Hoàn thiện công tác kiểm tra sau thông quan về trị giá hải quan tại Cục Hải quan Hải Phòng

Kiểm tra sau thông quan là hoạt động nghiệp vụ kiểm tra hồ sơ, sổ sách, chứng từ và hàng hóa sau khi đã thông quan. Theo luật Hải quan 2014, KTSTQ là "hoạt động kiểm tra của cơ quan hải quan đối với hồ sơ hải quan, sổ kế toán, chứng từ kế toán và các chứng từ khác, tài liệu, dữ liệu có liên quan đến hàng hóa; kiểm tra thực tế hàng hóa trong trường hợp cần thiết và còn điều kiện sau khi hàng hóa đã được thông quan"[13]. Mục đích của KTSTQ là đánh giá tính chính xác, trung thực của các thông tin mà người khai hải quan đã cung cấp, cũng như việc tuân thủ pháp luật hải quan và các quy định liên quan đến quản lý xuất nhập khẩu. KTSTQ có thể được thực hiện tại trụ sở cơ quan hải quan hoặc tại trụ sở doanh nghiệp, tùy thuộc vào nội dung và yêu cầu của cuộc kiểm tra.

Kiểm tra sau thông quan đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tuân thủ pháp luật, ngăn chặn gian lận thương mại và bảo vệ nguồn thu ngân sách nhà nước. Bằng cách tập trung vào các đối tượng có rủi ro cao, KTSTQ giúp cơ quan hải quan sử dụng hiệu quả nguồn lực và giảm thiểu thời gian thông quan cho các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật. Theo khuyến nghị của Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO), một hệ thống KTSTQ mạnh mẽ cần có khả năng phát hiện và ngăn chặn gian lận, đặc biệt là gian lận liên quan đến trị giá hải quan, bất kể phương pháp xác định trị giá nào được sử dụng.

Một trong những khó khăn lớn nhất trong KTSTQ về trị giá là việc xác định trị giá hải quan chính xác. Doanh nghiệp có thể sử dụng nhiều phương thức để che giấu hoặc khai man thông tin liên quan đến trị giá, như sử dụng các hợp đồng mua bán với giá trị ảo, chuyển giá, hoặc không khai báo đầy đủ các khoản chi phí liên quan đến giao dịch. Điều này đòi hỏi cán bộ hải quan phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, kinh nghiệm thực tế và khả năng thu thập, phân tích thông tin để phát hiện các hành vi gian lận. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận chức năng trong và ngoài ngành hải quan để chia sẻ thông tin và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình điều tra.

Nguồn lực dành cho KTSTQ về trị giá, bao gồm nhân lực, trang thiết bị và kinh phí, còn hạn chế so với yêu cầu thực tế. Số lượng cán bộ chuyên trách KTSTQ về trị giá còn ít, trong khi khối lượng công việc ngày càng tăng do sự gia tăng của hoạt động xuất nhập khẩu và sự phức tạp của các giao dịch thương mại. Trang thiết bị hỗ trợ cho công tác kiểm tra, như phần mềm phân tích dữ liệu, hệ thống thông tin tình báo, còn thiếu và chưa được nâng cấp kịp thời. Kinh phí dành cho công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và thực hiện các hoạt động nghiệp vụ cũng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của lực lượng KTSTQ.

Cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ KTSTQ về trị giá. Chương trình đào tạo cần tập trung vào các kiến thức chuyên sâu về trị giá hải quan, các phương pháp xác định trị giá, kỹ năng phân tích rủi ro, kỹ năng điều tra và thu thập chứng cứ, cũng như các quy định pháp luật liên quan. Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho cán bộ tham gia các khóa đào tạo, hội thảo quốc tế để học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển và cập nhật các xu hướng mới trong lĩnh vực KTSTQ. Bên cạnh đó, cần xây dựng đội ngũ chuyên gia giỏi về trị giá hải quan để có thể hỗ trợ, tư vấn cho cán bộ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin vào công tác KTSTQ, đặc biệt là việc xây dựng và khai thác hiệu quả các hệ thống thông tin dữ liệu về trị giá hải quan. Hệ thống này cần được liên kết với các cơ sở dữ liệu khác, như dữ liệu về giá cả hàng hóa trên thị trường quốc tế, dữ liệu về hoạt động của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, để cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời cho cán bộ KTSTQ. Ngoài ra, cần sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu tiên tiến để phát hiện các dấu hiệu bất thường và các đối tượng có rủi ro cao. Việc ứng dụng công nghệ thông tin không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra mà còn giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho cả cơ quan hải quan và doanh nghiệp.

Việc xác định các tiêu chí rủi ro một cách chính xác và khách quan là yếu tố then chốt để áp dụng thành công quản lý rủi ro trong KTSTQ về trị giá. Các tiêu chí rủi ro cần được xây dựng dựa trên các dữ liệu và thông tin tin cậy, được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả thông tin từ các cơ quan quản lý nhà nước khác, các tổ chức quốc tế và các hiệp hội ngành nghề. Các tiêu chí rủi ro cũng cần được điều chỉnh thường xuyên để phù hợp với sự thay đổi của tình hình kinh tế, thương mại và các quy định pháp luật liên quan.

Cần xây dựng hệ thống đánh giá và phân loại doanh nghiệp dựa trên mức độ tuân thủ pháp luật, trong đó có việc tuân thủ các quy định về trị giá hải quan. Các doanh nghiệp tuân thủ tốt sẽ được hưởng các ưu đãi, như giảm tần suất kiểm tra, được thông quan nhanh chóng, trong khi các doanh nghiệp có mức độ tuân thủ thấp sẽ bị kiểm tra chặt chẽ hơn. Hệ thống này cần được công khai, minh bạch và được áp dụng một cách công bằng để tạo động lực cho các doanh nghiệp nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật.

Phối hợp liên ngành có vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả KTSTQ về trị giá. Cần thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan hải quan với các cơ quan thuế, cơ quan công an, cơ quan quản lý thị trường và các cơ quan quản lý nhà nước khác để chia sẻ thông tin, phối hợp điều tra và xử lý các vụ việc gian lận về trị giá. Cơ chế phối hợp này cần được thể chế hóa bằng các quy định pháp luật rõ ràng, quy định cụ thể về trách nhiệm và quyền hạn của mỗi cơ quan trong quá trình phối hợp.

Mở rộng hợp tác quốc tế với các cơ quan hải quan của các nước khác để trao đổi kinh nghiệm, học hỏi các phương pháp kiểm tra tiên tiến và phối hợp đấu tranh chống gian lận xuyên quốc gia. Cần tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế về hải quan, như Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO), để chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với các nước thành viên. Đồng thời, cần ký kết các hiệp định hợp tác song phương và đa phương về hải quan với các nước đối tác để tạo cơ sở pháp lý cho việc hợp tác trong lĩnh vực KTSTQ về trị giá.

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, vai trò của KTSTQ về trị giá càng trở nên quan trọng. Việc đảm bảo trị giá hải quan được xác định một cách chính xác, minh bạch và công bằng là yếu tố then chốt để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các doanh nghiệp và thu hút đầu tư nước ngoài. Đồng thời, KTSTQ về trị giá cũng giúp bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại gây ảnh hưởng đến nền kinh tế.

Trong tương lai, KTSTQ cần tiếp tục được phát triển theo hướng chuyên nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Cần tăng cường đầu tư vào công nghệ thông tin, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và hoàn thiện các quy trình nghiệp vụ theo chuẩn mực quốc tế. Đồng thời, cần chú trọng đến việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong cộng đồng doanh nghiệp và tăng cường sự tham gia của các bên liên quan vào quá trình xây dựng và thực thi chính sách hải quan. Điều này sẽ giúp xây dựng một hệ thống hải quan vững mạnh, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.