I. Tổng Quan Mối Quan Hệ Cơ Quan Điều Tra và Viện Kiểm Sát
Hoạt động tố tụng hình sự là một quá trình liên tục, bao gồm nhiều giai đoạn kế tiếp nhau như khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Các giai đoạn này gắn liền với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tiến hành tố tụng. Trong từng giai đoạn, mối quan hệ giữa các cơ quan này lại thể hiện bằng những tính chất, mức độ và cách thức khác nhau. Tố tụng hình sự chính là hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, nhằm giải quyết đúng đắn vụ án hình sự theo quy định của pháp luật. BLTTHS nước Cộng hòa XHCN Việt Nam quy định rõ điều này. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan điều tra hình sự quân đội và viện kiểm sát quân sự. Mối quan hệ này là nền tảng để đảm bảo tính khách quan, minh bạch và tuân thủ pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án. Trích dẫn từ tài liệu gốc cho thấy sự cần thiết của việc giải quyết tốt các mối quan hệ phát sinh trong quá trình tố tụng, đặc biệt là với VKSQS và TAQS.
1.1. Khái Niệm Quan Trọng Về Mối Quan Hệ Phối Hợp Tố Tụng
Quá trình giải quyết vụ án hình sự bao giờ cũng liên quan đến nhiều người tham gia tố tụng khác nhau hoặc có sự phối hợp tham gia của các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội và của mọi công dân. Do đó, tố tụng hình sự cần được hiểu là toàn bộ hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng và của các cơ quan Nhà nước khác, các tổ chức, công dân tham gia vào việc giải quyết vụ án hình sự. Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, tất yếu nảy sinh các mối quan hệ trong nội bộ các cơ quan tiến hành tố tụng.
1.2. Đặc Điểm Riêng Của Mối Quan Hệ Tố Tụng Hình Sự
Mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng chỉ phát sinh khi có sự kiện phạm tội xảy ra và kết thúc khi vụ án hình sự đã được giải quyết theo trình tự quy định của pháp luật. Mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng được biểu hiện như là hình thức và cách thức thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan thông qua hoạt động cụ thể của những người được Nhà nước giao cho những quyền tiến hành tố tụng hình sự, nhằm giải quyết vụ án hình sự một cách khách quan, chính xác và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.
II. Cách Phối Hợp Nguyên Tắc Cơ Bản Giữa Các Cơ Quan Quân Đội
Nguyên tắc là những tư tưởng cơ bản chỉ đạo hoạt động, là sự biểu hiện bản chất của hoạt động. Trong hoạt động tố tụng hình sự, các cơ quan ĐTHSQĐ, VKSQS và TAQS phải tuân theo những nguyên tắc nhất định. Nguyên tắc đảm bảo pháp chế XHCN yêu cầu mọi hoạt động tố tụng hình sự phải tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật. Trong quan hệ giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS trong tố tụng hình sự phải dựa trên cơ sở thực hiện chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan đã được quy định trong BLTTHS và các Pháp lệnh tổ chức TAQS, Pháp lệnh tổ chức VKSQS, Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự. Điều này khẳng định sự phối hợp phải tuân theo luật. Việc thực hiện kiểm sát điều tra và phối hợp trong quá trình điều tra vụ án hình sự giữa cơ quan ĐTHSQĐ và VKSQS phải luôn thực hiện đúng các quy định của BLTTHS.
2.1. Đảm Bảo Pháp Chế Xã Hội Chủ Nghĩa Trong Tố Tụng
Việc khởi tố, điều tra, truy tố xét xử đều phải tiến hành có căn cứ và hợp pháp. Trong quan hệ giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS trong tố tụng hình sự phải dựa trên cơ sở thực hiện chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan đã được quy định trong BLTTHS và các Pháp lệnh tổ chức TAQS, Pháp lệnh tổ chức VKSQS, Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự. Như vậy, sự phối hợp giữa 3 cơ quan trên phải tuân theo những quy định của pháp luật, không thể tuỳ tiện giản đơn, nếu không sẽ dẫn đến việc xử lý vụ án sai, vi phạm các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, không đảm bảo được tính nghiêm minh của pháp luật.
2.2. Tôn Trọng và Bảo Vệ Quyền Cơ Bản Của Công Dân
Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân là một nguyên tắc hiến định được cụ thể hoá trong pháp luật tố tụng hình sự nước ta. Điều 50 Hiến pháp năm 1992 đã chính thức ghi nhận quyền con người vào trong hiến pháp: “ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam các quyền của Con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá và xã hội được tôn trọng thể hiện ở các quyền công dân và được quy định trong Hiến pháp và Luật”.
III. Hướng Dẫn Xác Định Sự Thật Vụ Án Vai Trò Điều Tra Truy Tố
Điều 11 BLTTHS quy định: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải áp dụng mọi biện pháp hợp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ, làm rõ chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng và những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm của bị can, bị cáo. Mục đích của hoạt động tố tụng hình sự là nhằm xác định sự thật khách quan của vụ án hình sự để kết luận có tội phạm xảy ra hay không? Nếu có tội phạm xảy ra thì ai là người thực hiện hành vi phạm tội, tính chất mức độ phạm tội để áp dụng các chế tài hình sự một cách phù hợp. Việc xác định sự thật vụ án là trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, được thực hiện theo chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình, nhưng mục đích chung là làm rõ sự thật của vụ án. Cơ quan ĐTHSQĐ chịu trách nhiệm chính trong việc phát hiện, điều tra, khám phá tội phạm, thu thập chứng cứ chứng minh làm rõ tội phạm, đồng thời phải chịu trách nhiệm về kết quả điều tra của mình. VKSQS thực hiện việc kiểm sát tuân theo pháp luật trong hoạt động điều tra và xét xử. TAQS tiến hành xét xử để giải quyết vụ án hình sự một cách đúng đắn.
3.1. Trách Nhiệm Của Cơ Quan Điều Tra Hình Sự Quân Đội
Cơ quan ĐTHSQĐ chịu trách nhiệm chính trong việc phát hiện điều tra, khám phá tội phạm, thu thập chứng cứ chứng minh làm rõ tội phạm, đồng thời phải chịu trách nhiệm về kết quả điều tra của mình.
3.2. Vai Trò Kiểm Sát Của Viện Kiểm Sát Quân Sự
VKSQS thực hiện việc kiểm sát tuân theo pháp luật trong hoạt động điều tra và xét xử nhằm đảm bảo cho các hoạt động này thực hiện mục đích chung là xác định sự thật của vụ án, thực hành quyền công tố bảo đảm truy tố bị can ra trước TAQS khi có đầy đủ chứng cứ chứng minh tội phạm và người phạm tội.
IV. Thực Trạng Hạn Chế và Vướng Mắc Phối Hợp Hiện Nay
Thực tiễn của việc điều tra giải quyết án hình sự trong quân đội cho thấy một phần do chưa nhận thức đầy đủ về bản chất, ý nghĩa và tầm quan trọng của mối quan hệ giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS trong tố tụng hình sự, mặt khác cũng do pháp luật tố tụng hình sự hiện hành chưa có quy định cụ thể về quan hệ phối kết hợp giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS, cho nên còn có biểu hiện tuỳ tiện, chồng chéo thậm chí còn dễ xảy ra vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án. Do đó, cần phải có sự nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về mối quan hệ giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS trong tố tụng hình sự Việt Nam.Trên cơ sở phân tích khoa học chức năng nhiệm vụ của từng cơ quan cũng như những vấn đề đang đặt ra trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự hiện nay làm cơ sở đề xuất các giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của công tác phòng chống tội phạm hình sự trong quân đội.
4.1. Nhận Thức Chưa Đầy Đủ Về Tầm Quan Trọng Của Mối Quan Hệ
Thực tiễn của việc điều tra giải quyết án hình sự trong quân đội cho thấy một phần do chưa nhận thức đầy đủ về bản chất, ý nghĩa và tầm quan trọng của mối quan hệ giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS trong tố tụng hình sự.
4.2. Thiếu Quy Định Cụ Thể Về Quan Hệ Phối Hợp Pháp Lý
Pháp luật tố tụng hình sự hiện hành chưa có quy định cụ thể về quan hệ phối kết hợp giữa cơ quan ĐTHSQĐ với VKSQS và TAQS, cho nên còn có biểu hiện tuỳ tiện, chồng chéo thậm chí còn dễ xảy ra vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án.
V. Bí Quyết Nâng Cao Hiệu Quả Phối Hợp Giải Pháp Cụ Thể
Để nâng cao hiệu quả mối quan hệ giữa cơ quan điều tra hình sự quân đội và viện kiểm sát quân sự, cần có những giải pháp đồng bộ. Một trong số đó là hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, quy định chi tiết về quy trình phối hợp, trách nhiệm của từng cơ quan trong từng giai đoạn tố tụng. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ điều tra, kiểm sát, thẩm phán, đảm bảo họ nắm vững và vận dụng đúng các quy định của pháp luật. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động tố tụng, tạo điều kiện để các cơ quan trao đổi thông tin, tài liệu nhanh chóng, chính xác. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động tố tụng, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đơn vị liên quan. Dự báo tình hình tội phạm liên quan đến quân đội trong thời gian tới cũng cần được xem xét kỹ lưỡng để có những giải pháp phòng ngừa và đấu tranh hiệu quả.
5.1. Hoàn Thiện Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Hiện Hành
Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, quy định chi tiết về quy trình phối hợp, trách nhiệm của từng cơ quan trong từng giai đoạn tố tụng. Cần xem xét sửa đổi, bổ sung các quy định còn thiếu, chưa rõ ràng hoặc chồng chéo, mâu thuẫn, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.
5.2. Nâng Cao Trình Độ Chuyên Môn Nghiệp Vụ Cán Bộ
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ điều tra, kiểm sát, thẩm phán, đảm bảo họ nắm vững và vận dụng đúng các quy định của pháp luật. Cần chú trọng đào tạo kỹ năng thu thập, đánh giá chứng cứ, kỹ năng tranh tụng tại phiên tòa, kỹ năng giải quyết các tình huống phức tạp trong thực tiễn.
VI. Tương Lai Quan Hệ Phát Triển và Hoàn Thiện Không Ngừng
Mối quan hệ giữa cơ quan điều tra hình sự quân đội và viện kiểm sát quân sự có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ pháp luật, đảm bảo công lý và giữ vững kỷ luật trong quân đội. Trong tương lai, mối quan hệ này cần được tiếp tục phát triển và hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Cần chú trọng xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả, tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm, giải quyết kịp thời những vướng mắc phát sinh. Đồng thời, cần nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, chiến sĩ trong việc thực hiện nhiệm vụ, tuân thủ pháp luật, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ.
6.1. Xây Dựng Cơ Chế Phối Hợp Hiệu Quả Giữa Các Bên
Cần chú trọng xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả, tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm, giải quyết kịp thời những vướng mắc phát sinh. Điều này đòi hỏi sự chủ động, tích cực từ cả hai phía, cũng như sự đồng thuận và ủng hộ từ các cơ quan, đơn vị liên quan.
6.2. Nâng Cao Ý Thức Trách Nhiệm và Tuân Thủ Pháp Luật
Cần nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, chiến sĩ trong việc thực hiện nhiệm vụ, tuân thủ pháp luật, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ. Điều này đòi hỏi công tác giáo dục, tuyên truyền sâu rộng, cũng như việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật.
