Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến tháng 6 năm 2020, Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao (CQĐT VKSND tối cao) đã khởi tố và điều tra 15 vụ án làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc (LSLHSVAVV) với 16 bị can. Đây là một loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp (HĐTP) có tính chất phức tạp, do chủ thể phạm tội thường là cán bộ, công chức thuộc các cơ quan tiến hành tố tụng (CQTP) như điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, thư ký tòa án. Tội LSLHSVAVV được quy định tại Điều 375 Bộ luật hình sự năm 2015, với hành vi cố ý làm sai lệch tài liệu, vật chứng nhằm làm thay đổi nội dung vụ án, vụ việc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và hoàn thiện lý luận về điều tra vụ án LSLHSVAVV, đánh giá thực trạng hoạt động điều tra của CQĐT VKSND tối cao trong giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác điều tra loại án này. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên toàn quốc, trong khoảng thời gian 4 năm rưỡi, với đối tượng là hoạt động điều tra vụ án LSLHSVAVV do CQĐT VKSND tối cao thực hiện.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần bảo vệ công lý, quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, đồng thời nâng cao trách nhiệm và hiệu quả hoạt động điều tra trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho việc chỉ đạo, tổ chức điều tra các vụ án LSLHSVAVV, góp phần phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm xâm phạm HĐTP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước về đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm HĐTP. Về pháp luật, nghiên cứu tập trung vào Bộ luật hình sự (BLHS) năm 2015, Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 và các văn bản hướng dẫn liên quan đến hoạt động điều tra vụ án hình sự.

Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là:

  1. Mô hình cấu thành tội phạm LSLHSVAVV: Bao gồm các dấu hiệu pháp lý về khách thể, mặt khách quan, chủ thể và mặt chủ quan của tội phạm. Mô hình này giúp phân tích hành vi phạm tội, đối tượng phạm tội và hậu quả pháp lý.

  2. Mô hình hoạt động điều tra vụ án LSLHSVAVV của CQĐT VKSND tối cao: Tập trung vào các giai đoạn điều tra từ tiếp nhận tố giác, tin báo, khởi tố vụ án, khởi tố bị can, áp dụng biện pháp ngăn chặn, tiến hành các biện pháp điều tra, đến kết thúc điều tra và đề nghị truy tố.

Các khái niệm chính bao gồm: tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, hoạt động điều tra vụ án hình sự, biện pháp điều tra tố tụng, biện pháp ngăn chặn, chứng cứ và thủ đoạn phạm tội.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp biện chứng duy vật làm cơ sở phương pháp luận, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phân tích tài liệu, số liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, hồ sơ vụ án, báo cáo thống kê của CQĐT VKSND tối cao từ năm 2016 đến 6/2020.
  • Thống kê, tổng hợp và so sánh số liệu: Đánh giá diễn biến, đặc điểm tội phạm LSLHSVAVV và kết quả điều tra.
  • Khảo sát thực tiễn và điều tra điển hình: Phỏng vấn, trao đổi với điều tra viên trực tiếp tham gia điều tra các vụ án LSLHSVAVV.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đóng góp từ các chuyên gia pháp lý, cán bộ điều tra, lãnh đạo CQĐT VKSND tối cao.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 15 vụ án LSLHSVAVV đã được khởi tố và điều tra trong giai đoạn nghiên cứu, cùng với các hồ sơ, báo cáo liên quan. Phương pháp chọn mẫu là chọn vụ án điển hình, có tính đại diện cho đặc điểm chung của loại tội phạm này. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến tháng 6 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diễn biến tội phạm LSLHSVAVV tăng nhanh trong giai đoạn 2016-2019: Số vụ án LSLHSVAVV do CQĐT VKSND tối cao khởi tố tăng từ 16 vụ năm 2016 lên 66 vụ năm 2019, tương ứng tăng 312,5%. Số bị can cũng tăng từ 21 lên 68 người, tăng 324%. Tuy nhiên, 6 tháng đầu năm 2020 số vụ khởi tố giảm còn 2 vụ, dự kiến cả năm khoảng 4 vụ, cho thấy xu hướng ổn định.

  2. Hiệu quả điều tra còn hạn chế: Trong 15 vụ án LSLHSVAVV khởi tố giai đoạn 2016-6/2020, chỉ có 11 vụ (73,33%) kết thúc điều tra và đề nghị truy tố với 12 bị can (75%). Một vụ án bị tạm đình chỉ (6,67%). Điều này phản ánh tiến độ điều tra kéo dài, khó khăn trong chứng minh tội phạm.

  3. Đặc điểm nhân thân người phạm tội: 81,25% bị can có trình độ cao đẳng, đại học trở lên, chủ yếu là nam giới trung niên, có kiến thức pháp luật và nghiệp vụ tố tụng. Hầu hết chưa có án tích, nhiều người là đảng viên, có uy tín trong ngành. Điều này tạo ra thách thức lớn cho điều tra viên trong việc thu thập chứng cứ và đấu tranh.

  4. Thủ đoạn phạm tội tinh vi, phức tạp: Người phạm tội thường lợi dụng chức vụ, quyền hạn để lập biên bản, văn bản ký khống, thêm bớt, sửa chữa tài liệu, vật chứng nhằm làm sai lệch hồ sơ vụ án. Ví dụ điển hình như vụ án Đinh Văn Long và Nguyễn Việt Cường với hành vi lập biên bản khám xét, hỏi cung bị can có nội dung giả tạo, làm sai lệch hồ sơ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là do tính chất đặc thù của tội phạm LSLHSVAVV, với chủ thể phạm tội là những người có trình độ chuyên môn cao, hiểu biết pháp luật và có quan hệ xã hội rộng rãi, tạo điều kiện che giấu hành vi phạm tội. Bên cạnh đó, lực lượng điều tra của CQĐT VKSND tối cao còn hạn chế về số lượng (chỉ chiếm 55,49% tổng biên chế là điều tra viên), trang thiết bị kỹ thuật và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu công tác.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về hoạt động điều tra tội phạm xâm phạm HĐTP, kết quả nghiên cứu này cho thấy sự cần thiết phải nâng cao năng lực điều tra, cải tiến phương pháp và tăng cường phối hợp liên ngành để xử lý hiệu quả các vụ án LSLHSVAVV. Việc áp dụng các biện pháp điều tra như lấy lời khai, khám xét, trưng cầu giám định được thực hiện đúng quy định nhưng còn gặp khó khăn do thủ đoạn phạm tội tinh vi và sự chống đối của bị can.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và bị can khởi tố qua các năm, bảng phân tích đặc điểm nhân thân bị can, và sơ đồ mô tả quy trình điều tra vụ án LSLHSVAVV của CQĐT VKSND tối cao.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn cho điều tra viên: Tập trung bồi dưỡng kiến thức pháp luật, nghiệp vụ điều tra chuyên sâu về tội phạm LSLHSVAVV, kỹ năng giao tiếp và tâm lý đấu tranh. Mục tiêu nâng tỷ lệ điều tra viên có trình độ thạc sĩ trở lên lên trên 50% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: CQĐT VKSND tối cao phối hợp với các cơ sở đào tạo luật.

  2. Cải thiện trang thiết bị kỹ thuật và cơ sở vật chất: Đầu tư trang bị máy móc hiện đại phục vụ công tác khám xét, ghi âm, ghi hình, lưu trữ hồ sơ và bảo quản chứng cứ. Xây dựng trụ sở làm việc riêng biệt, phòng hỏi cung, kho tang vật và nhà tạm giữ trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Viện trưởng VKSND tối cao và các cơ quan quản lý nhà nước.

  3. Hoàn thiện quy trình phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa CQĐT VKSND tối cao với các CQĐT khác, lực lượng cảnh sát bảo vệ và hỗ trợ tư pháp, các cơ quan chủ quản của người phạm tội nhằm tăng cường hiệu quả thu thập chứng cứ và xử lý vụ án. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Lãnh đạo CQĐT VKSND tối cao và Bộ Công an.

  4. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và kiểm tra giám sát: Đẩy mạnh công tác chính trị tư tưởng, nâng cao tinh thần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp cho điều tra viên; tổ chức các cuộc họp án định kỳ để tháo gỡ khó khăn, kiểm tra tiến độ điều tra. Chủ thể thực hiện: Thủ trưởng CQĐT VKSND tối cao, cấp ủy Đảng các cấp. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ CQĐT VKSND tối cao: Nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác điều tra, xây dựng chiến lược, kế hoạch điều tra vụ án LSLHSVAVV phù hợp với thực tiễn.

  2. Điều tra viên, kiểm sát viên, cán bộ pháp luật: Áp dụng kiến thức, phương pháp điều tra chuyên sâu, kỹ năng xử lý các vụ án phức tạp liên quan đến làm sai lệch hồ sơ vụ án.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật hình sự, Tố tụng hình sự: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo, bổ sung kiến thức thực tiễn về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và hoạt động điều tra.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức phòng chống tội phạm: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định, biện pháp phòng ngừa và xử lý tội phạm LSLHSVAVV hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội làm sai lệch hồ sơ vụ án là gì?
    Tội làm sai lệch hồ sơ vụ án là hành vi cố ý thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng của vụ án nhằm làm sai lệch nội dung vụ án, do người có nhiệm vụ, quyền hạn trong hoạt động tố tụng thực hiện.

  2. Ai có thẩm quyền điều tra vụ án LSLHSVAVV?
    Theo quy định, CQĐT VKSND tối cao có thẩm quyền điều tra khi người phạm tội là cán bộ, công chức thuộc các CQTP như điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, cơ quan thi hành án, hoặc người có thẩm quyền tiến hành hoạt động tố tụng.

  3. Các biện pháp điều tra thường được áp dụng trong vụ án LSLHSVAVV?
    Các biện pháp gồm lấy lời khai người làm chứng, hỏi cung bị can, khám xét nơi làm việc và nơi ở, đối chất, trưng cầu giám định và thực nghiệm điều tra nhằm thu thập chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội.

  4. Tại sao việc điều tra vụ án LSLHSVAVV thường kéo dài?
    Do đối tượng phạm tội có trình độ chuyên môn cao, hiểu biết pháp luật, có quan hệ xã hội rộng, sử dụng thủ đoạn tinh vi để che giấu hành vi, đồng thời phải phối hợp với các cơ quan, cấp ủy để đảm bảo tính chính trị và pháp lý trong xử lý.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả điều tra vụ án LSLHSVAVV?
    Cần tăng cường đào tạo điều tra viên, cải thiện trang thiết bị kỹ thuật, hoàn thiện quy trình phối hợp liên ngành, nâng cao công tác lãnh đạo, chỉ đạo và kiểm tra giám sát trong hoạt động điều tra.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ khái niệm, dấu hiệu pháp lý và đặc điểm tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc theo quy định của pháp luật hiện hành.
  • Đã phân tích chi tiết hoạt động điều tra vụ án LSLHSVAVV của CQĐT VKSND tối cao từ tiếp nhận tố giác đến kết thúc điều tra.
  • Đánh giá thực trạng điều tra cho thấy số vụ án và bị can tăng nhanh giai đoạn 2016-2019, hiệu quả điều tra còn hạn chế do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao năng lực điều tra, trang thiết bị, phối hợp liên ngành và công tác lãnh đạo chỉ đạo.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan tố tụng, giảng viên, sinh viên và các nhà quản lý trong lĩnh vực pháp luật hình sự và tố tụng hình sự.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo chuyên sâu, đầu tư trang thiết bị và xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả trong vòng 1-3 năm tới.

Call to action: Các cơ quan liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị nhằm bảo vệ công lý và nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm làm sai lệch hồ sơ vụ án.