Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ 21 được xem là thời đại của thông tin và công nghệ, việc nâng cao hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin tại các thư viện đại học trở thành một yêu cầu cấp thiết. Trường Đại học Hải Dương, một trường đại học công lập mới thành lập trên cơ sở nâng cấp từ trường cao đẳng trực thuộc UBND tỉnh Hải Dương, đang trong quá trình hoàn thiện hệ thống đào tạo và nghiên cứu khoa học. Với hơn 7.000 người dùng tin bao gồm cán bộ, giảng viên và sinh viên, thư viện trường đóng vai trò trung tâm trong việc cung cấp nguồn tài liệu phục vụ học tập, giảng dạy và nghiên cứu.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác phục vụ người dùng tin tại Thư viện Trường Đại học Hải Dương, xác định các ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu đào tạo và nghiên cứu khoa học của nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại cơ sở 1 của trường, địa chỉ 1002 - 1004 Đại lộ Lê Thánh Nghị, thành phố Hải Dương, trong giai đoạn hiện nay. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện hệ thống phục vụ thông tin thư viện, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu, đồng thời hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh Hải Dương và khu vực lân cận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về công tác phục vụ người dùng tin trong thư viện đại học, bao gồm:

  • Lý thuyết về người dùng tin (User Information Needs): Người dùng tin được định nghĩa là những cá nhân hoặc nhóm có nhu cầu sử dụng thông tin để thỏa mãn các mục tiêu học tập, nghiên cứu hoặc công tác. Nhu cầu tin là yếu tố quyết định hoạt động phục vụ thông tin của thư viện.

  • Mô hình công tác phục vụ người dùng tin trong thư viện: Bao gồm các yếu tố như vốn tài liệu, sản phẩm và dịch vụ thông tin, cơ sở vật chất kỹ thuật, trình độ và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện, cũng như sự quản lý và lãnh đạo trung tâm thông tin - thư viện.

  • Khái niệm về hiệu quả công tác phục vụ: Được đánh giá dựa trên các tiêu chí như sự đầy đủ của vốn tài liệu, mức độ thỏa mãn nhu cầu người dùng, số lượt sử dụng tài liệu, thời gian phục vụ, và chất lượng dịch vụ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu sau:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn cán bộ thư viện và người dùng tin; dữ liệu thứ cấp từ báo cáo, tài liệu quản lý thư viện, số liệu thống kê lượt sử dụng tài liệu từ năm 2012 đến 2015.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá số liệu về vốn tài liệu, lượt sử dụng, mức độ thỏa mãn nhu cầu; phân tích định tính qua phỏng vấn để làm rõ nguyên nhân các hạn chế và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát khoảng 250 người dùng tin bao gồm sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý; chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng chính.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2015-2016, tập trung thu thập và phân tích dữ liệu thực trạng công tác phục vụ người dùng tin tại thư viện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vốn tài liệu còn hạn chế về số lượng và chất lượng: Thư viện hiện có khoảng 85.000 bản tài liệu truyền thống, trong đó 78,7% là giáo trình, 16,2% là tài liệu tham khảo và chỉ 4% là luận văn, đề tài nghiên cứu. Tài liệu mới cập nhật chiếm tỷ lệ thấp, chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu học tập và nghiên cứu chuyên sâu của người dùng.

  2. Mức độ sử dụng các dịch vụ thư viện chưa đồng đều: Khoảng 89/250 người dùng khảo sát (gần 50%) sử dụng dịch vụ tra cứu thông tin, 213 người dùng dịch vụ cho mượn tài liệu, trong khi các dịch vụ như tư vấn thông tin, trưng bày sách mới chỉ được sử dụng bởi khoảng 25-60 người, cho thấy sự chưa đa dạng và hấp dẫn trong các sản phẩm dịch vụ.

  3. Cơ sở vật chất và hạ tầng CNTT còn nhiều hạn chế: Thư viện có diện tích trên 1.000 m2 với 50 bộ máy tính nối mạng, 4 kho tài liệu với hơn 70.000 quyển sách tham khảo và 2.000 tài liệu điện tử. Tuy nhiên, hệ thống quản lý tài liệu chủ yếu vẫn theo phương pháp truyền thống, chưa áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ.

  4. Trình độ và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện: Đội ngũ cán bộ thư viện có trình độ chuyên môn tương đối tốt, tuy nhiên còn thiếu kỹ năng ứng dụng CNTT và kỹ năng tư vấn người dùng. Mức độ hài lòng của người dùng về thái độ phục vụ đạt khoảng 65%, cho thấy cần cải thiện để nâng cao chất lượng phục vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thư viện mới được nâng cấp từ trường cao đẳng, nên vốn tài liệu và cơ sở vật chất chưa được đầu tư đồng bộ và hiện đại. So sánh với các nghiên cứu trong ngành cho thấy, các thư viện đại học phát triển thường có tỷ lệ tài liệu điện tử chiếm trên 30% vốn tài liệu, trong khi tại đây chỉ khoảng 2.3%. Việc áp dụng công nghệ thông tin còn hạn chế cũng làm giảm hiệu quả tra cứu và phục vụ người dùng.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng các dịch vụ thư viện cho thấy dịch vụ cho mượn tài liệu vẫn chiếm ưu thế, trong khi các dịch vụ hỗ trợ khác như tư vấn, trưng bày sách mới chưa được khai thác hiệu quả. Bảng thống kê số lượt sử dụng tài liệu từ năm 2012 đến 2015 cho thấy xu hướng tăng trưởng nhưng chưa đạt mức tối ưu do hạn chế về nguồn lực và hạ tầng.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của việc nâng cấp vốn tài liệu, cải tiến cơ sở vật chất và đào tạo nâng cao trình độ cán bộ thư viện để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng và cao của người dùng tin trong bối cảnh kinh tế tri thức phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư bổ sung và cập nhật vốn tài liệu

    • Mục tiêu: Đảm bảo tỷ lệ tài liệu điện tử chiếm ít nhất 20% tổng vốn tài liệu trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu phối hợp với phòng Thư viện và các khoa.
    • Timeline: Lập kế hoạch bổ sung tài liệu hàng năm, ưu tiên tài liệu mới, tài liệu chuyên sâu phục vụ đào tạo và nghiên cứu.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ

    • Mục tiêu: Xây dựng hệ thống quản lý thư viện điện tử tích hợp OPAC, cho phép tra cứu và mượn tài liệu trực tuyến.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với Thư viện.
    • Timeline: Triển khai trong vòng 18 tháng, đào tạo cán bộ sử dụng hệ thống mới.

  3. Nâng cao trình độ và kỹ năng phục vụ của cán bộ thư viện

    • Mục tiêu: 100% cán bộ thư viện được đào tạo kỹ năng CNTT và tư vấn người dùng trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo và Thư viện tổ chức các khóa bồi dưỡng.
    • Timeline: Tổ chức định kỳ hàng năm, đánh giá hiệu quả qua khảo sát người dùng.

  4. Mở rộng và đa dạng hóa các dịch vụ thư viện

    • Mục tiêu: Phát triển các dịch vụ tư vấn thông tin, trưng bày sách mới, tổ chức hội thảo, triển lãm tài liệu hàng quý.
    • Chủ thể thực hiện: Thư viện phối hợp với các khoa