nguồn vốn bố trí không khả thi, và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan. Tại Điện Bàn, gần 50% dự án chậm tiến độ từ 1-3 tháng do các nguyên nhân này.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng để cải thiện quản lý dự án đầu tư XDCB?
    Nhật Bản áp dụng phương pháp đánh giá tổng hợp trong đấu thầu, kết hợp giá cả và chất lượng kỹ thuật để chọn nhà thầu tốt nhất. Hàn Quốc có quy trình thẩm định nghiêm ngặt và trình Quốc hội phê duyệt các dự án lớn. Việt Nam có thể học hỏi để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn NSNN tại thị xã Điện Bàn chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách địa phương, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội.

  • Thực trạng quản lý dự án còn nhiều hạn chế như nợ đọng cao, chất lượng hồ sơ dự án thấp, lựa chọn nhà thầu thiếu minh bạch và tiến độ thi công chậm.

  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như điều kiện kinh tế, tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ và chính sách địa phương ảnh hưởng lớn đến hiệu quả thực hiện chính sách quản lý dự án.

  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng lập kế hoạch, thẩm định, đấu thầu, giám sát thi công và công tác giải phóng mặt bằng.

  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và điều chỉnh chính sách quản lý dự án đầu tư XDCB phù hợp với thực tiễn địa phương, đồng thời học hỏi kinh nghiệm quốc tế để nâng cao hiệu quả đầu tư công.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy trình quản lý dự án.

Call to action: Các cơ quan quản lý, nhà thầu và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, thực hiện nghiêm túc các quy định để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN, góp phần phát triển bền vững thị xã Điện Bàn và các địa phương khác.