Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lực nhà nước thực sự thuộc về nhân dân, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương. Tại huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định, với dân số khoảng 189.000 người và diện tích tự nhiên 238,24 km², hoạt động giám sát của HĐND huyện đã trải qua nhiều biến động, đặc biệt là giai đoạn thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện từ 2011-2016 và tái lập từ năm 2016 theo Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng, những thuận lợi, khó khăn trong hoạt động giám sát của HĐND huyện Giao Thủy từ năm 2013 đến 2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và củng cố niềm tin của nhân dân.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động giám sát của HĐND huyện Giao Thủy trong giai đoạn 2013-2018, với trọng tâm là nhiệm kỳ 2016-2021. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp luận cứ khoa học cho các cơ quan dân cử địa phương trong việc xây dựng chương trình giám sát, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến giám sát của HĐND cấp huyện. Qua đó, nghiên cứu cũng hỗ trợ công tác đào tạo, tập huấn cho đại biểu HĐND và các tổ chức liên quan nhằm phát huy vai trò giám sát trong quản lý nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quyền lực nhà nước và quản lý công, trong đó nhấn mạnh vai trò của HĐND cấp huyện như cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương. Lý thuyết về giám sát nhà nước được vận dụng để phân tích chức năng giám sát của HĐND, bao gồm các khái niệm chính như: quyền giám sát, chủ thể giám sát, đối tượng giám sát, nội dung và hình thức giám sát. Mô hình giám sát được xây dựng dựa trên Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, làm rõ các cấp độ giám sát từ HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND đến đại biểu HĐND.

Các khái niệm chuyên ngành như "giám sát chuyên đề", "chất vấn", "lấy phiếu tín nhiệm", "văn bản quy phạm pháp luật" được sử dụng để phân tích sâu sắc hoạt động giám sát thực tiễn. Ngoài ra, các quy định pháp luật liên quan như Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, Quyết định 217-QĐ/TW về giám sát và phản biện xã hội cũng được vận dụng để đánh giá tính pháp lý và hiệu quả của hoạt động giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, dựa trên cơ sở luận điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền lực nhân dân và quản lý nhà nước. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 39 đại biểu HĐND huyện Giao Thủy khóa XVIII (2016-2021), cùng các cán bộ, công chức liên quan và cử tri địa phương.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đại biểu HĐND huyện và các cán bộ chủ chốt tham gia hoạt động giám sát. Nguồn dữ liệu bao gồm: báo cáo hoạt động của HĐND huyện, biên bản kỳ họp, kết quả giám sát chuyên đề, báo cáo tiếp xúc cử tri, các văn bản pháp luật liên quan và phỏng vấn sâu với đại biểu, cán bộ liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật thống kê mô tả để đánh giá tỷ lệ đại biểu chuyên trách, tỷ lệ tiếp thu kiến nghị sau giám sát (khoảng 90%), tốc độ tăng trưởng kinh tế địa phương (bình quân 10,17%/năm giai đoạn gần đây), tỷ lệ hộ nghèo (3,29%). Phân tích nội dung được thực hiện để đánh giá chất lượng các hình thức giám sát như chất vấn, giám sát chuyên đề, lấy phiếu tín nhiệm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến tháng 6 năm 2018, tập trung khảo sát thực trạng và đánh giá hiệu quả hoạt động giám sát trong nhiệm kỳ 2016-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoạt động giám sát tại kỳ họp HĐND huyện: Qua 6 kỳ họp từ đầu nhiệm kỳ đến năm 2018, HĐND huyện Giao Thủy đã xem xét, đánh giá các báo cáo công tác, dự thảo nghị quyết và tổ chức chất vấn với khoảng 8-10 câu hỏi chất vấn mỗi kỳ họp. Tỷ lệ tiếp thu và giải quyết kiến nghị của cử tri đạt gần 90%, góp phần nâng cao chất lượng các nghị quyết và hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Giám sát chuyên đề giữa hai kỳ họp: HĐND huyện đã tổ chức 32 đoàn giám sát chuyên đề, trong đó Thường trực HĐND giám sát 15 cuộc, Ban Kinh tế - xã hội 11 cuộc, Ban Pháp chế 6 cuộc. Nội dung giám sát tập trung vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng, giải quyết khiếu nại tố cáo và cải cách hành chính. Kết quả giám sát giúp phát hiện các bất cập như việc chi trả trợ cấp xã hội chưa đồng bộ, công tác giải quyết khiếu nại còn hạn chế.

  3. Hoạt động tiếp xúc cử tri: 39 đại biểu HĐND huyện đã tổ chức 184 cuộc tiếp xúc cử tri với hơn 18.000 lượt cử tri tham dự, thu thập 650 ý kiến, kiến nghị. Hoạt động này góp phần tăng cường mối quan hệ giữa đại biểu và cử tri, nâng cao trách nhiệm của đại biểu trong giám sát và phản ánh nguyện vọng nhân dân.

  4. Lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu: Đây là hình thức giám sát mới được thực hiện lần đầu vào kỳ họp thứ 7 năm 2018, nhằm đánh giá phẩm chất chính trị, năng lực và trách nhiệm của cán bộ. Việc này góp phần nâng cao tính công tâm và trách nhiệm trong công tác cán bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND huyện Giao Thủy đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tỷ lệ tiếp thu kiến nghị đạt gần 90% phản ánh sự nghiêm túc của các cơ quan chịu sự giám sát trong việc khắc phục hạn chế, sai phạm.

So sánh với các nghiên cứu về giám sát HĐND cấp huyện tại các địa phương khác, huyện Giao Thủy có điểm mạnh về sự phối hợp chặt chẽ giữa HĐND, UBMTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội, cũng như sự quan tâm chỉ đạo của Ban Thường vụ Huyện ủy. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế như việc giám sát văn bản quy phạm pháp luật chưa được chú trọng đúng mức, một số kiến nghị chưa được xử lý kịp thời, và số lượng đại biểu chuyên trách còn thấp (chỉ 2/39 đại biểu).

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tiếp thu kiến nghị theo năm, bảng phân tích số lượng và nội dung các cuộc giám sát chuyên đề, biểu đồ cơ cấu đại biểu theo giới tính, trình độ chuyên môn và chính trị để minh họa chất lượng đội ngũ đại biểu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực và số lượng đại biểu chuyên trách: Đề nghị HĐND huyện và Ban Thường vụ Huyện ủy xem xét bổ sung đại biểu chuyên trách, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát cho đại biểu nhằm đảm bảo chất lượng hoạt động giám sát. Thời gian thực hiện: trong nhiệm kỳ 2016-2021.

  2. Hoàn thiện quy trình giám sát và xử lý kiến nghị: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa HĐND, UBMTTQVN và các cơ quan liên quan để theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kết luận giám sát, đảm bảo xử lý kiến nghị kịp thời và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND huyện, các Ban HĐND, UBMTTQVN. Timeline: 1-2 năm tới.

  3. Đẩy mạnh giám sát văn bản quy phạm pháp luật: Tăng cường giám sát tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản do UBND huyện và các xã, thị trấn ban hành, đồng thời thực hiện quyền bãi bỏ văn bản trái pháp luật. Chủ thể: Ban Pháp chế HĐND huyện. Thời gian: ngay trong các kỳ họp tiếp theo.

  4. Phát huy vai trò của nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát: Tăng cường phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể để phát huy giám sát và phản biện xã hội, tạo sự đồng thuận và minh bạch trong hoạt động giám sát. Chủ thể: Thường trực HĐND, UBMTTQVN huyện. Timeline: liên tục trong nhiệm kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ và phương pháp giám sát, từ đó thực hiện hiệu quả quyền giám sát, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động đại biểu.

  2. Cán bộ, công chức chính quyền địa phương: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong việc phối hợp với HĐND trong hoạt động giám sát, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành và thực thi pháp luật tại địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu chuyên sâu về quyền lực nhà nước, giám sát của cơ quan dân cử cấp huyện, đồng thời làm cơ sở giảng dạy và phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội: Tham khảo để phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội, phối hợp hiệu quả với HĐND trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhân dân và nâng cao chất lượng quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát của HĐND cấp huyện bao gồm những hình thức nào?
    Giám sát của HĐND cấp huyện gồm giám sát tại kỳ họp, giám sát giữa hai kỳ họp qua các đoàn giám sát chuyên đề, giám sát thông qua chất vấn và trả lời chất vấn, cũng như lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu. Ví dụ, huyện Giao Thủy đã tổ chức 32 đoàn giám sát chuyên đề từ 2016-2018.

  2. Ai là chủ thể thực hiện quyền giám sát trong HĐND cấp huyện?
    Chủ thể giám sát gồm tập thể HĐND tại kỳ họp, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, tổ đại biểu và đại biểu HĐND. Mỗi chủ thể có vai trò và phạm vi giám sát riêng, phối hợp chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả.

  3. Hoạt động tiếp xúc cử tri có vai trò gì trong giám sát của HĐND?
    Tiếp xúc cử tri giúp đại biểu HĐND lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, từ đó phản ánh kịp thời trong hoạt động giám sát và quyết định của HĐND. Tại Giao Thủy, 39 đại biểu đã tổ chức 184 cuộc tiếp xúc với hơn 18.000 lượt cử tri tham dự.

  4. Lấy phiếu tín nhiệm có ý nghĩa như thế nào?
    Lấy phiếu tín nhiệm là hình thức giám sát mới nhằm đánh giá phẩm chất, năng lực và trách nhiệm của người giữ chức vụ do HĐND bầu, góp phần nâng cao tính công tâm và trách nhiệm trong công tác cán bộ. HĐND huyện Giao Thủy lần đầu thực hiện hình thức này vào năm 2018.

  5. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện là gì?
    Khó khăn gồm số lượng đại biểu chuyên trách còn ít, giám sát văn bản pháp luật chưa được chú trọng, việc xử lý kiến nghị chưa kịp thời, và sự phối hợp giữa các cơ quan đôi khi chưa hiệu quả. Ngoài ra, một số đối tượng giám sát còn thiếu tự giác, gây khó khăn cho hoạt động giám sát.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND huyện Giao Thủy đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Tỷ lệ tiếp thu và giải quyết kiến nghị sau giám sát đạt gần 90%, thể hiện sự nghiêm túc của các cơ quan chịu sự giám sát.
  • Các hình thức giám sát đa dạng, trong đó giám sát chuyên đề và chất vấn được đánh giá cao về hiệu quả và tính dân chủ.
  • Hạn chế còn tồn tại như số lượng đại biểu chuyên trách thấp, giám sát văn bản pháp luật chưa được chú trọng đúng mức, cần có giải pháp khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực đại biểu, hoàn thiện quy trình giám sát, phát huy vai trò của nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong nhiệm kỳ 2016-2021, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả hoạt động giám sát để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các cơ quan, tổ chức và đại biểu HĐND cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao trách nhiệm và năng lực để phát huy tối đa vai trò giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.